Η χώρα μας δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες - σε σχέση με άλλες χώρες- τρωτότητες σε πρακτικές «υβριδικού πολέμου», εκτιμά ο Ιπποκράτης Δασκαλάκης, υποστράτηγος ε.α., διευθυντής μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ) και υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, μιλώντας στη HuffPost Greece στο πλαίσιο του αφιερώματος στον «υβριδικό πόλεμο» και τη δυνητική απειλή που συνιστά αυτός για τη χώρα μας.
Ο κ. Δασκαλάκης ορίζει τον υβριδικό πόλεμο ως «σύνθεση συμβατικού και μη συμβατικού πολέμου με εμπλοκή στοιχείων πληροφοριακού πολέμου και κυβερνοπολέμου», με κύριο χαρακτηριστικό τον συνδυασμό συμβατικών και μη συμβατικών δυνατοτήτων, τονίζοντας πως η στρατηγική κάθε κράτους ως προς τη χρήση του επηρεάζεται από τη γενικότερη κουλτούρα και τα δεδομένα που παρουσιάζει κάθε χώρα. Ως προς την ιστορία της χρήσης τέτοιων πρακτικών, πέραν της χρήσης τους από τη Ρωσία και την Κίνα, αναφέρει τη σύγκρουση του Ισραήλ με τη Χεζμπολά στον Λίβανο το 2006, αλλά και Ισραήλ- Χαμάς το 2008-2009 και το 2012-2014.
Σχετικά με την περίπτωση της Τουρκίας, εκτιμά πως η γείτονας έχει χρησιμοποιήσει «υβριδικές» πρακτικές στη Συρία- ενώ, ως προς την Ελλάδα, σημειώνει πως η αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας σε θάλασσα και αέρα (με ενέργειες όπως παραβιάσεις εναερίου χώρου, συγκρούσεις αλιέων και σκαφών της ακτοφυλακής κλπ) είναι σε εξέλιξη εδώ και δεκαετίες, με συνεχείς, παράλληλα, προσπάθειες επηρεασμού της θρησκευτικής μειονότητας. Ωστόσο, εκτιμά ότι η Ελλάδα δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες τρωτότητες σε πρακτικές «υβριδικού πολέμου» «καθόσον είναι μια εθνικά ομοιογενής χώρα, σε σημαντικότατο βαθμό με παρουσία θεσμών, που παρά κάποιες αδυναμίες, λειτουργούν σε ικανοποιητικό βαθμό»- ενώ η θρησκευτική μειονότητα, «παρά τις ανεπίτρεπτες προσπάθειες επηρεασμού εκ μέρους της Άγκυρας, συμβιώνει απολύτως αρμονικά και σε καθεστώς απόλυτης ισονομίας».
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης:
HuffPost Greece: Πώς ορίζεται ο υβριδικός πόλεμος; Τι περιλαμβάνει και κατά πόσον αποτελεί κάτι «καινούριο» ως στρατηγική;
Ιπποκράτης Δασκαλάκης: Η διεθνής βιβλιογραφία δεν διαθέτει ένα ευρέως αποδεκτό ορισμό του «υβριδικού πολέμου». Μάλιστα, ο όρος αυτός δεν κρίνεται δόκιμος από τις ένοπλες δυνάμεις αρκετών χωρών παρά την πρόσφατη ευρεία χρήση του όχι μόνο στην καθημερινότητα αλλά και στην πλειονότητα των κυβερνητικών εγγράφων. Ο όρος «hybrid threat» μόλις το 2018 καταγράφηκε στο Inventory του NATO ενώ ακόμη δεν έχουν συμπεριληφθεί άλλοι παραπλήσιοι όροι όπως «hybrid warfare», «hybrid operations» κλπ. Σύμφωνα με το ΝΑΤΟ:
«Υβριδική Απειλή είναι η απειλή εκείνη που συνδυάζει συμβατικές, μη συμβατικές και ασύμμετρες δραστηριότητες σε χρόνο και τόπο».
Κατά αναλογία και ο ορισμός του «υβριδικού πολέμου» που περιγράφεται στα περισσότερα κείμενα ως σύνθεση συμβατικού και μη συμβατικού πολέμου με εμπλοκή στοιχείων πληροφοριακού πολέμου και κυβερνοπολέμου. Δηλαδή, ο συνδυασμός συμβατικών και μη συμβατικών δυνατοτήτων είναι το κύριο χαρακτηριστικό που εμπεριέχεται στην πλειονότητα των ορισμών.
Ο υβριδικός πόλεμος αναφέρεται κυρίως σε σχέση με τη Ρωσία και την Κίνα. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των «φιλοσοφιών» των εν λόγω χωρών σε σχέση με αυτόν;
Ο τρόπος χρήσεων των πολλαπλών δυνατοτήτων του «υβριδικού πολέμου», όπως και κάθε άλλου «όπλου» (με την ευρύτερη έννοια του όρου), είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων σημαντικότεροι των οποίων είναι οι επιδιωκόμενοι σκοποί, οι ιδιαιτερότητες των στόχων και τα μέσα που εμείς διαθέτουμε. Βέβαια η στρατηγική κάθε κράτους επηρεάζεται και από τη γενικότερη κουλτούρα της χώρας. Άρα διαφορετικά στοιχεία του επικαλούμενου «υβριδικού πολέμου» θα χρησιμοποιήσει η Ρωσία, στοχεύοντας κυρίως συνορεύουσες περιοχές με σημαντικές ρωσικές μειονότητες και οικονομική εξάρτηση από τη Μόσχα και διαφορετικά η Κίνα που επιδιώκει μια διείσδυση με έμφαση σε οικονομική συνεργασία και ήπια ισχύ. Επιπλέον η Μόσχα διατρεχόμενη από το φόβο της στρατηγικής περικύκλωσης αναζητά την άμεση δυναμική αντίδραση ενώ το Πεκίνο έχοντας εκ παραδόσεως συμφιλιωθεί με την έννοια του χρόνου καταδεικνύει μια γενικότερη στάση υπομονής.
Πέραν της Ρωσίας και της Κίνας, πού αλλού έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις υβριδικού πολέμου τα τελευταία χρόνια;
Η εμφάνιση του όρου «υβριδικοί πόλεμοι», «υβριδικές απειλές» και «υβριδικές συγκρούσεις» χρονολογείται στα μέσα της πρώτης δεκαετίας της νέας χιλιετηρίδας. Πρώτη ευρέως γνωστή αναφορά τους, στη σύγκρουση του Ισραήλ με την οργάνωση Hezbollah στο Λίβανο (2006). Η σύγκρουση αυτή χαρακτηρίστηκε από τις συμβατικού τύπου εχθροπραξίες μεσαίας κλίμακος σε συνδυασμό με στοιχεία ανταρτοπολέμου (guerrilla war), κυβερνοπολέμου (cyber warfare) και πληροφοριακού πολέμου (information warfare) μεταξύ μιας κρατικής οντότητας (Ισραήλ) και μιας βαρέως εξοπλισμένης και πολλαπλώς υποστηριζόμενης από το Ιράν και Συρία, παραστρατιωτικής οργάνωσης (Hezbollah), με ουσιαστική εδαφική κυριαρχία και στοιχεία κρατικής υπόστασης στο χώρο ενός ανεξάρτητου κράτους (Λίβανος). Αντίστοιχη αναφορά σε «υβριδικό πόλεμο» υπήρξε και κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων της Γάζας μεταξύ του Ισραήλ και της Hamas το 2008-2009 (αλλά και το 2012 και 2014). Στις περιπτώσεις αυτές, η στρατιωτική αδυναμία της Hamas και το εδαφικό περιβάλλον δεν επέτρεψαν την εμφάνιση κλασσικών συμβατικών συγκρούσεων. Εδώ πλέον διακρίνεται καθαρά η σημερινή τάση του χαρακτηρισμού κάθε μη συμβατικής σύγκρουσης δύο ή περισσοτέρων αντιπάλων ως «υβριδικής». Η τάση αυτή γίνεται έντονη όταν ο ένας εκ των αντιπάλων και μάλιστα μη κρατικός δρών, διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία (στοιχεία κρατικής κυριαρχίας, στρατιωτική οργάνωση και βαρύ εξοπλισμό, εξωτερική αναγνώριση-υποστήριξη) τα οποία αναβαθμίζουν τη μέχρι τώρα γνωστή τακτική του ανταρτοπολέμου ή των απλών τρομοκρατικών πράξεων.
Υβριδικός πόλεμος και Τουρκία: Θεωρείτε πως η γείτονας επιδίδεται σε τέτοιου είδους πρακτικές εναντίον της Ελλάδας ή/ και άλλων χωρών; Αν ναι, σε πόσο μεγάλη έκταση;
Ξεκινώντας από τη Συρία θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ως «υβριδική» πρακτική τη συνδυαστική χρήση παραστρατιωτικών οργανώσεων με την άμεση και αποφασιστική υποστήριξη των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Παράλληλα διεξάγεται πληροφοριακός πόλεμος με στόχευση στα τοπικά ακροατήρια (συριακό, κουρδικό και τουρκικό) αλλά και τη διεθνή κοινότητα ώστε να καταστεί πιο δεκτική στις τουρκικές ενέργειες. Επιπρόσθετα διεξάγονται συνεχείς ενέργειες προσεταιρισμού, με κάθε μέσο, των τοπικών πληθυσμών (φυλών) και κυρίως της ηγεσίας τους. Σίγουρα η παραπάνω μεθοδολογία εντάσσεται σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε «υβριδικό πόλεμο».
Αναφορικά με την Ελλάδα, διεξάγονται από την Τουρκία, εδώ και δεκαετίες ενέργειες αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων σε θάλασσα και αέρα, από τις παραβιάσεις του εναερίου χώρου μέχρι και τις συμπλοκές αλιέων και συγκρούσεις σκαφών της ακτοφυλακής. Παράλληλα συνεχείς είναι και οι προσπάθειες επηρεασμού της θρησκευτικής μειονότητας.
Παλαιότερα μιλάγαμε για πολλαπλές ψυχολογικές επιχειρήσεις της Άγκυρας σε βάρος μας που αποσκοπούν στον εξαναγκασμό μας για μια σειρά υποχωρήσεων ενώ στο βάθος προβάλλονταν και ο τουρκικός σχεδιασμός για μια ενδεχόμενη δική μας αποσταθεροποίηση. Σήμερα μιλάμε για «υβριδικό πόλεμο». Δηλαδή οι ίδιοι στόχοι με τα ίδια περίπου «εργαλεία», υπό μια νέα ονοματολογία, με έμφαση στην εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία και -ίσως το βασικότερο- υπό μια πιο ολιστική αντίληψη χρήσεως.
Κατά πόσον είναι ευάλωτη η χώρα μας σε πρακτικές υβριδικού πολέμου; Αν ναι, ποιοι είναι οι τομείς όπου απαιτείται περισσότερη προσοχή;
Κάθε χώρα είναι ευάλωτη όταν εφησυχάζει και αγνοεί τις διαθέσεις και δυνατότητες του αντιπάλου. Η Ελλάδα δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες τρωτότητες σε πρακτικές «υβριδικού πολέμου» καθόσον είναι μια εθνικά ομοιογενής χώρα, σε σημαντικότατο βαθμό με παρουσία θεσμών, που παρά κάποιες αδυναμίες, λειτουργούν σε ικανοποιητικό βαθμό. Η θρησκευτική μειονότητα, παρά τις ανεπίτρεπτες προσπάθειες επηρεασμού εκ μέρους της Άγκυρας, συμβιώνει απολύτως αρμονικά και σε καθεστώς απόλυτης ισονομίας. Η παντελής έλλειψη βαθιών κοινωνικών διαχωρισμών αποτελεί ένα ακόμη θετικό στοιχείο που απουσιάζει σε πολλές κοινωνίες. Ενώ λοιπόν επί της ουσίας δεν υφίστανται καίριες αδυναμίες που μπορεί να εκμεταλλευτεί σε σημαντικό βαθμό ο αντίπαλος, χρειάζεται μια καλύτερη ενημέρωση - ευαισθητοποίηση-επαγρύπνηση του ελληνικού λαού και μια ενίσχυση της προστασίας των κρίσιμων υποδομών. Στο σημερινό περιβάλλον και σε συνθήκες έλλειψης εθνοτικών-κοινωνικών προβλημάτων, όπως στη χώρα μας, ο αντίπαλος αναμένεται να στρέψει τις προσπάθειες του στη διατάραξη της λειτουργίας βασικών υποδομών ώστε να κλονιστεί η εμπιστοσύνη του λαού, όχι μόνο προς την κυβέρνηση αλλά προς το σύνολο της κρατικής μηχανής και συγχρόνως να διαχυθεί ο φόβος και να πληγεί η βούληση της αντίστασης. Ανάλογη και η εκ μέρους του αντιπάλου χρήση των επικοινωνιακών μέσων και του διαδικτύου, γεγονός που επιβάλλει την δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης πολιτών-κράτους και τη συνεχή ενημέρωση των πρώτων. Συχνά γίνεται αναφορά και στην υπαρκτή δυνατότητα αποσταθεροποίησης με τη δραστηριοποίηση ομάδων που θα επιδιώξουν, με χρήση προβοκάτσιας, την κινητοποίηση προσφύγων και παράτυπων μεταναστών που βρίσκονται στη χώρα μας. Είναι ένα ευαίσθητο θέμα που αθόρυβα και συστηματικά πρέπει να απασχολεί όλες τις υπηρεσίες ασφαλείας και επιβάλλεται η συνεχής ετοιμότητα και παρακολούθηση.
Ποια είναι η καλύτερη άμυνα απέναντι σε πρακτικές υβριδικού πολέμου;
Το ΝΑΤΟ προβάλει ως «φάρμακο» για τις υβριδικές απειλές την επικαλούμενη «ανθεκτικότητα» (resilience) των κοινωνιών. Μια σύνθετη έννοια που περιλαμβάνει ένα λειτουργικό και αξιόπιστο δημοκρατικό κράτος, με ισχυρούς και ανεξάρτητους θεσμούς, ιδιαίτερα της δικαιοσύνης, χωρίς αποκλεισμούς οποιαδήποτε ομάδων και με ενημερωμένους πολίτες. Οπωσδήποτε αναγκαία είναι και η ύπαρξη αποτελεσματικών δυνάμεων ασφαλείας σε συνδυασμό με ένα σύγχρονο νομοθετικό σύστημα, ικανά να αντιμετωπίζουν τις σύγχρονες μορφές απειλών. Απειλές οι οποίες, για την αντιμετώπιση τους απαιτούν διεθνή συνεργασία και στο πλαίσιο των διεθνών οργανισμών που η χώρα μας εδώ και δεκαετίες συμμετέχει. Καθώς όμως ο «υβριδικός πόλεμος» εμπεριέχει, ισότιμα, και τις μορφές συμβατικών συγκρούσεων (έστω και ως ύστατη απειλή-καταφυγή), η ύπαρξη ισχυρών ενόπλων δυνάμεων είναι επιτακτική, όσο δαπανηρή και αν είναι. Δυστυχώς στο σημείο αυτό, παρατηρείται -για μια σειρά λόγων- μια σημαντική υστέρηση μας έναντι του αντιπάλου.
Στην ομιλία σας στο Έκτο Συνέδριο Ελληνικής Υψηλής Στρατηγικής αναφέρατε πως και ο αντίπαλος είναι ευάλωτος στον υβριδικό πόλεμο. Ποια είναι τα τρωτά σημεία της Τουρκίας από αυτή την άποψη;
Ας μη ξεχνάμε ότι η τουρκική κοινωνία είναι επιδεικτική σε εθνικιστικές και θρησκευτικές εξάρσεις. Παράλληλα όμως υπάρχει μια σημαντική εθνοτική μειονότητα -Κούρδοι- που εμφανίζεται επιφυλακτική έναντι της τουρκικής ομογενοποίησης, ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό της που θεωρεί πλέον αδύνατη τη συνύπαρξη του στο ίδιο κράτος. Το ακραίο αυτό κομμάτι σίγουρα θα επηρεαστεί και θα ενδυναμωθεί από κάθε κουρδική αναβάθμιση στα σύνορα της Τουρκίας. Ταυτόχρονα, το υφιστάμενο καθεστώς του ΑΚΡ, αποδομεί το κοσμικό κεμαλικό κράτος δίδοντας ώθηση στον ισλαμικό χαρακτήρα. Αυτή η κίνηση δημιουργεί αντιδράσεις από ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας. Επιπλέον, το προσωποκεντρικό αυταρχικό κράτος που δημιουργεί ο νέος «Σουλτάνος», η απηνής καταδίωξη των οπαδών του Γκιουλέν αλλά και κάθε αντιφρονούντα, προκαλούν ρωγμές στην κοινωνική συνοχή που ενδεχομένως να ενταθούν σε συνθήκες οικονομικής ύφεσης. Όλα τα παραπάνω, δημιουργούν συνθήκες που -υπό προϋποθέσεις και μέχρι κάποιου βαθμού- καθιστούν το κράτος περισσότερο ευάλωτο στις επικαλούμενες «υβριδικές προσβολές». Μια πιθανή πολύμορφη στοχοποίηση της Τουρκίας, από μεγάλη δύναμη, σίγουρα θα επιφέρει παράπλευρα πλεονεκτήματα και ευκαιρίες που πρέπει να αξιοποιηθούν με την μέγιστη προσοχή.
Κλείνοντας: Πώς εκτιμάται πως μεταβάλλει το διεθνές περιβάλλον η διεύρυνση της χρήσης πρακτικών υβριδικού πολέμου; Περισσότερο επικίνδυνο, λιγότερο επικίνδυνο ή απλά διαφορετικό;
Το τέλος της ιστορίας, ευτυχώς η δυστυχώς δεν ήρθε ακόμα. Η αστάθεια και οι παλινδρομήσεις και αναταράξεις της ιστορίας θα συνεχίζονται ενώ ασχέτως της χρησιμοποιούμενης ορολογίας, ο πολύμορφος πόλεμος -ως χαμαιλέων (κατά τον Clausewitz)- θα εξακολουθήσει να είναι πάντα παρών και απειλητικός. Το διεθνές περιβάλλον θα παραμείνει ανταγωνιστικό και η βασική μεταβολή του θα εστιάζεται όχι στην αποβολή του συγκρουσιακού χαρακτήρα, αλλά στην ταχύτητα της μεταβολής των μορφών των απειλών.