Ο διάσημος καθηγητής του πανεπιστημίου του Chicago (Σικάγο), John J. Mearsheimer (Τζον Τζ. Μερσχάιμερ), και πατέρας της θεωρίας του επιθετικού ρεαλισμού, είχε προβλέψει στο άρθρο του “Back to the Future: Instability in Europe After the Cold War, International Security, 1990”, πως το τέλος του Ψυχρού πολέμου θα μετέτρεπε την Ευρωπαϊκή ήπειρο σε θέατρο συγκρούσεων ως αποτέλεσμα της απόσυρσης των δύο υπερδυνάμεων.
Σύμφωνα με τον Μερσχάιμερ, η ειρήνη στην Ευρώπη από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν αποτέλεσμα τριών παραγόντων:
α) Του διπολικού χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος,
β) Της ισορροπίας ισχύος ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις, και
γ) της ύπαρξης πυρηνικών όπλων.
Οι προβλέψεις του Μερσχάιμερ για την μετατροπή της Ευρωπαϊκής ηπείρου σε θέατρο πολέμου δεν επαληθεύθηκαν. Τουναντίον, η πορεία της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε συνδυασμό με την αύξηση του αριθμού των δημοκρατιών στην ήπειρο μείωσε δραματικά την πιθανότητα πολεμικών συγκρούσεων. Η Ευρώπη βίωσε μια περίοδο ειρήνης και ανάπτυξης, με μοναδική εξαίρεση την διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 έως και τα μέσα της δεκαετίας του ’00.
Ωστόσο, από το 2008 η ειρήνη και σταθερότητα της Ευρωπαϊκής ηπείρου δοκιμάζεται ως αποτέλεσμα της αύξησης της Ρωσικής επιθετικότητας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτελεί την κορύφωση μια σειράς προκλήσεων της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής οι οποίες απειλούν την σταθερότητα τόσο της Ευρωπαϊκής ηπείρου όσο και του διεθνούς συστήματος.
Τα αναλυτικά εργαλεία της θεωρίας του επιθετικού ρεαλισμού ερμηνεύουν ορθά την εξέλιξη της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής και την αναθεωρητική της συμπεριφορά. Η θεωρία ακολουθεί πιστά τις διδαχές του δομικού ρεαλισμού και προβλέπει πως ο άναρχος χαρακτήρας του διεθνούς συστήματος είναι αποτέλεσμα της δομής του διεθνούς συστήματος και δεν σχετίζεται με την εγωκεντρική φύση του ανθρώπου.
Επιπλέον, ο Μερσχάιμερ υποστηρίζει τις εξής θέσεις:
α) οι μεγάλες δυνάμεις είναι υποχρεωμένες να μεγιστοποιούν την ισχύ τους για να επιτύχουν τον στόχο της επιβίωσης,
β) οι μεγάλες δυνάμεις δεν μπορούν να επιτύχουν τον στόχο της παγκόσμιας ηγεμονίας και μπορούν να ελπίζουν να αναδειχθούν μόνο ως περιφερειακές υπερδυνάμεις.
Ήδη από το 2014 ο Μερσχάιμερ είχε προειδοποιήσει πως η Ουκρανική κρίση είναι αποτέλεσμα της εξάπλωσης του ΝΑΤΟ και της προσπάθειας περιχαράκωσης της Ρωσίας από την Δύση.
Επιπλέον, προειδοποίησε πως αν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν εγκατέλειπαν τα φιλόδοξα σχέδια τους και δεν επικεντρώνονταν στην δημιουργία μιας ισχυρής και ουδέτερης Ουκρανίας τότε η Ρωσία θα κλιμάκωνε τις επιθετικές της ενέργειες, όπως και έγινε.
Ωστόσο, το γεγονός πως η θεωρία του επιθετικού ρεαλισμού προέβλεψε με επιτυχία την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας θα πρέπει να αποτελεί πηγή ανησυχίας για τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές δυνάμεις.
Ακόμα και αν ο στόχος της Ρωσίας δεν είναι η κατάκτηση της Ουκρανίας και οι εχθροπραξίες ολοκληρωθούν μόλις ο Πούτιν εδραιώσει την κυριαρχία του στις αποσχισθείσες περιοχές είναι ιδιαίτερα πιθανό το σενάριο η Ρωσία να συνεχίσει την επιθετική της πολιτική σε άλλες περιοχές. Το Υπουργείο εξωτερικών της Λετονίας εξέδωσε ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία ξεκαθαρίζει πως αν και δεν απειλείται άμεσα με στρατιωτικά μέσα θα πρέπει να προετοιμαστεί για ενδεχόμενους κινδύνους στην ασφάλεια της.
Ποια θα πρέπει να είναι λοιπόν η αντίδραση των Ευρωπαϊκών κρατών μπροστά στην πιθανότητα περαιτέρω κλιμάκωσης της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής;
Η θεωρία του επιθετικού ρεαλισμού είναι ξεκάθαρη. Οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης θα πρέπει να επικοινωνήσουν με σαφή τρόπο στην Ρωσία πως θα υπερασπιστούν την εδαφική ακεραιότητα των κρατών της ηπείρου με κάθε δυνατό τρόπο. Αυτό δεν απαιτεί γενικευμένες πολεμικές συγκρούσεις. Απαιτεί όμως μέτρα τα οποία δεν θα περιορίζονται σε οικονομικές κυρώσεις.
Δυστυχώς, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία για να μπορέσει να αναλάβει πρωτοβουλίες για την επίλυση της κρίσης και την παύση των εχθροπραξιών.
Συμπερασματικά, η ευθύνη για την ανάληψη δράσης ανήκει στην Γερμανία, την Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.