Λίγες μόνο μέρες πριν το κορυφαίο γεγονός σε μια δημοκρατία, την ετυμηγορία του λαού, ας ασχοληθούμε λίγο με ένα από τα πολλά εργαλεία της. Τις δημοσκοπήσεις. Να μιλήσουμε λίγο επί της αρχής και να προσπαθήσουμε να ξεκαθαρίσουμε το τοπίο, αφού δεν είναι λίγοι εκείνοι που σκοπίμως το θολώνουν, στην απέλπιδα προσπάθειά τους να κερδίσουν κάτι. Από κάποιο, έστω μικρό, εκλογικό όφελος, έως να ονοματίσουν εχθρούς, άλλους από τον εαυτό τους. Εχθρούς που θα κατονομάσουν πριν, αλλά κυρίως μετά, την όποια ήττα (την οποία προφανώς προεξοφλούν), ως βασικούς υπεύθυνους για αυτήν. Η κατασκευή εχθρών, που για ευτελή κίνητρα υπονομεύουν τις δήθεν ευγενείς προσπάθειες των απανταχού λαϊκιστών, είναι η πλέον συνήθης μέθοδός τους.
Γιατί τα λέμε αυτά; Μας έπιασε μήπως κάποια εσωτερική ανάγκη να υπερασπιστούμε τη δουλειά συγκεκριμένων εταιρειών; Κάθε άλλο. Απλώς, γινόμαστε εδώ και καιρό μάρτυρες μιας απροκάλυπτης επίθεσης εναντίον τους, από την αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά και μικρότερων «αντισυστημικών» κομμάτων, πράγμα που γεννά την ανάγκη, εκ των πραγμάτων, να δούμε την καταγγελία αυτή.
Οι δημοσκοπήσεις είναι βασικό εργαλείο στις δημοκρατίες και στις δυτικές κοινωνίες εν γένει (σε άλλες χώρες, όπως πχ η Τουρκία, ισχύουν και άλλα κριτήρια), όχι μόνο για την έρευνα της κοινής γνώμης σε πολιτικά θέματα, αλλά και για τη στάση της σε θέματα εμπορίου, κοινωνικά και άλλα. Άρα, αν οι μέθοδοι που χρησιμοποιούν για να μετράνε τις τάσεις αυτές, είναι ελαττωματικές και πάσχουν, θα πρέπει να προβληματιστούμε και να τις τροποποιήσουμε.
Φαίνεται όμως πως στους λοιπούς τομείς, της Οικονομίας πχ, τα πράγματα λειτουργούν καλά και οι εταιρείες εμπιστεύονται τα ευρήματα των ερευνών. Σε αυτά βασίζουν τις στρατηγικές τους και την οικονομική τους προοπτική. Και δίνουν σημαντικά ποσά για αυτή τη διαδικασία. Θα το έκαναν και μάλιστα επανειλημμένα, αν επρόκειτο να πάρουν λάθος στοιχεία; Και αυτό επαληθεύεται κάθε φορά, με τρόπο αδιάψευστο. Στην επιτυχία ή μη των πολιτικών αυτών. Αν βάση των στοιχείων που συλλέγουν σχεδιάζουν και επιτυχημένες πολιτικές, όλα συνεχίζουν ως έχουν.
Στην πολιτική τα πράγματα διαφέρουν ελαφρώς. Είναι γεγονός πως οι πολιτικές απόψεις ανήκουν στα ευαίσθητα δεδομένα και στην προσωπική σφαίρα του καθένα. Επομένως, η αποκάλυψη ή όχι τέτοιων πληροφοριών από τον καθένα, εμπεριέχει ένα μεγαλύτερο ρίσκο στην πλήρη χαρτογράφηση του σκηνικού. Βέβαια, η επιστήμη αυτή, γιατί περί τέτοιας πρόκειται, ως ειδική εφαρμογή της Στατιστικής, δεν είναι καινούρια. Δεκαετίες ολόκληρες, με πρωτοπόρο τις ΗΠΑ, καλλιεργείται και προοδεύει. Και ελέγχεται περιοδικά, σε συχνά διαστήματα, σε δεκάδες χώρες. Κάποιες φορές, μπορεί να παρουσιάσει επιμέρους σφάλματα, που εντοπίζονται στη συνέχεια. Γενικά όμως, τα ευρήματά τους, και ειδικά αν πρόκειται για ευρήματα που επαναλαμβάνονται, δεν απέχουν ουσιωδώς από την πραγματικότητα.
Επαναλαμβάνουν άλλωστε οι εταιρείες -και το ακούμε σαν περιττό- κάτι που είναι καίριο: οι έρευνες δεν αποτελούν πρόβλεψη, πώς θα μπορούσαν άλλωστε; Δεν πρόκειται περί μέντιουμ, ούτε περί κρυστάλλινων σφαιρών. Είναι μια φωτογραφία της στιγμής. Μέσω επιλεγμένου (από τη στατιστική) κοινού, που αντιπροσωπεύει την κοινωνία, σφυγμομετρούν τάσεις και απόψεις. Και τις καταγράφουν, για μελέτη και συζήτηση από όποιον έχει ενδιαφέρον. Από αυτό, το απλό και σημαντικό, έως αυτό που παρατηρούμε, η απόσταση είναι τεράστια.
Πρώτα απ’ όλα σχετίζεται με το ρόλο που αποδίδουμε στις έρευνες αυτές. Είναι πρωταρχικά μια αποτύπωση του τι συμβαίνει στην κοινωνία ή αντίθετα έρχεται εκ των προτέρων και άνωθεν, προβάλλοντας μια πλαστή εικόνα και επιδιώκοντας να την κάνει πραγματικότητα; Είναι εμφανές σε ποια από τις δύο εκδοχές (υποτίθεται ότι) ανήκουν όσοι τις βάζουν απέναντι και τις πετροβολούν.
Υιοθετώντας την παθογενή τους εκδοχή, αυτή της χειραγώγησης και εκμηδενίζοντας την επιστημονική/εργαλειακή, εφευρίσκουν επιχειρήματα, εκεί που ο άμεσος πολιτικός λόγος στερεύει. Και αυτά στα λόγια. Στην πραγματικότητα, τις χρησιμοποιούν και αυτοί, αφού γνωρίζουν πως δεν έχουν άλλο, πιο πρακτικό, εργαλείο για τη χάραξη ή εξωτερίκευση της πολιτικής τους. Απλώς, ίσως σε άλλες εποχές να ήταν αυτοί οι «ευνοούμενοι», που τα ευρήματα τους χαροποιούσαν και συνηθισμένοι σε αυτά, στις «παχιές αγελάδες», δεν μπορούν να χωνέψουν τα γυρίσματα του καιρού και τα δυσμενή ευρήματα. Γιατί ναι βεβαίως και μπορεί να υπάρχουν λάθη. Το αναγνωρίζει η ίδια η Στατιστική, γι’ αυτό και πάντα συμπεριλαμβάνει περιθώρια σφάλματος. Αλλά αυτό δεν αναιρεί τον κανόνα.
Ιδίως μάλιστα όταν για σειρά μηνών και μάλιστα όλες οι εταιρείες, συγκλίνουν στα ίδια ευρήματα. Ακόμα και στο ίδιο εύρος διαφορών. Για την πρωτιά, όλοι έχουν καταδείξει τη ΝΔ. Για το ΣΥΡΙΖΑ, μιλούν πως κυμαίνεται λίγο κάτω, λίγο πάνω από το 30%. Για το ΠΑΣΟΚ, στοίχημα παραμένει το διψήφιο ποσοστό, ενώ για τα μικρότερα κόμματα, η είσοδος στη Βουλή. Αυτή είναι η παγιωμένη εικόνα. Ο ΣΥΡΙΖΑ όμως, δεν μπορεί να την αποδεχθεί. Μιλά για πλαστή εικόνα και προβλέπει όχι μόνο νίκη, αλλά και μεγάλη νίκη. Και εδώ τίθενται ζητήματα. Ή έχει δίκιο και οι εταιρείες, όλες και για καιρό, σφάλλουν, λόγω μεθοδολογίας ή λόγω δόλου (ακόμα και εγκληματικού), είτε κάνει λάθος, ενδεχομένως εν γνώσει του και θα κληθεί αργότερα (σε λίγες μέρες) να πει τι έφταιξε.
Οι εταιρείες μπορεί να ελεγχθούν. Υπάρχει Νόμος (3603/07), υπάρχουν ελεγκτικές αρχές, υπάρχει και ο αδιάψευστος νόμος της αγοράς. Όποιος σφάλλει συχνά, απλώς δεν προτιμάται και αποβάλλεται από την αγορά. Κάτι που δεν συμφέρει. Τα κόμματα και οι ηγέτες τους; Λένε ό,τι να είναι και δεν τρέχει τίποτα; Γιατί, αν κινείται επί 4 χρόνια αρνούμενος την πραγματικότητα κι έρχεται μια στιγμή που «σηκώνει την κουρτίνα», δεν αρκεί ένα στιγμιαίο «κάναμε λάθος» και μετά να συνεχίσει, με νέο αφήγημα, σε μια νέα άρνηση. Γιατί αυτό έγινε και το 2019. Μιλούσαν για σκληρό ντέρμπι μέχρι την μέρα των εκλογών. Ήρθε η σημαντική διαφορά των 8+ μονάδων και είπαν, ανάλαφρα, πως παραπλανήθηκαν, απομακρύνοντας μάλιστα τους υπεύθυνους. Τώρα; Θα επαναληφθεί το ίδιο, απλά με νέες πάλι βεβαιότητες, για άλλα χρόνια;
Επικίνδυνα παιχνίδια αυτά για πολλούς λόγους. Ας αναφέρουμε μόνο την υπονόμευση της εμπιστοσύνης σε κάθε θεσμό, αλλά και στη λογική της επιστημονικής σκέψης. Η αμφισβήτηση αυτή, όταν καλλιεργείται συστηματικά, οδηγεί σε γενικές ανορθολογικές συμπεριφορές, που είδαμε πρόσφατα πού οδηγούν. Κοντός ψαλμός αλληλούια. Και ας μην ξεχνάμε πως οι δημοσκοπήσεις έχουν τη σημασία τους και αξίζει να τις αξιολογούμε, το βασικό θέμα όμως παραμένουν οι ίδιες οι εκλογές.
Το βράδυ της Κυριακής, την απόφαση του λαού πρέπει να συζητάμε και όχι αν και πόσο έπεσαν μέσα οι δημοσκοπήσεις ή τα EXIT POLLS. Γιατί έχει συμβεί και αυτό. Να έχουμε αποτέλεσμα και αυτό να παραμένει δευτερεύον, μπροστά στις εντυπώσεις ενός EXIT POLL. Η δημοκρατία είναι πολίτευμα που θέτει προκλήσεις. Ας σταθούν όλοι στο ύψος τους και έρχεται η ώρα της πολλαπλής αξιολόγησης όλων.
***
Νίκος Κασκαβέλης, Δικηγόρος (ΜΔΕ, MSc)