Συμπληρώθηκαν έξι μήνες από την ορκωμοσία της κυβέρνησης Conte στην Ιταλία, η οποία προέκυψε έπειτα από συμφωνία του Κινήματος των Πέντε Αστέρων και της Λέγκας του Βορρά, με βάση το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών του Μάιου 2018. Η κυβέρνηση αυτή με προεξέχουσα μορφή τον Mateo Salvini, αντιπρόεδρο της κυβέρνηση και υπουργό εσωτερικών έχει επιδοθεί σε ένα εντεινόμενο «μπρα-ντε-φερ» τους τελευταίους μήνες με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σχετικά με το ύψος των κρατικών δαπανών στον κρατικό προϋπολογισμό που αποφάσισε η κυβέρνηση, ανεβάζοντας το έλλειμμα στο 2,4% του ΑΕΠ.1 Η πρόσφατη απόφαση της Ρώμης, ωστόσο, να καταθέσει αναθεωρημένο σχέδιο προϋπολογισμού απομάκρυνε την επιβολή πειθαρχικών μέτρων από την Επιτροπή.2 Οι ανησυχίες, όμως σχετικά με μέλλον της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, λίγους μήνες πριν από τις κρίσιμες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το Μάιο, παραμένουν, με τις δυνάμεις του Ευρωσκεπτικισμού να καθίστανται ολοένα πιο δημοφιλείς.
O «ευρωσκεπτικισμός» περιγράφει την έλλειψη εμπιστοσύνης και την αρνητική στάση πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών φορέων, κυρίως κόμματων στην Ευρωπαϊκή Ενοποίηση.3 Σύμφωνα με έρευνες των Taggart και Szczerbiak, του Πανεπιστήμιου του Sussex, ο ευρωσκεπτικισμός χαρακτηρίζεται είτε ως «σκληρός» (Hard) περιγράφοντας την καθολική αντίθεση απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις κοινές πολιτικές αυτής, προτάσσοντας το εθνικό συμφέρον έναντι του κοινοτικού. Είτε ως «ήπιος» (soft) ο οποίος αφορά στην απόρριψη κοινών πολιτικών της Ένωσης, όπως η Οικονομική και Νομισματική Ένωση, χωρίς να τάσσονται υπέρ της αποχώρησης από το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.4
Ειδικότερα, ο οικονομικός ευρωσκεπτικισμός αποτελεί την αρνητική στάση κρατών-μελών απέναντι στην κοινή οικονομική και νομισματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τους περιορισμούς που προβλέπονται από εκείνη, σε εθνικό επίπεδο. Είναι δυνατό να αναφέρουμε τρεις πτυχές του Οικονομικού Ευρωσκεπτικισμού: αρχικά την αντίδραση απέναντι στην συμβολή των χωρών στον κοινοτικό προϋπολογισμό. Πάνω σε αυτό, περίφημη ήταν η φράση της πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Margaret Thatcher το 1979, «Θέλω τα χρήματα μου πίσω».5 Η θέση αυτή αποτέλεσε πρόδρομο της παρέκκλισης (opt-out) του Ηνωμένου Βασιλείου από τα κριτήρια σύγκλισης της Συνθήκης του Μάαστριχτ το 1992, με ακόλουθη τη Δανία, η οποία τάχθηκε ενάντια της υιοθέτησης του Ευρώ το 2000, έπειτα από δημοψήφισμα. Η έντονη δυσαρέσκεια της παρούσας κυβέρνησης στην Ιταλία, ενάντια στην ενισχυμένη δημοσιονομική εποπτεία, στα πλαίσια της Νέας Οικονομικής Διακυβέρνησης φανερώνει μία νεότερη διάσταση του οικονομικού Ευρωσκεπτικισμού σχετικά με το ρυθμιστικό πλαίσιο λιτότητας αυτής, θεωρώντας ότι αυτή πλήττει την αναπτυξιακή πορεία της εγχώριας οικονομίας και την κοινωνική συνοχή.
Η Νέα Οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ
Η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη που ξεκίνησε μία δεκαετία πριν, οδήγησε τις χώρες της ευρωζώνης στην λήψη μίας δέσμης μέτρων το 2011, τη λεγόμενη ως «εξάδα» (six pack), πέντε κανονισμών και μίας οδηγίας, με στόχο, μεταξύ άλλων την ενίσχυση της δημοσιονομικής εποπτείας στη ζώνη του Ευρώ, την διόρθωση υπερβολικών μακροοικονομικών και την υιοθέτηση αυστηρών δημοσιονομικών πλαισίων από τα κράτη μέλη.6 Το 2013, η δημοσιονομική σύγκλιση ενισχύθηκε περαιτέρω με την υιοθέτηση των πακέτων των δύο μέτρων (two-pack), απαιτώντας μεγαλύτερη διαφάνεια στις αποφάσεις για την κατάρτιση των ετήσιων προϋπολογισμών των χωρών, καθώς επίσης και με την ενεργοποίηση του Δημοσιονομικού Συμφώνου (Fiscal Compact) το 2012.
Το σημαντικότερο στοιχείο της νέας Οικονομικής Διακυβέρνησης (εφεξής ΝΟΔ) στην ΕΕ αποτέλεσε η θεσμοθέτηση του κύκλου των εργασιών του «Ευρωπαϊκού εξαμήνου», που αποτελείται από μία προπαρασκευαστική φάση και τρεις χρονικές περιόδους: την έκδοση της Ετήσιας Επισκόπησης ανάπτυξης από την Επιτροπή κάθε Ιανουάριο, τη δημοσιοποίηση των Μεσοπρόθεσμων Δημοσιονομικών προγραμμάτων, συμβατών με τις λοιπές διαδικασίες συντονισμού των δημοσιονομικών και οικονομικών πολιτικών τον Απρίλιο, τη παροχή και έγκριση συστάσεων από την Επιτροπή και το Συμβούλιο της ΕΕ αντίστοιχα και την δημοσίευση των σχεδίων των εθνικών προϋπολογισμών και έκδοση γνώμης για τα σχέδια αυτά από την Επιτροπή τον Νοέμβριο.
Η αυξανόμενη ένταση μεταξύ Βρυξελλών και Ρώμης σχετικά με την δημοσιονομική πορεία της χώρας, που τροφοδοτείται καθημερινά από νέες δηλώσεις εκατέρωθεν, δημιουργεί νέες προκλήσεις στην ισορροπία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. H ΕΕ βρίσκεται σε κρίσιμο σταυροδρόμι, λόγω του ότι οι επερχόμενες Ευρωεκλογές πιθανόν να αποτελέσουν μία αποτίμηση της Νέας Οικονομικής Διακυβέρνησης. Η απόφαση των αξιωματούχων των Βρυξελλών να υιοθετήσουν ηπιότερη στάση απέναντι στην Ιταλία, λόγω ότι η τελευταία είναι η τρίτη σε μέγεθος οικονομία της Ευρωζώνης και να μην προχωρήσουν σε κυρώσεις προσωρινά, στόχευε αφενός στο να περιορίσει την εξάπλωση της κρίσης, λόγω του ότι χώρες όπως η Γαλλία κατέχουν τίτλους ιταλικών ομολόγων, αφετέρου να διαφυλάξει την πολιτική οντότητα της Ένωσης, λόγω του κινδύνου ανόδου ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων.
Οι οικονομικές επιπτώσεις μίας νέας κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη θα λειτουργήσουν αποσταθεροποιητικά σε μια ευαίσθητη περίοδο για την ισορροπία και το μέλλον της πολιτικής ενοποίησης. Η διαφαινόμενη έξοδος του Ηνωμένου βασιλείου από την ΕΕ χωρίς συμφωνία, η καθοδική πορεία της τουρκικής οικονομίας, η πολιτική Τραμπ σε ότι αφορά το εμπόριο, μεταξύ άλλων, σε συνδυασμό με εκ νέου οικονομική κρίση στην ΕΕ, θα την καταστήσει ευάλωτη στις διεθνείς ανταγωνιστικές πιέσεις προκαλώντας πλήγματα στην οικονομική ασφάλεια των Ευρωπαίων πολιτών. Ακόμη, οι βλέψεις για σύσταση πολιτικής και δημοσιονομικής Ένωσης καθώς και η διεύρυνση της ΕΕ σε νέες χώρες θα τοποθετηθούν σε μεταγενέστερο χρονικό πλαίσιο από το προβλεπόμενο. Συμπερασματικά είναι αναγκαίο να επικρατήσει μετριοπαθής στάση ανάμεσα στα συμβαλλόμενα μέρη, με συνεχή διάλογο και με σεβασμό στους κοινούς κανόνες και τις αξίες που τις διέπουν.
1 Fronda, A. (2018). EU warns that Italian budget risks ‘sleepwalking into instability’. Ημερομηνία πρόσβασης 19/12/2018 https://www.ig.com/au/news-and-trade-ideas/other-news/eu-warns-that-italian-budget-risks-sleepwalking-into-instability-181121
2 Σύμφωνα με τα 126§3-13 και Πρωτοκόλλο 12 ΣΛΕΕ εάν διαπιστωθεί υπερβολικό δημοσιονομικό έλλειμμα προβλέπεται ειδική διαδικασία, με επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης
3 Flood, C. (2002) ‘The Challenge of Euroscepticism.’ In Gower, J. (ed.) The European Union Handbook,
2nd edition, (London: Fitzroy Dearborn), σελ.73-84
4 Taggart, P., και Szczerbiak A. (eds) (2008). Opposing Europe? The Comparative Party Politics of Euroscepticism Volume 1: Case Studies and Country Surveys. New York: Oxford University Press.
5 BBC News (2013). Thatcher and her tussles with Europe. Ημερομηνία πρόσβασης 22/12/2018
6 Bilancia, P. (2017). “The Current State of the Governance of the Eurozone and the Increase in the European Democratic Deficit.” In The Consequences of the Crisis on European Integration and on the Member states. The Economic Governance between Lisbon and Fiscal Compact, by S. Mangiameli, 65-107. Springer International Publishing.