«Τα πιο ζεστά καζάνια στην κόλαση είναι προορισμένα για εκείνους που τον καιρό της μεγάλης δοκιμασίας του έθνους κράτησαν ουδετερότητα»
(Δάντης)
Το πρόσφατο ταξίδι του πρωθυπουργού στην Ουκρανία (Οδησσό), οι κίνδυνοι εξαιτίας μιας πυραυλικής επίθεσης των Ρώσων και οι δηλώσεις-προτροπές του Πάπα για υποχώρηση και συμβιβασμό των Ουκρανών επανέφεραν στην επικαιρότητα το θέμα της ουδετερότητας της χώρας μας απέναντι στον Ουκρανικό πόλεμο.
Η ουδετερότητα ως στάση ζωής ή ως θέση απέναντι στα τραγικά δεδομένα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα (παλιότερα αλλά και σήμερα) για άλλους συνιστά μια «φρόνιμη» επιλογή και για άλλους εμπεριέχει πολλά στοιχεία «ανηθικότητας». Ως έννοια και ως βιοθεωρία εμπλούτισε τον καθημερινό μας λόγο με φράσεις και αφορισμούς του τύπου: «Ο επιτήδειος ουδέτερος» που συνήθως συνοδεύεται από το «Χρήσιμος ηλίθιος».
Οι παραπάνω φράσεις που αντανακλούν δύο αντίθετους τύπους ανθρώπων ή κοσμοθεωρίες ή εθνικές – διπλωματικές επιλογές παραπέμπουν σε πολιτικούς ηγέτες ή χώρες που ιστορικά έχουν ταυτιστεί με το περιεχόμενο αυτών των φράσεων. Συνειρμικά και για λόγους ιστορικούς οι φράσεις αυτές και η έννοια της «ουδετερότητας» ταυτίζονται με την Ελβετία, την Σουηδία, την Φινλανδία και την Αυστρία. Στην ομάδα των χωρών αυτών προστίθεται κατά καιρούς και η Τουρκία που με την εξωτερική της πολιτική τηρεί μία επαμφοτερίζουσα στάση σε γεγονότα που συγκλονίζουν την υφήλιο.
Οι «ουδέτερες» χώρες
Σε διεθνές επίπεδο και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο η «ουδετερότητα» αναγνωρίζεται ως εθνική στάση και προστατεύεται η χώρα που τηρεί αυτήν την στάση.
Σε στρατιωτικό επίπεδο η ουδετερότητα προϋποθέτει τις ίσες αποστάσεις από τους εμπολέμους και την απεμπλοκή από κάθε στρατιωτική ενέργεια. Στο πλαίσιο αυτό η χώρα δεσμεύεται να μην «προσφέρει» τα εδάφη της στους εμπόλεμους.
Για λόγους ιστορικούς – που η καταγραφή και ανάλυσή τους δεν είναι αντικείμενο του παρόντος άρθρου – οι παραπάνω χώρες ταυτίστηκαν με την «ουδετερότητα» με ό,τι αυτή συνεπάγεται για την παγκόσμια ειρήνη, την ασφάλεια και την ανάπτυξη των χωρών αυτών. Από την χώρα της Φινλανδίας προέκυψε και ο όρος «φινλανδοποίηση» που παραπέμπει στην ουδετερότητα και στις ίσες αποστάσεις. Η ουδετερότητα της Ελβετίας τείνει να καταστεί το εθνικό της οικόσημο.
Ωστόσο οι τελευταίες εξελίξεις τείνουν να αποδομήσουν τόσο το «εφικτό» της ουδετερότητας όσο και το «ηθικό» της υπόβαθρο. Η Σουηδία και η Φινλανδία μπροστά στο φόβο μιας επικείμενης στρατιωτικής ρωσικής εισβολής κατέθεσαν αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ και εντάχθηκαν.
Η Ελβετία για πρώτη φορά παραβιάζει τους αυστηρούς κανόνες της ουδετερότητας και στέλνει βοήθεια στους Ουκρανούς. Στην Αυστρία η αντιπολίτευση «γκρινιάζει» για την μη αποστολή βοήθειας (ανθρωπιστικού περιεχομένου) στην Ουκρανία τους αυστηρούς κανόνες της ουδετερότητας και στέλνει βοήθεια στους Ουκρανούς. Στην Αυστρία η αντιπολίτευση «γκρινιάζει» για την μη αποστολή βοήθειας (ανθρωπιστικού περιεχομένου) στην Ουκρανία.
Η Τουρκία αποτελεί μία ξεχωριστή περίπτωση για την ουδετερότητά της στο βαθμό που αυτή η στάση την ωφέλησε σημαντικά ή την προστάτευσε από τα χειρότερα. Ο χρόνος θα δείξει αν η ουδετερότητά της και στον ουκρανικό πόλεμο θα αναδειχθεί εθνικά «κερδοφόρα». Προς το παρόν η ουδετερότητά της προβάλλεται από πολλές πολιτικές δυνάμεις της χώρας μας ως μία φρόνιμη επιλογή σε αντίθεση με την δική μας που πολλοί την εντάσσουν στον «χρήσιμο ηλίθιο».
Η πλάνη της ουδετερότητας
Δεν λείπουν, όμως, κι εκείνοι οι αναλυτές που πρεσβεύουν πως η ουδετερότητα ως εθνική επιλογή πέραν του γεγονότος ότι ευνοεί τον δυνατό και τον επιτιθέμενο δεν συνοδεύεται κατ’ ανάγκην κι από θετικά στοιχεία για την «ουδέτερη χώρα». Δηλαδή, θεωρούν πως η στάση αυτή μπορεί να αποβεί εθνικά επιζήμια όταν αυτή η χώρα μπει στον κυκλώνα των πολεμικών απειλών κι επιχειρήσεων. Τότε πώς θα επικαλεστεί τη βοήθεια των άλλων, όταν αυτή αρνήθηκε να συνδράμει τα θύματα των πολεμικών επιχειρήσεων από χώρες που φανερά στοχεύουν στην επέκτασή τους;
Ενδεικτικό παράδειγμα που επιβεβαιώνει τις παραπάνω ενστάσεις για την «ηθικότητα» της ουδετερότητας είναι η περίπτωση της Σουηδίας και της Φινλανδίας που μπροστά στο φόβο – κίνδυνο να γίνουν θύματα μιας επικείμενης στρατιωτικής εισβολής των Ρώσων κατέφυγαν στην ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Η εγκατάλειψη της «ασφάλειας» της ουδετερότητας καταδεικνύει την φενάκη μιας δήθεν εθνικά επωφελούς στάσης και επιβεβαιώνει πως η ασφάλεια μιας χώρας είναι συνάρτηση της στρατιωτικής της ετοιμότητας – αυτονομίας και των ισχυρών συμμαχιών της.
Η πρόταση – αίτημα της Ρωσίας για «ουδετεροποίηση» της Ουκρανίας φαίνεται ανέφικτη και ατελέσφορη ακόμη και για την ίδια την Ρωσία στο βαθμό που άλλες δύο χώρες (Σουηδία, Φινλανδία) εγκατέλειψαν την ουδετερότητα. Είναι η εφαρμογή και δικαίωση του «Επιχείρηματος της Ολισθηρής Πλαγιάς» σύμφωνα με το οποίο δεν μπορούν να υπολογιστούν όλες οι συνέπειες μιας προσχεδιασμένης πράξης. (Η Ρωσία εισέβαλε «άκομψα» στην Ουκρανία για να επιβάλει την ουδετερότητά της και ανάγκασε – άθελά της – την αποχώρηση από το καθεστώς της ουδετερότητας άλλων δύο χωρών κι έπεται συνέχεια… Αρνητικό ισοζύγιο).
Αλήθεια ποιο θα ήταν το εθνικό κέρδος για τη χώρα μας αν ακολουθούσαμε την ουδετερότητα στον ουκρανικό πόλεμο;
Ίσως θα αποφεύγαμε – πρόσκαιρα – κάποια αντίποινα (οικονομικά) των Ρώσων. Αν, όμως, οι Τούρκοι με τον αναθεωρητικό και νέο-Οθωμανισμό τους προβούν σε κάποια στρατιωτική ενέργεια εις βάρος των νησιών μας, τότε με ποια επιχειρήματα θα ζητούσαμε την προστασία και βοήθεια των άλλων, όταν εμείς ως χώρα την αρνηθήκαμε στην Ουκρανία; Στις καθημερινές υλακές πολέμου του Ερντογάν τι μπορούμε να αντιτάξουμε; Την βιοθεωρία του «επιτήδειου ουδέτερου»; Τότε ας αποστρατιωτικοποιήσουμε τα νησιά μας κι ας δηλώσουμε περίτρανα πως εμείς δεν «πολεμάμε».
«και περιέστηκεν η δοκούσα ημών πρότερον σωφροσύνη, το μη εν αλλοτρίαξυμμαχία τη του πέλας γνώμη ξυγκινδυνεύειν, νυν αβουλία και ασθένεια φαινομένη»
(Θουκυδίδης, Ι 32)
Ο Θουκυδίδης για την ουδετερότητα
Ο διαχρονικός Θουκυδίδης τάσσεται – δια στόματος Κερκυραίων – κατά της «ουδετερότητας» και κατά του χαρακτηρισμού της ως συνετής στάσης. Θεωρεί, δηλαδή, πως η μη εμπλοκή σε ξένες συμμαχίες και κινδύνους μπορεί παλιά να θεωρούνταν συνετή πράξη, αλλά τώρα – παραμονή του Πελ/κού πολέμου (431-404) κατάντησε φανερά ανόητη στάση και πηγή αδυναμίας. Στο όνομα της ρεαλιστικής πολιτικής ο ιστορικός Θουκυδίδης – πάντοτε δια στόματος Κερκυραίων – παρουσιάζει τους Κερκυραίους να εκλιπαρούν την βοήθεια των Αθηναίων και να ζητούν συγνώμη για την ουδετερότητά τους και να αναγνωρίζουν την πλάνη τους.
«και ξυγγνώμη ει μη μετά κακίας, δόξης δε μάλλον αμαρτία τη πρότερον απραγμοσύνη εναντία τολμώμεν» (Ι, 332, 20)
Η ίδια η πραγματικότητα, λοιπόν, του πολέμου αναγκάζει πολλούς να αναθεωρήσουν κάποιες παραδοσιακές στάσεις και να δουν με περισσό ρεαλισμό τις αναγκαιότητες που επιβάλλει η εξασφάλιση της εθνικής ασφάλειας και το απαραβίαστο των εθνικών συνόρων μιας χώρας. Κι αυτό γιατί η ιστορία ενός λαού δεν γράφεται από τις καλές και ειρηνικές προθέσεις του αλλά από τις ορθές επιλογές στο θέμα των συμμαχιών.
Η σταθερή πολιτική στο θέμα των συμμαχιών, ο στρατιωτικός εξοπλισμός και η καλλιέργεια του εθνικού φρονήματος– πατριωτισμού συνιστούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την εθνική επιβίωση. Ο αντίπαλος δεν πρέπει να θεωρεί ως δεδομένη την ενδοτικότητά μας. Κι αυτό γιατί όπως επισημαίνει ο Θουκυδίδης «καθόσον εκείνος εξασφαλίζει αποτελεσματικότερον την ησυχίαν του, ο οποίος σπανιώτατα λαμβάνει αφορμήν να μεταμεληθή, διότι εχαρίσθη προς τους αντιπάλους του».
«Ο γαρ ελαχίστας τας μεταμελείας εκ του χαρίζεσθαι τοις εναντίοις λαμβάνων ασφαλέστατος αν διατελοίη»
*Το άρθρο αλιεύτηκε από το βιβλίο του συγγραφέα “Ουκρανικός Πόλεμος”