Μπορείτε να φανταστείτε να είστε γυναίκα και να ζείτε σε έναν χώρο με άλλους 20 -άγνωστους- άντρες; Να πρέπει να πάτε σε κοινόχρηστη τουαλέτα, που δεν κλειδώνει και αντί για τοίχο να έχει ένα διαχωριστικό, που όποιος σκαρφαλώσει να μπορεί να σας δει; Να κοιμάστε και να μπορεί οποιοσδήποτε να έρθει να σηκώσει την κουβέρτα, να σας πιάσει, ακόμη και να σας βιάσει;
Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται εξωπραγματικό, αλλά είναι η καθημερινότητα που βιώνουν πολλές γυναίκες σε χώρους κράτησης και φιλοξενίας μεταναστών και προσφύγων.
Από τον πόλεμο στις απάνθρωπες και ταπεινωτικές συνθήκες διαβίωσης
Η διεθνής οργάνωση Human Rights Watch, με τη στήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση, πραγματοποιεί επιτόπιες έρευνες για να διαπιστωθεί κατά πόσο διασφαλίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα αυτών των ανθρώπων και πρόσφατα επισκέφθηκε τον Έβρο. Οι συνθήκες που περιγράφονται στο αφιέρωμα που δημοσιεύει και οι μαρτυρίες, είναι σοκαριστικές.
“Η χειρότερη στιγμή ήταν όταν πήγαινα στην τουαλέτα. Όλοι κολλούσαν το βλέμμα τους πάνω μου κι έλεγαν διάφορα. Ορισμένοι άνδρες συμπεριφέρονται σαν ζώα όταν βλέπουν μία γυναίκα. Μου φώναζαν, «Έλα σήκω, μείνε εδώ, άφησέ μας να σε κοιτάμε, είσαι όμορφη»”
- Suha, 20 ετών, από το Μαρόκο
Η HuffPost Greece συνομίλησε με την εκπρόσωπο της Human Rights Watch στην Ελλάδα, Εύα Κοσσέ που παρακολουθεί στενά την κατάσταση στα νησιά και την ενδοχώρα από την αρχή της κρίσης του προσφυγικού το 2015.
Η αποστολή στη Θεσσαλονίκη και τον Έβρο διήρκεσε 10 ημέρες όπου επισκέφθηκε, μαζί με την η Hillary Margolis, ερευνήτρια για τα δικαιώματα των γυναικών στην Human Rights Watch, χώρους κράτησης και φιλοξενίας μεταναστών και προσφύγων.
«Η κατάσταση γενικά δεν ήταν καλή», λέει στη HuffPost Greece.
«Συνωστισμένες δομές, με ανθρώπους να κοιμούνται κάτω από υποτυπώδεις συνθήκες, έλλειψη των βασικών όπως ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, εντοπισμός και ιδιαίτερη μεταχείριση ευπαθών ομάδων, παντελής έλλειψη πληροφόρησης των ανθρώπων αυτών για τις διαδικασίες, για τον λόγο για τον οποίον κρατούνται ή βρίσκονται στις δομές αυτές, για τα δικαιώματά τους και τις υποχρεώσεις τους, που οφείλεται εν μέρη στην έλλειψη διερμηνέων».
“Στο προ-αναχωρησιακό κέντρο κράτησης στο Φυλάκιο Έβρου, εργάζονται ένας γιατρός, δύο νοσοκόμες, μία κοινωνική λειτουργός και μία ψυχολόγος. Και όμως, δεν κάνουν τίποτα στη κυριολεξία όλη μέρα, σύμφωνα με αυτά που παρατηρήσαμε τις ημέρες που βρισκόμασταν εκεί, διότι δεν υπάρχει διερμηνέας, και ίσως και θέληση. Ενώ ταυτόχρονα οι ανάγκες είναι τεράστιες”
- Εύα Κοσσέ, εκπρόσωπος της Human Rights Watch στην Ελλάδα
Το πιο σοκαριστικό που συνάντησαν όμως εκεί ήταν η κράτηση γυναικών και κοριτσιών σε χώρους με άγνωστους άνδρες. «Αυτή είναι μία πρακτική που απαγορεύεται όχι μόνο από το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο αλλά και από το εθνικό δίκαιο. Συναντήσαμε γυναίκες τρομοκρατημένες που κρατούνταν ή είχαν κρατηθεί σε κελιά και πτέρυγες μαζί με δεκάδες άγνωστους άνδρες. Η συνάδελφος που με συνόδευε και ειδικεύεται στα δικαιώματα των γυναικών ανά τον κόσμο σημείωσε πως είναι η πρώτη φορά στη καριέρα της που συναντά γυναίκες μόνες να κρατούνται με άγνωστους άνδρες, ενώ έχει πραγματοποιήσει έρευνες σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. Αυτή βέβαια η πρακτική συμβαίνει εδώ και πολλά χρόνια στην Ελλάδα και παρότι έχει επέλθει διεθνής κριτική για το θέμα, απ’ ό,τι φαίνεται η πρακτική αυτή συνεχίζει».
Σας ανησυχεί η νέα αύξηση των ροών και οι συνθήκες που βρίσκουν αυτοί οι άνθρωποι εδώ;
«Σίγουρα μας ανησυχεί η νέα αύξηση των ροών κυρίως γιατί οι Ελληνικές Αρχές έχουν δείξει στο παρελθόν πως δεν είναι έτοιμες να ανταποκριθούν. Επίσης, οι δομές στη βόρεια Ελλάδα είναι ακατάλληλες και όπως είπα προηγουμένως υπάρχουν πολλές ελλείψεις. Η Ελλάδα πρέπει να χρησιμοποιήσει σωστά τους Ευρωπαϊκούς Πόρους έτσι ώστε να καλυφθούν αυτές οι ελλείψεις».
Όσα είδε στη Λέσβο
Πριν από τον Έβρο είχε επισκεφθεί τη Λέσβο, όπου και εκεί η κατάσταση ήταν αποκαρδιωτική, όπως μας περιγράφει.
«Κάθε φορά που επισκέπτομαι το νησί η κατάσταση είναι χειρότερη. Έχουν αυξηθεί και στα νησιά οι ροές, έρχονται περίπου 200 άνθρωποι την ημέρα», μας λέει. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ο υπερπληθυσμός. Ενδεικτικό είναι ότι την περίοδο που έγινε η αυτοψία, διέμεναν στη Μόρια περίπου 7.000 άτομα, τη στιγμή που το κέντρο έχει χωρητικότητα -μάξιμουμ- 3.000 ατόμων.
«Αυτό έχει ως συνέπεια να παραβλέπονται ευπαθείς ομάδες, όπως έγκυες γυναίκες, άτομα με αναπηρία, θύματα βιασμού. Δηλαδή άνθρωποι με σοβαρά προβλήματα βρίσκονται να κοιμούνται στο πάτωμα, σε σκηνές μαζί με άλλα 15-20 άτομα, γυναίκες μόνες να στεγάζονται και εκεί με άντρες που δεν γνωρίζουν οπότε και εκεί το ρίσκο της σεξουαλικής κακοποίησης είναι μεγάλο», μας εξηγεί η κ. Κοσσέ.
Το φθινόπωρο η οργάνωση είχε δημοσιοποιήσει ένα συγκλονιστικό βίντεο μέσα από τον καταυλισμό, με ανθρώπους στοιβαγμένους. Γυναίκες, παιδιά, μέσα στις σκηνές ο ένας πάνω στον άλλον, «κουκέτες» που η ιδιωτικότητα διαφυλάσσεται με κρεμασμένες κουβέρτες, αριθμημένες, ώστε να ξεχωρίζουν τα... «δωμάτιά» τους με τα λιγοστά υπάρχοντα που μετέφεραν από μια άλλη ζωή.
Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι τα ασυνόδευτα, που οι αρχές καταγράφουν ως ενήλικους. «Όταν είχαμε δημοσιοποιήσει σχετική έκθεση, η πρακτική αυτή σταμάτησε. Τώρα το είδαμε και πάλι. Ανήλικα να καταγράφονται ως ενήλικες. Άλλα καταγράφονται έτσι γιατί τα ίδια λένε ψέματα για την ηλικία τους, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που οι ίδιες οι αρχές τα καταγράφουν έτσι. Μπορεί να είναι 16 -17 χρονών αλλά είναι παιδιά και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο χρήζουν ειδικής προστασίας. Και όταν στεγάζονται μαζί με ενήλικες είναι επικίνδυνο για trafficking, για σεξουαλική κακοποίηση και σίγουρα δεν είναι οι κατάλληλες συνθήκες για ένα παιδί», μας λέει η κ. Κοσσέ.
Μαρτυρίες από τον Έβρο
Στον βόρειο Έβρο, στα χερσαία σύνορα με την Τουρκία, οι ελληνικές αρχές συστηματικά θέτουν υπό κράτηση γυναίκες που αιτούνται άσυλο μαζί με άνδρες με τους οποίους δεν έχουν συγγενική σχέση, με συνέπεια να διατρέχουν σημαντικό κίνδυνο σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης, αναφέρει η Human Rights Watch. Στο πλαίσιο της αυτοψίας που πραγματοποίησε, συγκέντρωσε μαρτυρίες από αιτούντες άσυλο στο προ-αναχωρησιακό κέντρο κράτησης και στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης, στο Φυλάκιο. Οι μαρτυρίες συγκλονίζουν.
Η Fatima (όλα τα ονόματα έχουν αλλαχθεί), 24 ετών, από την Αλγερία, έμεινε στο προ-αναχωρησιακό κέντρο με τον σύζυγό της επί 20 ημέρες: «Επί 20 μέρες ήμουν η μόνη γυναίκα [στο κελί μας]. Όλοι οι άλλοι ήταν ελεύθεροι άντρες. Δυσκολεύτηκα στην αρχή. Κοιμάμαι σκεπασμένη με κουβέρτα. Μία νύχτα ένας άνδρας [στο κελί] ήρθε και σήκωσε την κουβέρτα και με κοίταζε. Όταν πάω στο λουτρό, οι άνδρες έρχονται και προσπαθούν να δουν πάνω από τον τοίχο... Έχω τρομερό άγχος…. Αισθάνομαι ότι έχω πιάσει πάτο. Σαν κάτι μέσα μου να έχει ραγίσει».
Η Suha, 20 ετών, από το Μαρόκο, έμεινε στο προ-αναχωρησιακό κέντρο με τον σύζυγό της επί δύο εβδομάδες. Κατά το χρόνο της συνέντευξης είχαν δικό τους ξεχωριστό κελί, αλλά προηγουμένως βρίσκονταν στο ίδιο κέντρο επί δύο εβδομάδες σε ένα κελί με άνδρες ως επί το πλείστον: «Υπήρχαν δύο άλλα κορίτσια και 60 με 70 άνδρες [στο κελί]… Έπρεπε να δίνω μάχη καθημερινά… Η χειρότερη στιγμή ήταν όταν πήγαινα στην τουαλέτα. Όλοι κολλούσαν το βλέμμα τους πάνω μου κι έλεγαν διάφορα. Ορισμένοι άνδρες συμπεριφέρονται σαν ζώα όταν βλέπουν μία γυναίκα. Μου φώναζαν, «Έλα σήκω, μείνε εδώ, άφησέ μας να σε κοιτάμε, είσαι όμορφη». Οι τουαλέτες είναι μεικτές [για άνδρες και γυναίκες.] Το ίδιο και τα λουτρά. Δεν υπάρχει κλειδαριά στην πόρτα. Όταν κάθεσαι, δεν μπορούν να σε δουν [πάνω από τον τοίχο]. Αλλά όταν στέκεσαι όρθια μπορούν να σε δουν από το στήθος και πάνω. Φανταστείτε να είσαι γυναίκα σε αυτές τις συνθήκες».
Η Samira, 18 ετών, από τη Συρία, είχε μείνει στο ΚΥΤ με την 15χρονη αδελφή της επί τρεις εβδομάδες: «Από τότε που βρίσκομαι εδώ δεν μπορώ να φάω. Έχω τρομερό άγχος… Δεν μπορώ να αφήσω την αδελφή μου, πρέπει να την προσέχω… Συνεχώς φοβάμαι ότι κάποιος θα μπει στο κοντέινερ μας. Δεν κοιμάμαι τις νύχτες – μένω ξάγρυπνη κατά τη διάρκεια της ημέρας και κοιμάμαι το πρωί… Κάνω ντους μόνο κάθε δύο εβδομάδες επειδή νιώθω ότι με κοιτάνε [στο λουτρό]… Ξυπνάω κάθε πρωί στις 3 π.μ. με ένα αίσθημα φόβου και νευρικότητας.»
Η Nada, 16 ετών, από τη Συρία, είχε μείνει στο ΚΥΤ με τον μεγαλύτερο αδελφό και την αδελφή της επί σχεδόν δύο μήνες: «Είμαστε η μόνη οικογένεια στον τομέα μας, όλοι οι άλλοι είναι ελεύθεροι άνδρες. Εγώ κι η αδελφή μου είμαστε οι μόνες γυναίκες. Όλοι φοβούνται εδώ. Υπάρχουν περισσότεροι από 20 άνδρες [ή ασυνόδευτα αγόρια] που ζουν στον τομέα μας… Αρχικά, ήμασταν 20 άτομα στο [ίδιο] κοντέινερ, αλλά τώρα όλοι έχουν φύγει. Ήταν όμως άνδρες και γυναίκες μαζί. Δεν αισθανόμασταν ασφαλείς και δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε. Μέναμε ξάγρυπνες όλη νύχτα…. Μοιραζόμασταν την τουαλέτα με αγνώστους. Παλιότερα έπαιρνα την αδελφή μου μαζί μου και της ζητούσα να με περιμένει στην πόρτα».
Ο Nadir, 21 ετών, από τη Συρία, βρισκόταν στο ΚΥΤ επί 20 ημέρες με την 6χρονη ανιψιά του, Abra, η οποία χωρίστηκε από τη μητέρα της κατά τη διέλευση από την Τουρκία στην Ελλάδα: «Βρισκόμαστε στο ίδιο κοντέινερ με δύο οικογένειες… Οι πόρτες δεν κλειδώνουν… Οι οικογένειες που μένουν μαζί μας είναι Κούρδοι από το Ιράκ. Δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους – πώς μπορούμε να αισθανθούμε ασφαλείς; Δεν είναι θέμα εθνικότητας, απλά είναι άγνωστοι. Δεν μπορώ να την αφήσω [την Άμπρα] μόνη της. Εάν θέλει να βγει έξω, βγαίνω μαζί της. Εάν θέλει να πάει στην τουαλέτα, πηγαίνω μαζί της. Υπάρχουν ελεύθεροι άνδρες [ή ασυνόδευτα αγόρια]. Εάν έρθετε το βράδυ γύρω στις 10 μ.μ. θα ακούσετε τους θορύβους που κάνουν [με τις φωνές τους] και θα καταλάβετε γιατί δεν αισθανόμαστε ασφαλείς».
Ο Abbas, 35 ετών, από το Ιράν, κατέφθασε στο προ-αναχωρησιακό κέντρο κράτησης στο Φυλάκιο με την σύζυγό του, 36 ετών, την προηγούμενη ημέρα: «Όταν φθάσαμε εδώ, [η αστυνομία] είπε, «Πρέπει να χωριστείτε [από τη σύζυγό σας]». Τους απάντησα, «Όχι, δεν μπορούμε να χωριστούμε, είμαστε ζευγάρι». Τότε η αστυνομία είπε, «Εάν δεν χωριστείτε θα πρέπει να πάτε και οι δύο στο δωμάτιο με όλους τους άνδρες». Η γυναίκα μου σοκαρίστηκε κι άρχισε να κλαίει. Φοβήθηκε πολύ. Είπα, «Εντάξει, να χωριστούμε». Τη φίλησα, τη χαιρέτισα και την έβαλαν σε ξεχωριστό δωμάτιο, ενώ εγώ μπήκα στο δωμάτιο με όλους τους άνδρες». Τελικά, όπως μας είπε, η αστυνομία έφερε τη σύζυγο στο απέναντι κελί και τελικά τους άφησε να είναι μαζί σε εκείνο το κελί, μαζί με άλλες οικογένειες με τις οποίες δεν είχαν συγγενική σχέση.
*Η HuffPost Greece επικοινώνησε με το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής για ένα σχόλιο επί της έκθεσης της Human Rights Watch.