Γράφει ο Μάνος Παπάζογλου - Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικών Συστημάτων, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Το 2025 ξεκινάει με τις σοβαρές εκκρεμότητες και αβεβαιότητες της προηγούμενης χρονιάς. Οι κυβερνήσεις στη Γαλλία και τη Γερμανία υποχρεώθηκαν σε παραίτηση σε μία συγκυρία δημοσιονομικής αποσταθεροποίησης στην πρώτη και οικονομικής δυσπραγίας για τη δεύτερη, ενώ όλα προμηνύουν ότι οι “αντισυστημικές” δυνάμεις διευρύνουν την επιρροή τους στα εκλογικά σώματα των δύο χωρών. Στις ΗΠΑ η ορκωμοσία Τραμπ σηματοδοτεί μια νέα αλλαγή παραδείγματος για την επίδραση της υπερδύναμης στην παγκόσμια οικονομία και την ασφάλεια στον πλανήτη. Σε πολλές άλλες περιπτώσεις κράτη ενεπλάκησαν σε πολεμικές επιχειρήσεις (Ισραήλ), δοκιμάστηκε σοβαρά η δημοκρατία (Ν. Κορέα), κατέρρευσαν καθεστώτα (Συρία), προωθήθηκαν σοβαρές μεταρρυθμίσεις (Αργεντινή) και άλλοτε δημοφιλείς ηγέτες πλέον έχουν φθίνουσα επιρροή (Τριντό/Καναδάς).
Τα παραπάνω συνηγορούν ότι είναι πολύ μικρή η απόσταση μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας των κυβερνήσεων. Γιατί είναι εξαιρετικά δύσκολη η διάγνωση των αστάθμητων παραγόντων οι οποίοι θα υπονομεύσουν τις προϋποθέσεις της ευημερίας. Οι πολίτες των αναπτυγμένων και σταθερών δημοκρατιών εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τους δείκτες ευημερίας (πραγματικούς ή εικαζόμενους) για να αξιολογήσουν τις κυβερνήσεις. Σημαντικά πλέον τμήματα των ψηφοφόρων αποστρέφονται τα κόμματα και τους πολιτικούς, γιατί τους θεωρούν αποτυχημένους να συντηρήσουν τους (πραγματικούς ή εικαζόμενους) δείκτες ευημερίας του παρελθόντος. Πρόκειται για ένα σοβαρό πρόβλημα για τις εδραιωμένες δυτικές δημοκρατίες, οι οποίες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ευρύτερης νομιμοποίησης, εξέλιξη που βρίσκεται σε αντίφαση με τα κεκτημένα του κράτους δικαίου και της ποιότητας ζωής που απολαμβάνουν οι πολίτες τους.
Το 2025 πρέπει να επιστρέψουμε στα θεμελιώδη της ισορροπίας των πολιτικών συστημάτων, τα οποία είναι σημαντικότερα από τους επιμέρους δείκτες ευημερίας. Γιατί χωρίς την ισορροπία του πολιτικού συστήματος, οι βασικοί θεσμοί του κράτους δικαίου, οι συνθήκες της κοινωνικής κοινωνικής συνοχής και η λειτουργικότητα της οικονομίας μπορεί να υποστούν ανεπανόρθωτες βλάβες. Δεν μπορούμε να αποτρέψουμε συγκυριακά προβλήματα, όπως ο πληθωρισμός, ζητήματα ασφάλειας, τη δυσμενή εξέλιξη της αγοραστικής δύναμης, τις αποτυχίες σε μία σειρά δημοσίων πολιτικών και βασικών υποδομών του κράτους. Ούτε να αποκλείσουμε την πιθανότητα της ανικανότητας των πολιτικών προσώπων ή στελεχών της διοίκησης, ή τα φαινόμενα της δημαγωγίας και της διαφθοράς.
Ωστόσο, η μέριμνά μας για τη βιωσιμότητα των κρατών πρέπει να επικεντρωθεί στις συστημικές ιδιότητες του πολιτικού συστήματος, ώστε οι διεργασίες μεταξύ πολιτικών θεσμών, διοίκησης, ομάδων συμφερόντων και εν γένει της κοινής γνώμης να έχει κατά το δυνατόν γνώμονα το δημόσιο συμφέρον. Προκειμένου να διορθώνονται άμεσα, ή ακόμη καλύτερα να προλαμβάνονται, καταστάσεις και φαινόμενα τα οποία είναι σύμφυτα με τις ανθρώπινες κοινωνίες διαχρονικά.
Τα παραπάνω έχουν ειδικότερη σημασία για την ελληνική περίπτωση. Γιατί η ανάκτηση του χαμένου ΑΕΠ της κρίσης δεν αποτελεί το αποκλειστικό μέτρο επιτυχίας. Το σημαντικότερο είναι ότι η κρίση σηματοδότησε την απαρχή της μεταβολής των συστημικών ιδιοτήτων της διακυβέρνησης, ώστε να περιοριστεί η εξάρτηση από τις ικανότητες μεμονωμένων ηγεσιών. Η πιστή τήρηση των κανόνων οικονομικής διακυβέρνησης της ΟΝΕ περιορίζει το ενδεχόμενο των Greek statistics, και ο μεσοπρόθεσμος δημοσιονομικός σχεδιασμός σύμφωνα με τους κοινούς στόχους στην ΕΕ την πρόληψη μακροοικονομικών ανισορροπιών. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους κάνει αποδοτικότερη την παροχή των υπηρεσιών του κράτους στους πολίτες, και περιορίζει την κακοδιοίκηση, τη γραφειοκρατία και τις πελατειακές σχέσεις. Το νέο πρόγραμμα αμυντικών εξοπλισμών ενισχύει την επιχειρησιακή ικανότητα αποτροπής της χώρας, ώστε να είναι σαφές ότι στον επιθυμητό διάλογο με την Τουρκία δεν θα κάνουμε εκπτώσεις στην εθνική κυριαρχία λόγω στρατιωτικής ή διπλωματικής αδυναμίας.
Το ελληνικό πολιτικό σύστημα διέβη τις Σειρήνες της δημαγωγίας, αλλά πλέον οφείλει να διαβεί το τρίστρατο της δημαγωγίας, του εφησυχασμού και της βραχείας μνήμης. Γιατί σε αντίθεση με τα πολιτικά συστήματα των άλλων αναπτυγμένων χωρών εξακολουθούμε να έχουμε χαμηλότερη θεσμοποίηση βασικών κανόνων για την αποδοτική λειτουργία της κυβέρνησης, της διοίκησης και της οικονομίας. Η υστέρηση αυτή αποκαλύπτεται άλλοτε με τρόπο δραματικό (Μάτι, Τέμπη), άλλοτε με επίδραση στην καθημερινότητα (υγεία, εκπαίδευση), και άλλοτε με κωμικοτραγικό τρόπο (καθυστερήσεις δημοσίων έργων, διαφθορά, φοροδιαφυγή). Η κυβερνητική λειτουργία έχει ενισχυθεί με νέα θεσμικά μέσα συντονισμού, αλλά η συσσώρευση των προβλημάτων αντικειμενικά υπερβαίνει τις συνήθεις δυνατότητες μιας κυβέρνησης, και απαιτούν υπερβάσεις.
Η ουσιαστική σύγκλιση προς την ΕΕ δεν θα προέλθει μόνο από την ονομαστική προσέγγιση κάποιων δεικτών, αλλά από τη διασφάλιση της ισορροπίας πολιτικών συστημάτων, ακόμα και όταν αυτά δοκιμάζονται από συγκυριακούς παράγοντες, όπως συμβαίνει με τη Γερμανία, τη Γαλλία και τη Βρετανία.