Τα μάτια όλων είναι αυτή τη στιγμή στραμμένα στις εξελίξεις σχετικά με τον πόλεμο της Ουκρανίας, ωστόσο ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ φαίνεται να δείχνει ήδη τον επόμενο «στόχο» του σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής πολιτικής- και δεν είναι άλλος από το Ιράν.
Ο Αμερικανός πρόεδρος έστειλε επιστολή στον ανώτατο ηγέτη του Ιράν στο πλαίσιο μιας προσπάθειας επανεκκίνησης των συνομιλιών γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Αν και το περιεχόμενο δεν έγινε γνωστό, σημειώνεται πως η επιστολή απεστάλη με φόντο νέες κυρώσεις από τις ΗΠΑ στο Ιράν στο πλαίσιο της εκστρατείας «μέγιστης πίεσης» στη χώρα. Επίσης έχει αφήσει να εννοηθεί ότι η στρατιωτική δράση εναντίον του Ιράν εξακολουθεί να υφίσταται ως επιλογή, υποστηρίζοντας παράλληλα ότι εξακολουθεί να υφίσταται δυνατότητα για νέα συμφωνία.
Ο 85χρονος ανώτατος ηγέτης της χώρας, Αλί Χαμενεΐ, χλεύασε τον Τραμπ, μα αξιωματούχοι της χώρας έχουν δώσει αντικρουόμενα σήματα σχετικά με το αν θα μπορούσαν να λάβουν χώρα διαπραγματεύσεις.
Γιατί έγραψε ο Τραμπ την επιστολή
Ο Τραμπ έστειλε την επιστολή στον Χαμενεΐ στις 5 Μαρτίου και έδωσε τηλεοπτική συνέντευξη την επόμενη ημέρα, όπου παραδέχτηκε ότι το έκανε. Όπως είπε, «τους έγραψα μια επιστολή λέγοντας “ελπίζω ότι θα διαπραγματευτείτε, γιατί αν πρέπει να το πάμε στρατιωτικά, θα είναι φρικτό». Από τότε που επέστρεψε στον Λευκό Οίκο ο Αμερικανός πρόεδρος πιέζει για συνομιλίες ενώ παράλληλα κλιμακώνει τις κυρώσεις και υπαινίσσεται ότι στρατιωτικά πλήγματα από το Ισραήλ ή τις ΗΠΑ θα μπορούσαν να λάβουν χώρα στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις.
Προηγούμενη επιστολή από τον Τραμπ, κατά την πρώτη του θητεία, είχε λάβει οργισμένη απάντηση από τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν. Ωστόσο οι επιστολές του Τραμπ στον ηγέτη της Βόρειας Κορέας, Κιμ Γιονγκ Ουν, οδήγησαν σε συναντήσεις πρόσωπο με πρόσωπο, αν και όχι σε συμφωνίες για περιορισμό των πυρηνικών όπλων και του πυραυλικού προγράμματος της χώρας.
Πώς αντέδρασε το Ιράν
Το Ιράν έχει προβεί σε μια σειρά από φαινομενικά αντικρουόμενες αντιδράσεις. Ο Χαμενεΐ ο ίδιος είπε ότι δεν ενδιαφέρεται για συνομιλίες με μια «κυβέρνηση που τραμπουκίζει». Ωστόσο Ιρανοί διπλωμάτες, μεταξύ των οποίων ο υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αρακτσί, νωρίτερα υπαινίχθηκαν πως θα ήταν δυνατές συνομιλίες γύρω από εγγυήσεις ότι η Τεχεράνη δεν θα επιδιώξει να απαντήσει πυρηνικό όπλο. Ο Αρακτσί, που συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις για την πυρηνική συμφωνία του 2015, σκλήρυνε αργότερα τη στάση του και ανέφερε ότι οι συνομιλίες δεν θα μπορούσαν να λάβουν χώρα υπό αμερικανική πίεση. Ακόμα και έτσι, πάντως, ο Αρακτσί συναντήθηκε με Εμιρατινό διπλωμάτη που είχε την επιστολή.
Επίσης, το υπουργείο Εξωτερικών του Ιράν την Πέμπτη κάλεσε τους πρέσβεις της Γαλλίας και της Γερμανίας, καθώς και τον Βρετανό επιτετραμμένο, για να διαμαρτυρηθεί για τη στήριξη των χωρών τους σε κεκλεισμένων των θυρών συνάντηση του Συμβουλίου Ασφαλείας την Τετάρτη στα Ηνωμένα Έθνη.
Γιατί ανησυχεί η Δύση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν
Το Ιράν επιμένει εδώ και δεκαετίες πως το πυρηνικό του πρόγραμμα έχει ειρηνικό χαρακτήρα. Ωστόσο αξιωματούχοι του έχουν απειλήσει με ανάπτυξη πυρηνικού όπλου. Το Ιράν εμπλουτίζει ουράνιο σε σχεδόν οπλικό επίπεδο, της τάξης του 60%: Είναι η μόνη χώρα στον κόσμο χωρίς πυρηνικά όπλα που το κάνει αυτό.
Στο πλαίσιο της συμφωνίας του 2015 το Ιράν επιτρέπεται να εμπλουτίζει ουράνιο σε καθαρότητα μέχρι 3,67% και να διατηρεί απόθεμα ουρανίου 300 κιλών. Η τελευταία αναφορά της ΙΑΕΑ για το πρόγραμμα του Ιράν έλεγε ότι το απόθεμα ήταν στα 8.294,4 κιλά και εμπλουτίζει μέρος τους σε επίπεδο 60%.
Αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών εκτιμούν ότι το Ιράν δεν έχει ακόμα αρχίσει πρόγραμμα πυρηνικών όπλων, μα έχει προβεί σε δραστηριότητες που το φέρνουν σε «καλύτερη θέση να παράγει πυρηνική συσκευή, αν επιλέξει να το κάνει».
Οι σχέσεις ΗΠΑ- Ιράν
Το Ιράν ήταν κάποτε ένας από τους κορυφαίους συμμάχους των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, επί σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί. Τότε αγόραζε αμερικανικά όπλα και επέτρεπε σε στελέχη της CIA να λειτουργούν μυστικούς σταθμούς παρακολούθησης της Σοβιετικής Ένωσης. Η κυριαρχία του σάχη είχε εδραιωθεί χάρη σε πραξικόπημα του 1953, που είχε υποστηριχθεί από τις ΗΠΑ.
Τον Ιανουάριο του 1979, ωστόσο, ο σάχης, ο οποίος έπασχε από καρκίνο, εγκατέλειψε το Ιράν εν μέσω μεγάλων διαδηλώσεων εναντίον του καθεστώτος του. Ακολούθησε η Ισλαμική Επανάσταση, της οποίας ηγήθηκε ο αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, που οδήγησε στη θεοκρατική κυβέρνηση του Ιράν.
Αργότερα μέσα στο έτος φοιτητές εισέβαλαν στην αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη, απαιτώντας την έκδοση του σάχη και οδηγώντας στην 444 ημερών κρίση ομήρων, κατά την οποία διεκόπησαν οι διπλωματικές σχέσεις Ιράν- ΗΠΑ. Κατά τον πόλεμο Ιράν- Ιράκ τη δεκαετία του 1980, οι ΗΠΑ υποστήριξαν τον Σαντάμ Χουσεΐν. Μέρος του ήταν ο «πόλεμος των τάνκερ», κατά τον οποίο οι ΗΠΑ, μετά την πρόκληση ζημιών σε φρεγάτα τους από ιρανική νάρκη, πραγματοποίησαν την επιχείρηση «Praying Mantis» το 1988, με αποτέλεσμα τη βύθιση ιρανικών σκαφών (μεταξύ των οποίων μια φρεγάτα), την καταστροφή δύο πλατφορμών και δεκάδες ιρανικές απώλειες. Αργότερα, μέσα στο ίδιο έτος, έλαβε χώρα η κατάρριψη της πτήσης 655 της Iran Air από αμερικανικό πολεμικό πλοίο, με αποτέλεσμα τον θάνατο των 290 επιβαινόντων (είχε θεωρηθεί εσφαλμένα ότι το επιβατικό Airbus Α300 ήταν ιρανικό F-14 Tomcat).
Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών έκτοτε ήταν είτε πολύ κακές είτε επιπέδου «αναγκαστικής/ απρόθυμης» διπλωματίας, και βρέθηκαν στο καλύτερο σημείο τους το 2015 με την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας. Ωστόσο αργότερα, επί πρώτης θητείας Τραμπ, οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν μονομερώς από τη συμφωνία, οδηγώντας σε εντάσεις που συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
(Με πληροφορίες από Associated Press)