Η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για την ανθρώπινη ανάπτυξη (Η.Ε. UNDP, Human Development Report New Dimensions of Human Security), το όχι πολύ μακρινό 1994, καθόρισε τις επτά συνιστώσες της ανθρώπινης ασφάλειας. Η οικονομική, η διατροφική, η περιβαλλοντική, η προσωπική, η κοινωνική και πολιτική και τέλος η υγειονομική επαναπροσδιόρισαν την έννοια της ασφάλειας μεταψυχροπολεμικά, ως την προσπάθεια της διεθνούς κοινότητας να διευρυνθεί το πλαίσιο προστασίας του ανθρώπου. Ουσιαστικά, το συγκεκριμένο εγχείρημα αξίωνε να επεκταθεί το κεκτημένο της ασφάλειας των δυτικών κοινωνιών στον υπόλοιπο κόσμο.
Εγγράφοντας την υγειονομική διασφάλιση, ως κοινό στόχο της ανθρωπότητας, οι συντάκτες της έκθεσης προφανώς είχαν κατά νου τις υπό ανάπτυξη χώρες, όπως αυτές της υποσαχάριας Αφρικής ή της Ασίας. Δυστυχώς, σε μεγάλες και πολυπληθείς περιοχές του πλανήτη, «ξεχασμένες» για το δυτικό κόσμο ασθένειες όπως η Ελονοσία, η Φυματίωση, η Δυσεντερία, η Χολέρα και ο Τύφος σκοτώνουν ετησίως εκατομμύρια ανθρώπους. Μέχρι σήμερα, ο Covid-19 έχει πλήξει κυρίως τα πλέον προηγμένα κράτη, προκαλώντας μία πρωτόγνωρη για τις ζώσες γενεές υγειονομική κρίση και ανασφάλεια, αντιστρέφοντας στην περίπτωση και εν μέρει την εικόνα ενός υγειονομικά ασφαλούς και ανεπτυγμένου έναντι ενός ανασφαλούς και υποανάπτυκτου κόσμου.
“Στον οικονομικό τομέα διαφαίνεται ότι για σημαντικά τμήματα των οικονομικά προηγμένων κοινωνιών, η απόσταση μεταξύ οικονομικής ευημερίας και καταστροφής μπορεί να απέχει μερικές μόνο εβδομάδες ανεργίας για τα νοικοκυριά και παύσης λειτουργίας για τις επιχειρήσεις.”
Η εξάπλωση του κορωνοϊού, επαναθέτει στη δημόσια συζήτηση και αναδεικνύει ζητήματα που καλύπτουν όλο το φάσμα: από την πιο στενή έννοια του ατομικού -λόγω του ότι συνιστά εξ αντικειμένου απειλή για την κάθε ανθρώπινη ύπαρξη- έως τις απώτατες εκδιλπώσεις της κρίσης στους περισσότερους τομείς που συναποτελούν το πλανητικό γίγνεσθαι. Η προτροπή ή ελπίδα πολλών, να καταστεί η συγκεκριμένη πανδημία αφορμή για να αναλογιστούμε και να πράξουμε υπό το πρίσμα της κοινής ανθρώπινης μοίρας, είναι ψυχολογικά κατανοητή και για ορισμένους ιδεολογικά αναγκαία. Δυστυχώς, και σ’ αυτήν την περίπτωση, οι πανανθρώπινες παραινέσεις θα παραμείνουν ιστορικά και πολιτικά ατεκμηρίωτες.
Για το μέγεθος και το είδος των συνεπειών είναι πρόωρο και άστοχο να τοποθετεί κάποιος ενώ ο ιός δεν έχει ελεγχθεί αποτελεσματικά. Η βασική νεωτερική παραδοχή ότι η επιστήμη-τεχνολογία θα επιλύει όλα τα ανακύπτοντα προβλήματα θα επαληθευθεί, όταν παρασκευαστεί το φάρμακο και το εμβόλιο. Παρ’ όλα αυτά, δεν θα αναιρεθούν όλα όσα παρατηρήθηκαν ως ατομικές και συλλογικές στάσεις στο μεσοδιάστημα.
Στον οικονομικό τομέα διαφαίνεται ότι για σημαντικά τμήματα των οικονομικά προηγμένων κοινωνιών, η απόσταση μεταξύ οικονομικής ευημερίας και καταστροφής μπορεί να απέχει μερικές μόνο εβδομάδες ανεργίας για τα νοικοκυριά και παύσης λειτουργίας για τις επιχειρήσεις. Η εν λόγω κατάσταση είναι μάλλον απόρροια της υποβάθμισης των δυτικών οικονομιών στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και σίγουρα της αναγκαιοπαραγωγικής λειτουργίας του οικονομικού συστήματος, που ωθεί στην κατανάλωση κι όχι στην αποταμίευση. Αν και εξωγενής, ως προς το οικονομικό σύστημα, η πανδημία καταδεικνύει τις όλο και μικρότερες δυνατότητες (αυτό)διαχείρισης των αγορών, την ευκολία με την οποία πλέον διερχόμαστε από καταστάσεις οικονομικής σταθερότητας σε υφεσιακές συνθήκες και εν τέλει τον εύθραυστο χαρακτήρα της πολυπόθητης οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας.
“Η ραγδαία εξάπλωση του κορωνοϊού ανέδειξε και μάλλον διεύρυνε τις σημαντικές ενδοαμερικανικές ανθρωπολογικές αποκλίσεις. Η απαίτηση, μεγάλου τμήματος του πληθυσμού -κυρίως στην αμερικανική ενδοχώρα- να ιεραρχηθούν ως σημαντικότερα τα οικονομικά προτάγματα από τη δημόσια υγεία, μας υπομιμνήσκει ένα από τα γνωρίσματα της αμερικανικής ιδιαιτερότητας.”
Ένα από τα συμπαρομαρτούντα της πανδημίας, αποτελεί η πολλή άσχημη εικόνα που εκπέμπει το ισχυρότερο κράτος του διεθνούς συστήματος, τόσο ως προς την εσωτερική, όσο και την εξωτερική διαχείριση της υγειονομικής κρίσης. Θα ήταν παρήγορο αν η συγκεκριμένη διαπίστωση αφορούσε μόνο την εν γένει παραληρηματική και ασυνάρτητη συμπεριφορά του Αμερικανού Προέδρου, αλλά οι αιτίες είναι βαθύτερες. Η προεδρική προτροπή προς την επιστημονική κοινότητα να πειραματιστεί με τη χρήση απολυμαντικών για τον εμβολιασμό νοσούντων από τον Covid-19 προβληματίζει, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες προπορεύονται στα περισσότερα επιστημονικά πεδία, έχοντας στην επικράτειά τους πέραν των 5.000 πανεπιστήμιων και κολεγίων. Ακολούθως και συναφώς, η δήλωση του Αμερικανού Προέδρου ότι η εξουσία του είναι απόλυτη, δημιουργεί εύλογους προβληματισμούς, για τη χώρα που επαίρεται, δικαίως, για τους θεσμικά προσδιορισμένους ελέγχους και εξισορροπήσεις (checks and balances) ως τα βασικά εχέγγυα δημοκρατικότητας του πολιτικού της συστήματος.
Είναι γεγονός ότι μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ενεργότερη συμμέτοχη των Ηνωμένων Πολιτειών στο διεθνές γίγνεσθαι συνδυάστηκε με την προσπάθειά τους να μεταλαμπαδεύσουν τα δημοκρατικά ιδεώδη σε όσο το δυνατόν περισσότερες κοινωνίες. Μεταψυχροπολεμικά, η προσπάθεια εντάθηκε έστω κι αν στην παρούσα συγκυρία η διαδικασία βρίσκεται σε περιστολή. Επομένως, η εισβολή οπλισμένων πολιτών στο Καπιτώλιο του MIchigan, με σκοπό την άρση του lockdown, δημιουργεί τουλάχιστον αλγεινές εντυπώσεις. Αλήθεια, πώς θα αξιολογούσε το State Department το γεγονός, αν σε μία χώρα εισέβαλαν ένοπλοι στο κοινοβούλιό της κατά την διάρκεια της συζήτησης και ψήφισης ενός τόσο σημαντικού θέματος; Η δήλωση του Σερίφη του Michigan, ότι δεν είναι παράνομο να εισέλθει κάποιος που οπλοφορεί στο Καπιτώλειο, είναι τουλάχιστον προβληματική, ως προς τον τρόπο που γίνεται αντιληπτό το πολιτικό γεγονός και τα όρια εφαρμογής ενός ούτως ή άλλως αμφιλεγόμενου ατομικού δικαιώματος.
“Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο Covid-19 θα λειτουργήσει ως ένας επιταχυντής των ιστορικών εξελίξεων σε έναν σαφώς πιο ενοποιημένο κόσμο, εν σχέσει με την προηγούμενη πανδημία του 1918. Προς το παρόν, φαίνεται να λειτουργεί ως ένας μεγάλος αξονικός τομογράφος.”
Η ραγδαία εξάπλωση του κορωνοϊού ανέδειξε και μάλλον διεύρυνε τις σημαντικές ενδοαμερικανικές ανθρωπολογικές αποκλίσεις. Η απαίτηση, μεγάλου τμήματος του πληθυσμού -κυρίως στην αμερικανική ενδοχώρα- να ιεραρχηθούν ως σημαντικότερα τα οικονομικά προτάγματα από τη δημόσια υγεία, μας υπομιμνήσκει ένα από τα γνωρίσματα της αμερικανικής ιδιαιτερότητας. Στον έναν αιώνα διαμορφωτικής παρουσίας των Ηνωμένων Πολιτειών στο διεθνές γίγνεσθαι, προέκυψε κι ένα ιδιόμορφο consensus σύμφωνα με το οποίο η αμερικανική εξωτερική πολιτική θα ασκείται από τις πιο φιλελεύθερες και κοσμοπολίτικες ελίτ των ανατολικών κυρίως πολιτειών, με την υποχρέωση να διασφαλίζουν την οικονομική ευημερία των πιο παραδοσιακών και εσωστρεφών κοινοτήτων της ενδοχώρας. Η οικονομική κρίση και η υποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας φαίνεται ότι ανατρέπει την συγκεκριμένη ισορροπία. Οι επερχόμενες προεδρικές εκλογές θα είναι σαφώς οι σημαντικότερες της μεταψυχροπολεμικής περιόδου και σίγουρα θα πραγματοποιηθούν σε κλίμα μεγάλης πόλωσης εντός της αμερικανικής κοινωνίας.
Στην περίπτωση της Ελλάδος, η επιτυχής διαχείριση της υγειονομικής κρίσης προφανώς πιστώνεται στην παρούσα κυβέρνηση και στην –αν κι όχι τόσο αναμενόμενη- αποτελεσματική λειτουργία του κρατικού μηχανισμού. Σημαντικό όμως ρόλο διαδραμάτισαν, ως προς την τιθάσευση ανεύθυνων συμπεριφορών, και ορισμένα από τα παραδοσιακά γνωρίσματα της συλλογικής μας ιδιοσυστασίας, τα οποίοι έστω και σε φθίνουσα πορεία εξακολουθούν να συγκροτούν κοινωνία σχέσεων.
Κάθε υγειονομική κρίση συνιστά υπαρξιακή απειλή, παρωθώντας τους ανθρώπους σε συμπεριφορές επιβίωσης. Η εξελισσόμενη πανδημία, έπληξε και τις πιο προηγμένες επιστημονικά, τεχνολογικά και οικονομικά χώρες, παρεκκλίνοντας από την συνηθέστερη κατάσταση, σύμφωνα με την οποία η υγειονομική ανασφάλεια συνιστά πρόβλημα των φτωχότερων κρατών. Η διαχείρισή της στα προηγμένα κράτη, λόγω του ότι είναι υπαρξιακής φύσεως για τους ανθρώπους και εξόχως αποσταθεροποιητική για τις κοινωνίες, πραγματοποιήθηκε επί τη βάσει των επιδημιολογικών πρωτοκόλλων αλλά και των πολιτικών και οικονομικών ιεραρχήσεων έκαστης. Επομένως, οι κυβερνητικές αποφάσεις εμπεριείχαν και το ανθρωπολογικό φορτίο της κάθε κοινωνίας. Υπό αυτό το πρίσμα, καθίσταται πιο κατανοητή, είτε η καθυστέρηση κάποιων κρατών να λάβουν μέτρα ή να μην λάβουν σχεδόν καθόλου (βλ. Σουηδία), η δήλωση αμφισβήτησης του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε περί της πρωτοκαθεδρίας της ανθρώπινης ζωής ή τέλος η αξίωση των πολιτών του Michigan να αρθούν τα περιοριστικά μετρά για να ανακάμψει τάχιστα η οικονομία, αδιαφορώντας για τις υγειονομικές συνέπειες.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο Covid-19 θα λειτουργήσει ως ένας επιταχυντής των ιστορικών εξελίξεων σε έναν σαφώς πιο ενοποιημένο κόσμο, εν σχέσει με την προηγούμενη πανδημία του 1918. Προς το παρόν, φαίνεται να λειτουργεί ως ένας μεγάλος αξονικός τομογράφος.