Ίχνη χαμένων ηπείρων του μακρινού παρελθόντος, κρυμμένα κάτω από τους πάγους της Ανταρκτικής, φανέρωσε η μελέτη δεδομένων από τον δορυφόρο GOCE του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA- ΕΟΔ).
Ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο του Κιέλου στη Γερμανία και την British Antarctic Survey δημοσίευσαν στο Scientific Reports νέα ευρήματά τους από τα δεδομένα του GOCE. Ο συγκεκριμένος δορυφόρος (Gravity field and Ocean Circulation Explorer) πετούσε γύρω από τη Γη για πάνω από τέσσερα χρόνια, από τον Μάρτιο του 2009 ως τον Νοέμβριο του 2013, με αποστολή τη μέτρηση της έλξης της βαρύτητας με μεγαλύτερη ακρίβεια από οποιαδήποτε άλλη αποστολή στο παρελθόν. Για αυτόν τον λόγο, ο δορυφόρος πετούσε σε ύψος μόλις 255 χλμ, πάνω από 500 χλμ πιο κοντά από ό,τι πετούν κανονικά οι δορυφόροι παρατήρησης της Γης- προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την ευαισθησία τους στη βαρύτητα. Κατά το τελευταίο έτος του σε τροχιά ο GOCE κατέβηκε ακόμα πιο χαμηλά, σε ύψος 225 χλμ, για ακόμα ακριβέστερες μετρήσεις- και τα καύσιμά του τελείωσαν τον Οκτώβριο του 2013, με αποτέλεσμα να εισέλθει στην ατμόσφαιρα τρεις εβδομάδες αργότερα και να καταστραφεί.
Το βασικό έργο του του GOCE ήταν ένας υψηλής πιστότητας πλανητικός βαρυτικός χάρτης, ή «γεωειδές», αλλά η αποστολή χαρτογράφησε επίσης τοπικές βαθμίδες βαρύτητας- μετρήσεις ως προς το πόσο γρήγορα μεταβάλλεται η επιτάχυνση της βαρύτητας- προς όλες τις κατευθύνσεις. Τα δεδομένα αυτά αξιοποιήθηκαν από τους ερευνητές σε συνδυασμό με σεισμολογικά δεδομένα για τη δημιουργία τρισδιάστατων εικόνων του φλοιού και του ανώτερου μανδύα, που είναι πολύ μεγάλης σημασίας ως προς την κατανόηση του πώς αλληλεπιδρούν οι τεκτονικές πλάκες με τον μανδύα. Σε συνδυασμό με τα υπάρχοντα σεισμολογικά δεδομένα, αυτές οι βαθμίδες βαρύτητας δείχνουν υψηλή ευαισθησία σε γνωστά χαρακτηριστικά της λιθόσφαιρας της Γης (του φλοιού και του τμήματος του μανδύα ακριβώς από κάτω του). Τα χαρακτηριστικά αυτά περιλαμβάνουν υψηλής πυκνότητας βραχώδεις ζώνες ονόματι κρατώνες – απομεινάρια αρχαίων ηπείρων που βρίσκονται στην «καρδιά» των σημερινών ηπειρωτικών πλακών- και «ορογενείς» περιοχές, που σχετίζονται με οροσειρές και τον πιο λεπτό φλοιό του πυθμένα των ωκεανών.
Τα στοιχεία αυτά παρέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τη δομή όλων των ηπείρων της Γης, αλλά ειδικά για την Ανταρκτική. Με πάνω από το 98% της επιφάνειάς της να καλύπτεται από πάγο, μέσου πάχους δύο χιλιομέτρων, η νότια ήπειρος σε μεγάλο βαθμό αποτελεί «terra incognita» για τους σημερινούς γεωλογικούς χάρτες.
«Αυτές οι βαρυτικές εικόνες φέρνουν επανάσταση ως προς τις δυνατότητές μας να μελετήσουμε την πιο άγνωστη σε εμάς ήπειρο της Γης, την Ανταρκτική» λέει σχετικά ο Φάουστο Φερατσιόλι της BAS, ένας εκ των συντελεστών της έρευνας.
«Στην ανατολική Ανταρκτική βλέπουμε ένα συναρπαστικό μωσαϊκό γεωλογικών χαρακτηριστικών που αποκαλύπτουν θεμελιώδεις ομοιότητες και διαφορές μεταξύ του φλοιού κάτω από την Ανταρκτική και άλλες ηπείρους με τις οποίες ήταν συνδεδεμένη μέχρι πριν 160 εκατομμύρια χρόνια» προσθέτει.
Η έρευνα έδειξε πως η δυτική Ανταρκτική έχει λεπτότερο φλοιό και λιθόσφαιρα σε σχέση με την ανατολική Ανταρκτική, που αποτελείται από ένα «μωσαϊκό» από παλιούς κρατώνες, που χωρίζονται από «νεαρότερα» ορογενή, υποδεικνύοντας «συγγένεια» με την Αυστραλία και την Ινδία.
Τα ευρήματα αυτά δεν έχουν μόνο ιστορικό ενδιαφέρον, καθώς παρέχουν στοιχεία σχετικά με το πώς η ηπειρωτική δομή της Ανταρκτικής επηρεάζει τη «συμπεριφορά» των παγετώνων και πόσο γρήγορα οι περιοχές της Ανταρκτικής αντιδρούν στην απώλεια πάγου.