Λίγοι έμαθαν στη χώρα μας την είδηση που ανακοινώθηκε τον περασμένο Ιούλιο: το κέντρο Τάβιστοκ και Πόρτμαν στο Λονδίνο, μοναδικό στη χώρα, υπεύθυνο για ζητήματα ταυτότητας φύλου παιδιών και εφήβων, θα κλείσει την άνοιξη του 2023! Γιατί; Επειδή ακολουθούσε μια επιβεβαιωτική στρατηγική ως προς την αλλαγή φύλου, η οποία πιθανολογείται σφόδρα ότι βλάπτει παρά ωφελεί τα συμφέροντα των ανηλίκων.
Αλλά ας τά πάρουμε με τη σειρά. Η εν λόγω μονάδα, παράρτημα του περίφημου και ιστορικού παιδοψυχιατρικού κέντρου Τάβιστοκ, ξεκίνησε το 1989 να δέχεται παιδιά και εφήβους, από ολόκληρη τη Βρετανία, που αισθάνονταν δυσφορία με το βιολογικό τους φύλο. Στα χρόνια που πέρασαν η αύξηση των παραπομπών υπήρξε τρομακτική: από 97 άτομα το 1997 έφτασε τα 2.519 το 2018! Φυσικά οι λίστες αναμονής υπήρξαν πολύ μακρές.
Αυτό δεν υπήρξε το πρόβλημα του κέντρου καθώς η τάση ήταν παγκόσμια. Στη Σουηδία τα κορίτσια ηλικίας 13 έως 17 ετών που θέλουν να γίνουν αγόρια παρουσίασαν αύξηση κατά 1.500% μεταξύ 2008 και 2018! Πάντως η τότε υπουργός Ισότητας της Βρετανίας Πέννυ Μόρντοντ ζήτησε έρευνα για να διαπιστωθεί γιατί τα αιτήματα αλλαγής φύλου αυξήθηκαν τόσο θεαματικά. Να σημειώσουμε ότι πλεονάζουν τα κορίτσια: στο αντίστοιχο διάστημα των 21 ετών από 40 έγιναν 1.806!
Όμως εν τω μεταξύ έλαβε χώρα μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη. Το 2018 η Αμερικανίδα καθηγήτρια Λίζα Λίτμαν δημοσίευσε άρθρο στο οποίο περιέγραφε μια νέα παραλλαγή της δυσφορίας φύλου, την «ταχείας έναρξης». Η κλινική πείρα δείχνει ότι αυτή εμφανίζεται κυρίως σε έφηβα κορίτσια και είναι «μεταδοτική». Αυτό σημαίνει ότι προκύπτει επιθυμία αλλαγής φύλου όταν η έφηβη εκτεθεί σε παρόμοια ερεθίσματα και ακούσματα (παρέα συνομηλίκων ή μέσα κοινωνικής δικτύωσης). (Για τους μη ειδικούς αναγνώστες σημειώνω ότι δεν πρέπει να μπερδεύουμε την ταυτότητα φύλου με τον σεξουαλικό προσανατολισμό: η ομοφυλοφιλία δεν είναι μεταδοτική. Ούτε καν κάθε δυσφορία φύλου είναι).
Υπόθεσή της, που απομένει να επιβεβαιωθεί, ήταν ότι πρόκειται για έναν νέο τύπο δυσφορίας φύλου, που συνιστά δυσπροσαρμοστικό μηχανισμό. Στον βαθμό που αυτό ισχύει καταρρίπτεται η ισοπεδωτική θεωρία ότι πάντοτε η δυσφορία φύλου είναι εγγενής και συνεπώς δικαιούται ανεξέταστης και επιβεβαιωτικής αντιμετώπισης. Η Littman δέχθηκε ευγνώμονες αντιδράσεις αλλά, φυσικά, και θυελλώδη εχθρότητα.
Αλλά ποιο ήταν το πρόβλημα με το κέντρο Τάβιστοκ και Πόρτμαν; Ότι η στρατηγική αντιμετώπισης των αναρίθμητων αιτημάτων για φυλομετάβαση, εμπνεόμενη από την κουήρ θεωρία, υπήρξε απροκάλυπτα επιβεβαιωτική. Αυτό σημαίνει ότι επικράτησε η άποψη να ενθαρρύνονται προς αλλαγή φύλου οι ανήλικοι απλώς και μόνο επειδή τό ζητούσαν, χωρίς δηλαδή να αξιολογείται η εν γένει ψυχιατρική και ψυχολογική τους κατάσταση. Πρακτικά αυτό μεταφράζεται σε χορήγηση φαρμάκων αναστολέων της ήβης και αργότερα σε χορήγηση ορμονών του αντίθετου φύλου. Η δεύτερη αυτή φάση συνοδεύεται από τις αντίστοιχες χειρουργικές επεμβάσεις.
Και τα εύλογα ερωτήματα που ετίθεντο από πολλούς ήταν: είναι σε θέση τα παιδιά και οι έφηβοι να συναινέσουν σε μια τέτοια ριζική μεταβολή της ζωής τους; Είναι εφικτό να έχουν σε αυτή την ηλικία επίγνωση των παρενεργειών τις οποίες αναπόφευκτα παρουσιάζει η μακρόχρονη χορήγηση ορμονών, όπως επίσης και της οριστικής απώλειας της γονιμότητας, καθώς και της μη αντιστρεπτής σωματικής μεταβολής; Ενδεικτικά, το 2017 έλαβαν ορμονική αγωγή για αναστολή της εφηβείας 800 κορίτσια με δυσφορία φύλου στην Βρετανία, μερικά ακόμη και 10 ετών!
Αργά ή γρήγορα η υπόθεση θα έφτανε στη δικαιοσύνη. Η Κίρα Μπέλ, γυναίκα που είχε γεννηθεί ως αγόρι και είχε πια αλλάξει γνώμη, κέρδισε τον Δεκέμβριο του 2020 προσφυγή στο Ανώτατο Δικαστήριο, ισχυριζόμενη πως οι γιατροί δεν έπρεπε να τόν/τήν θεωρήσουν ικανή για συναίνεση όταν προσέφυγε για φυλομετάβαση. Στην ίδια δίκη το Δικαστήριο αποφάνθηκε πως η κατώτατη ηλικία συναίνεσης πρέπει να γίνουν τα 16 έτη. Στη συνέχεια το κέντρο Tavistock and Portman κέρδισε την έφεση τον Σεπτέμβριο του 2021.
Εν τω μεταξύ, όμως, τον Σεπτέμβριο του 2020 το Εθνικό Σύστημα Υγείας ξεκίνησε έρευνα από ανεξάρτητη επιτροπή υπό την προεδρία της Χίλαρυ Κάς, πρώην προέδρου του Βασιλικού Κολλεγίου Παιδιάτρων, σχετικά με την στρατηγική αντιμετώπισης της δυσφορίας φύλου στο κέντρο Τάβιστοκ και Πόρτμαν. Είχαν μεσολαβήσει διαμαρτυρίες γονέων και κλινικών, καθώς και παραιτήσεις ενός ψυχαναλυτή και μέλους του συμβουλίου, αλλά 35 ψυχολόγων μέσα σε 3 χρόνια (εκ των οποίων 6 διαφώνησαν δημόσια με την ιδεολογική γραμμή)!
Η επιτροπή είχε ακροάσεις και με επαγγελματίες και με γονείς και με ασθενείς, έδωσε δε το πόρισμα στη δημοσιότητα τον Φεβρουάριο του 2022 (βλ. εδώ). Το αποτέλεσμα ήταν ότι ανακοινώθηκε το κλείσιμο του κέντρου (βλ. ρεπορτάζ των Τάϊμς) και η ίδρυση πολλών κέντρων στην περιφέρεια τα οποία θα κινηθούν με άλλη φιλοσοφία.
Η εξέλιξη αυτή έχει τεκμηριώσει τις ανησυχίες πολλών γύρω από την σαρωτική επιβεβαιωτική στρατηγική, η οποία ουσιαστικά έχει ιδεολογικό και όχι επιστημονικό χαρακτήρα. Όπως νηφάλια (παρά τη λυσσαλέα πολεμική που δέχθηκε) σχολίασε η Λίτμαν, «κάποιοι ωφελούνται από την μετάβαση (αλλαγή φύλου), άλλοι ζημιώνονται, και χρειαζόμαστε περισσότερη έρευνα για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς να αυξήσουμε το όφελος και να μειώσουμε τη ζημιά»
Τα στοιχεία αυξάνονται. Στον Καναδά ο Κένεθ Ζούκερ, επικεφαλής της Κλινικής Ταυτότητας Φύλου και Νεολαίας του Τορόντο, απολύθηκε το 2015, αφού κατηγορήθηκε από ακτιβιστές ότι διεξήγε «θεραπεία μετατροπής» της δυσφορίας φύλου, το δε τμήμα του έκλεισε ακαριαία. Δεν επρόκειτο για άνθρωπο με συντηρητική φήμη: διηύθυνε την ομάδα η οποία διατύπωσε τα κριτήρια της δυσφορίας φύλου στο περίφημο Αμερικανικό εγχειρίδιο DSM-5, ενώ είχε συμβάλει και στην διαμόρφωση οδηγιών της Παγκόσμιας Εταιρείας Διεμφυλικής Υγείας. Το τμήμα του, όμως, ήταν επιφυλακτικό ως προς την ταχύτητα με την οποία συνήθως γίνεται αποδεκτό το αίτημα αλλαγή φύλου. Οι εναντίον του ισχυρισμοί αποδείχθηκαν αβάσιμοι και τελικά το Νοσοκομείο στο οποίο ανήκε το τμήμα του συμφώνησε να καταβάλει χρηματική αποζημίωση, ενώ ζήτησε συγγνώμη «χωρίς επιφύλαξη». Μια έρευνα που ακολούθησε απάλλαξε εντελώς τον Ζούκερ και κατέστη σαφές πως οι ακτιβιστές που ζητούσαν την απομάκρυνσή του ήταν απλά θυμωμένοι που βοήθησε τα παιδιά να συμβιβαστούν με τη βιολογία τους πριν προχωρήσουν στη μετάβαση (αυτή είναι η λεγόμενη διαδικασία «άγρυπνης αναμονής»).
Το κλείσιμο του κέντρου Τάβιστοκ και Πόρτμαν και η εξαγγελία αναδιοργάνωσης της παροχής υπηρεσιών αποτελούν μια ελπιδοφόρα είδηση για όσους νοιάζονται για την αλήθεια. Οι τακτικοί αναγνώστες αυτής της στήλης θα θυμούνται ότι στο παρελθόν έχω σχολιάσει επανειλημμένα την ανησυχητική τάση να επικρατήσει η ιδεολογία έναντι της επιστήμης. Πολύ περισσότερα στοιχεία θα βρουν στο άρθρο μου «Φύλο: παιδιά και έφηβοι ως «στρατιώτες» στον ‘πόλεμο’ των μεγάλων» το οποίο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Σύναξη», τεύχος 161 του 2022. Εκεί παρατίθενται και όλοι οι σχετικοί σύνδεσμοι που τεκμηριώνουν όσα γράφω εδώ, επειδή θα βάραιναν αυτό το σημείωμα.
Κανείς δεν πρέπει να επιχαίρει κραδαίνοντας το δίκιο του. Πίσω από τους αριθμούς υπάρχουν πραγματικές ζωές νέων ανθρώπων οι οποίοι από δικά μας λάθη σπρώχνονται σε δυστυχία. Κι αυτό επειδή δεν θελήσαμε να αναλογιστούμε ότι κάθε περίπτωση είναι μοναδική: η εξατομικευμένη ιατρική είναι απαίτηση των καιρών. Αν αφαιρέσουμε την διάγνωση τυχόν άλλης ψυχοπαθολογίας, αλλά και την επιβαλλόμενη ηλικιακή ωριμότητα, παραμένει ένα γυμνό αίσθημα, συνοδευόμενο από μια αδιαμεσολάβητη επιθυμία του υποκειμένου, στοιχεία τα οποία δεν είναι αρκετά για να αποτελέσουν οδηγό για τις περαιτέρω ενέργειες. Και, εννοείται, είναι ηθικά ανεπίτρεπτο να κάνουμε τα παιδιά όργανα εξυπηρέτησης της δικής μας ατζέντας.
Ή, για να παραθέσουμε την διατύπωση της γαλλίδας φιλοσόφου Μπερενίς Λεβέ: «Αν υπάρχει ένα μάθημα που πρέπει να κρατήσουμε από τους ολοκληρωτισμούς, είναι πως ο άνθρωπος δεν είναι ένα απλό υλικό που διαμορφώνεται σύμφωνα με τη λογική μιας ιδέας».