Τα φετινά Χριστούγεννα βρίσκουν τη ζωή των πολιτών και την οικονομία της χώρας σε φυτική κατάσταση. Ετοιμαζόμαστε να δοκιμάσουμε τη νέα, σε μεγάλο βαθμό εικονική, παραλλαγή των Χριστουγέννων: I’m dreaming of a… virtual Christmas. Θα γιορτάσουμε “την μητρόπολιν των εορτών’ (κατά τον Άγιο Ιωάννη Χριστόστομο), με τον ίδιο ανορθόδοξο, κατά κυριολεξίαν, τρόπο που γιορτάσαμε το Πάσχα, για επείγοντες λόγους που όλοι κατανοούμε (και σχεδόν όλοι σεβόμαστε). Είναι ευκαιρία να κάνουμε μια αναδρομή στο ψηφιακό-τηλεοπτικό εκκλησιαστικό έτος και να το βιώσουμε μέσα από τα λόγια του ιερέως της Αγγλικανικής Εκκλησίας του Αγίου Παύλου στην Αθήνα.
Ο Άγιος Παύλος, επί της οδού Φιλελλήνων, κοντά στο Σύνταγμα, είναι η παλαιότερη ξένη εκκλησία στην Αθήνα˙ άνοιξε τις πόρτες της στη βρετανική παροικία την Κυριακή των Βαΐων το 1843 στα περίχωρα της αρτισύστατης τότε πρωτεύουσας. Ένας από τους πρώτους ενορίτες ήταν ο Σερ Ρίτσαρντ Τσώρτς (Sir Richard Church), αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού ξηράς, το 1827, κατά τον Απελευθερωτικό Αγώνα.
Η νέο-γοτθική όψη του ναού ίσως δεν έχει ιδιαίτερες αρετές, αλλά έχει όμορφα παράθυρα βιτρό και το ηδύφθογγο εκκλησιαστικό όργανο, εγκατεστημένο το 1901 επ’ ευκαιρία του ιωβηλαίου της Βασίλισσας-Αυτοκράτειρας Βικτωρίας, θεωρείται μοναδικό στην Ελλάδα και χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα σε ακολουθίες και ρεσιτάλ—ή μάλλον εχρησιμοποείτο πριν από τον νέο λοιμό.
Ο εφημέριος είναι Σκώτος, ο αιδεσιμώτατος πατήρ Λένταρντ Ντούλαν (Leonard Doolan)—“παππά-Λεωνάρδος» όπως τον αποκαλούν κάποιοι—ο οποίος είναι επίσης ο αποκρισιάριος (δηλ. ο αντιπρόσωπος) του Αρχιεπισκόπου Καντουαρίας εν Ελλάδι.
Την Κυριακή 1η Μαρτίου εφέτος ο π. Ντούλαν κατά το συνηθισμένο του κήρυγμα («ομιλία») προειδοποίησε το ποίμνιό του για κάτι ασυνήθιστο. «’Εχω μια κακή προαίσθηση», είπε. «Κυκλοφορούν ειδήσεις στον διεθνή τύπο περί της εξάπλωσης ενός νέου ιού που ονομάζεται COVID-19. Η λογική μου μού λέει ότι ίσως πρόκειται για κάτι σοβαρό. Ήδη έχουμε αρχίσει να απολυμαίνουμε τα χέρια μας μπαίνοντας στην εκκλησία. Σήμερα τελώ την πρώτη Θεία Λειτουργία της (Δυτικής) Σαρακοστής. Άραγε θα είναι μια παραδοσιακή Σαρακοστή ή θα αναγκασθούμε να κλείσουμε την εκκλησία; Η περίοδος της μετάνοιας...και νηστείας ενδέχεται να μη μοιάσει με καμία προηγούμενη Σαρακοστή...»
Την επόμενη Κυριακή τέλεσε τη Θ. Λειτουργία, αλλά αυτή τη φορά η Θεία Ευχαριστία συνίστατο μόνο σε άρτο «δια τον φόβον του ιού». Το κήρυγμά του είχε θέμα τη μακρά συνομιλία της Σαμαρείτιδος με τον Χριστό στο πηγάδι του Ιακώβου (Ιωάννης 4, 5-42). Η συνάντηση αυτή καταρρίπτει κοινωνικά ταμπού της εποχής. Μια ασυνόδευτη γυναίκα— μιασμική ξένη, παρίας στην αντίληψη των Εβραίων της Ιερουσαλήμ― και ένας Εβραίος (ο Χριστός) συζητούν, εκείνη για το νερό του πηγαδιού, εκείνος για το ύδωρ της αιωνίας ζωής. Το επόμενο κήρυγμά του, την 5η Κυριακή της (Δυτικής) Τεσσαρακοστής (29 Mαρτίου), το εκφωνεί μέσω zoom. Ο Άγιος Παύλος έχει κλείσει και ο εφημέριος αναγκάζεται να μάθει τα βασικά της τεχνολογίας της τηλεδιασκέψεως. Έκτοτε και έως τις 17 ΜαΪου αναστέλλεται η Θ. Λειτουργία, ενώ κάθε Κυριακή γίνεται κήρυγμα με προσευχή μέσω πλατφόρμας του zoom. Τις καθημερινές τελούνται οι ακολουθίες, και πάλι ψηφιακά.
Πρόσφατα ο π. Ντούλαν συγκέντρωσε τα δεκαέξι κηρύγματά του σε μικρή συλλογή με τον τίτλο: Easter-Virtual and Viral, Sermons preached in Athens during the COVID-19 pandemic in 2020. (Το βιβλίο θα πωλείται στον ναό όταν ανοίξει πάλι. Τα έσοδα θα διατεθούν για την ενίσχυση της ενορίας. Πληροφορίες στο anglican@otenet.gr).
Ο λόγος του πατέρα Λέναρντ είναι απλός, καθημερινός αλλά προσεγμένος, χωρίς θεωρητικές εκζητήσεις, ενίοτε με λεπτό χιούμορ και τολμηρές, εύληπτες συγκρίσεις. Οι ομιλίες έχουν την κομψότητα της σαφήνειας και της ειλικρίνειας. Ο συγγραφέας απευθύνεται σε ειδικούς και μη, λες και το απαλό ηχόχρωμα της σκωτσέζικης προφοράς του έχει πλάσει ένα ύφος ανάλογο. Την περίοδο της δημόσιας καραντίνας, δούλεψε σπίτι του ως πάστορας. Η λατρεία από ένσαρκη έγινε εικονική, όπως παρατηρεί με λύπη στον πρόλογό του. Η εικονικότητα περιφρονεί, κατά την άποψή του, την Ενσάρκωση, η δε από οθόνης Θεία Λειτουργία καταντάει θέαμα χωρίς χάρη. «Η εικονική λατρεία δεν είναι ίδια με τη συνάθροιση με σκοπό να γίνουμε μυστηριακό σημείο του Χριστού, ο οποίος είναι παρών στον κόσμο που συν-δημιούργησε προαιώνια (βλ. Προς Κολοσσαείς Επιστολή 1, 15-17)». Μόνο η φυσική παρουσία είναι αυθεντική.
Οι σύντομες ομιλίες του π. Ντούλαν καταγράφουν τη δυστοπία όχι μόνο της πανδημίας αλλά γενικότερα των καιρών. Για την πρώτη παρατηρεί:
«Η περίόδος COVID-19 της ζωής μας έχει επιφέρει μεγάλο πόνο ψυχής, άγχος, απομόνωση, μοναξιά, ψυχικό στρες, αρρώστια, απώλεια αγαπημένων μας και θάνατο σε παγκόσμια κλίμακα. Έχει επίσης αφήσει και περιθώριο—δόξα τω Θεώ!—για αστεία. Στο ερώτημα, ‘Ποιο είναι το μήνυμα της Ανάληψης του Ιησού;’ η απάντηση που εμπνέει η πανδημία είναι: ‘Κατά την Ανάληψη ο Ιησούς άρχισε να δουλεύει από το σπίτι του’».
Όταν ο Άγιος Παύλος άνοιξε πάλι τον Μάιο, ο Ντούλαν δήλωσε στο κήρυγμά του:
«Πρέπει να διερωτηθούμε αν είναι συνετό να επιστρέψουμε στην παλαιά κανονικότητα που γνωρίζαμε. Ίσως η ανθρωπότητα θα χρειασθεί λίγη μετάνοια...Αυτό συνεπάγεται πλήρη επανεκτίμηση 360∘ της ζωής και των έργων μας στον κόσμο, βέβαια, αλλά και στην Εκκλησία, που πολύ εύκολα δελεάζεται και υποστηρίζει την εγκόσμια κανονικότητα χωρίς αντίδραση και κριτική».
Η πανδημία μάς παρακινεί να σταματήσουμε να καταστρέφουμε την Κτίση. Η κακοποίηση του περιβάλλοντος είναι αιτία της πανδημίας κατά τον συγγραφέα. Παραθέτοντας τη θέση του Μητροπολίτη Διοκλείας Καλλίστου (Ware), ενθαρρρύνει το ποίμνιό του να υιοθετήσει μια «ευχαριστηριακή, δοξολογική σχέση» με τη φύση.
Στην ομιλία του για την Ανάσταση του Λαζάρου ο π. Λέναρντ αναφέρει ότι ο Λάζαρος πιθανότατα ήταν θύμα της λέπρας, η οποία παλαιότερα είχε επιδημική διάδοση. Παραπέμπει συνειρμικά σ’ ένα τρίπτυχο πίνακα βωμού από τη Μονή Αντωνιτών, τάγματος μοναχών νοσηλευτών στη μεσαιωνική γερμανική πόλη Ιζενχάιμ.
Ο πίνακας, αριστούργημα του 1510-15 του Ματίας Γκρύνεβαλντ (Matthias Grünewald), βρίσκεται σήμερα σε μουσείο στην πόλη Κολμάρ της Αλσατίας.
Απεικονίζει τον Εσταυρωμένο με φρικώδεις εξελκώσεις στο δέρμα του που έχει προκαλέσει η λοιμώδης “Φωτιά του Αγίου Αντωνίου”, η οποία μάστιζε συχνά τη μεσαιωνική και Αναγεννησιακή Ευρώπη.
“Ο Χριστός, σημαδεμένος με ωμές ουλές, είναι ένας Χριστός ο οποίος είναι πλάι σε όσους πάσχουν, και η δόξα του δεν ορίζεται από την απομόνωση αλλά τη συμμετοχή. Αυτός σίγουρα είναι ο Χριστός των Χριστουγέννων—ο Θεός μεθ’ ημών, Εμμανουήλ”.
