Η τρέχουσα κατάσταση στο Ιράν άρχισε να διαμορφώνεται περίπου το 2002, όταν η χώρα βρέθηκε ξαφνικά στον «άξονα του κακού» από την μεριά των ΗΠΑ, αν και πριν από ένα χρόνο συνεργαζόταν ενεργά με τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Αφγανιστάν, πολεμώντας τους Ταλιμπάν.
Αυτή η δράση από τις ΗΠΑ ήταν και η χαριστική βολή που έπεισε τα «γεράκια» στη Τεχεράνη, μεταξύ των οποίων και οι Αγιατολάχ Χαμενεΐ και Σουλεϊμάνι, ότι η συνεργασία με τις ΗΠΑ ήταν μάταιη. Άρχισαν να πιστεύουν ότι η αμερικανική εισβολή στο Ιράκ ήταν μέρος ενός σχεδίου για την ανατροπή του ιρανικού καθεστώτος. Η Τεχεράνη θεώρησε ως επέκταση (και όχι χωρίς λόγο, όπως έδειξαν τηλεγραφήματα του Wikileaks και διαρροές από τον λογαριασμό της Κλίντον αργότερα) ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επιθυμούσαν να είναι παρούσες στο Ιράκ με τις ένοπλες δυνάμεις τους, προκειμένου να δημιουργήσουν μια μόνιμη απειλή προς την αλλαγή του ιρανικού καθεστώτος ή τη δημιουργία δημοκρατίας στο Ιράκ για να υπονομεύσουν την επιρροή του Ιράν. Όταν φάνηκε πώς διακυβεύεται η επιβίωση του καθεστώτος, το Ιράν άρχισε να κάνει τα πάντα για να καταστήσει τον πόλεμο στο Ιράκ μόνιμη αποτυχία που δεν θα έβρισκε ποτέ λύση χωρίς αυτό.
Μετά την πτώση των Ταλιμπάν, εκατοντάδες μαχητές της Αλ Κάιντα κατέληξαν στο Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειας Μπιν-Λάντεν και Ζαρκάουι, οι οποίες διαμόρφωσαν και την ηγεσία της αντίστοιχης ομάδας στο Ιράκ. Παρόλο, που πολλοί στο Ιράν τους είδαν ως απειλή, ο Σολεϊμάνι τους θεώρησε χρήσιμο πλεονέκτημα. Και τους έκανε να αισθάνονται το Ιράν ως ”σπίτι/καταφύγιο”. Ο ίδιος ο Σολεϊμάνι φέρεται από στοιχεία υπηρεσιών πώς είχε κοινωνικές επαφές με την οικογένεια του Λάντεν. Ενδεικτική είναι πληροφορία που τον έφεραν να είχε επισκεφτεί το σπίτι τους και να μοιράστηκε φαγητό με τον γιο του Μπιν Λάντεν, ο οποίος τον αποκαλούσε ”Χατζί Κασέμ”. (Δείτε περισσότερα εδώ)
Πολλά από τα στελέχη της Αλ Κάιντα δεν πίστευαν στον Σολεϊμάνι, εκτιμώντας ότι θα μπορούσε εύκολα να τους προδώσει και να τους ανταλλάξει για μια συμφωνία με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά όταν κατέστη σαφές ότι δεν ήταν δυνατό να συμφωνήσει με τις Ηνωμένες Πολιτείες το 2002, ο Σολεϊμάνι έστειλε πολλούς από αυτούς στο Ιράκ, λίγο πριν την αμερικανική παρέμβαση στη χώρα. Ο Σολεϊμάνι ήλπιζε να χρησιμοποιήσει τα στελέχη της Αλ Κάιντα εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών στο Ιράκ, όπως χρησιμοποίησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν εναντίον της ΕΣΣΔ. Δηλαδή, ένας σύμμαχος τακτικής εναντίον ενός κοινού εχθρού.
Ως εκ τούτου, οι επιθέσεις Ζαρκάουι στο Ιράκ (σουνιτικά στοιχεία δηλαδή) ριζοσπαστικοποίησαν τους τοπικούς Σιίτες και τους έφεραν πιο κοντά στην επιρροή του Ιράν και του Σολεϊμάνι, γεγονός που θα μπορούσε όπως αντιλαμβανόντουσαν να τους δώσει προστασία έναντι των πρώτων. Με αυτό φαίνεται πώς οι ενέργειες του Ζαρκάουι και τα αμερικανικά λάθη οδήγησαν στην εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους, το οποίο υποχρέωσε όπως φάνηκε και τον Σολεϊμάνι να βασίζεται ευρύτερα στην τοπική Ιρακινή Σιιτική αστυνομία. Στην πραγματικότητα, το μόνο που έκανε ήταν να αντιγράψει και να χρησιμοποιήσει το μοντέλο της Χεζμπολάχ του Λιβάνου ως υποκατάστατο τοπικής Σιιτικής αστυνομίας για να επηρρεάσει την εξουσία στο Ιράκ και να υποστηρίξει τους ευάλωτους συμμάχους του (Σιίτες) που ούτε λίγο ούτε πολύ, οι πράξεις του δημιούργησαν.
Αυτό τώρα φαίνεται πώς φέρνει ένα πολύ ενδιαφέρον αποτέλεσμα, ακόμη και μετά το θάνατο του Σουλεϊμάνι. Δείχνει πώς το Ιράν φαίνεται να παραμένει ως η μόνη εξουσία με ιδανική ισχύ στη Μέση Ανατολή, η οποία μπορεί να ελέγξει τόσο τον Σιιτικό ριζοσπαστισμό όσο και αρκετές φορές τους Σουνίτες φανατικούς (συμπεριλαμβανομένων των Ταλιμπάν και εκείνους της Χαμάς) παρά τον προβαλλόμενο αγώνα κατά των στελεχών του DAESH.
Να σημειώσω εδώ πώς παρά τις δηλώσεις και προτάσεις, από πλευράς ΗΠΑ, για ηρεμία και εξομάλυνση των καταστάσεων με την Τεχεράνη, φαίνεται πώς, οι προοπτικές για συνεργασία είναι σχεδόν μηδενικές:
- πρώτον, διότι μπορεί να φαίνεται πώς οι σημαίνοντες Ιρανοί διπλωμάτες μπορούν να εκφράσουν την επιθυμία να συνεργαστούν με τις Ηνωμένες Πολιτείες εναντίον των φανατικών Σουνιτών, αλλά το IRGC πιθανότατα θα τους χρησιμοποιήσει για να διεξάγει μυστικές επιχειρήσεις με αυτούς εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών. Θυμίζω εδώ πώς δεν είναι λίγες οι δηλώσεις από την πλευρά του IRGC για ”μαζικές επιθέσεις” ακόμα και εντός του εδάφους των ΗΠΑ.
- δεύτερον, υπάρχει πραγματικός κίνδυνος η εκτέλεση του Σουλεϊμάνι να εμπνεύσει ιδέες προς επικράτηση επιρροής σε διάφορους Σιιτικούς σχηματισμούς, και αυτό, με τη σειρά του, να δώσει νέα ώθηση σε αντιδραστικούς Σουνιτικούς σχηματισμούς σε μια επανάληψη του σεναρίου της δημιουργίας του DAESH όπως είχε γίνει πριν από αρκετά χρόνια.
- τρίτον, ουδείς μπορεί να αποκλείσει μια προσπάθεια από ομοιδέατες και υποστηρικτές του Σουλεϊμάνι όπως είναι η Χεζμπολάχ του Λιβάνου, να προσπαθήσουν να εκδικηθούν τις ΗΠΑ για την εκτέλεση του.
- τέταρτον, μια προσπάθεια να προσεγγίσει ο Τραμπ το Ιράν μπορεί να υπονομεύσει την επανεκλογή του, όπως συνέβη στο παρελθόν με το Ιράν και τον Carter το 1979, ειδικά αν οι εξελίξεις δεν έρθουν ως πρέπει.
- πέμπτον, η πυρηνική ισχύς του Ιράν είναι ένα αγκάθι που δεν μπορεί να αφεθεί στην τύχη του, καθώς η ανάπτυξη τέτοιας δύναμης από την Τεχεράνη ενδεχομένως να αλλάξει πολλές ισορροπίες και να προκαλέσει και πολύ μεγάλες τριβές ακόμα και με τον φυσικό σύμμαχο των ΗΠΑ, το Ισραήλ.
Τελευταίο αφήνω πώς στο Ιράν υπάρχει μια σαφής δυσαρέσκεια μερίδας του πληθυσμού κατά του θεοκρατικού καθεστώτος εδώ και αρκετό καιρό. Η κατάρριψη του ουκρανικού αεροσκάφους με τους 176 νεκρούς χρησιμοποιήθηκε απλά ως μια αφορμή για την εκδήλωση αυτής της αντίδρασης. Θυμίζω εδώ πώς και το 2018 και το 2019 το Ιράν είχε σφοδρά προβλήματα στο εσωτερικό του, καθώς άλλοτε λόγω προβλημάτων διαφθοράς, άλλοτε λόγω τιμών πετρελαίου που έφερναν περισσότερη ανέχεια και φτώχεια, υπήρχε γενικότερη αγανάκτηση.
Σε όλα τα παραπάνω, σοβαρό ρόλο θα παίξουν προφανώς και εξωγενείς παράγοντες όπως είναι η Τουρκία, η Ρωσία, η Κίνα αλλά και η Σ. Αραβία και το Ισραήλ, χώρες που δείχνουν να έχουν τα δικά τους συμφέροντα και τις δικές τους επιδιώξεις στην ευρύτερη περιοχή και όχι μόνο.
Πρώτη δημοσίευση στο Geopolitics & Daily News