Για όσους μεγαλώσαμε με αφηγήσεις των παλαιότερων για τα γεγονότα της εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο, είναι πολύ πικρό και βασανιστικό να παρακολουθούμε τη σύγχρονη εκδοχή του πολύπρακτου δράματος να άγεται σε επανάληψη για πολλοστή φορά. Η τουρκική απειλή, που δεν έπαψε ποτέ να είναι παρούσα, εμφανίζεται σε μια νέα εκδοχή της με αφορμή το ερευνητικό πρόγραμμα υδρογονανθράκων της νόμιμης κυβέρνησης της πολύπαθης Κυπριακής Δημοκρατίας.
Το χαρακτηριστικό, που είναι παρόμοιο σήμερα, σε σχέση με τα χρόνια πριν την εισβολή του ’74, είναι η αναβίωση των προσδοκιών προερχόμενων από φίλιες χώρες και ειρηνευτικούς οργανισμούς. Ακόμη πιο συνειρμική είναι η αίσθηση ότι κανένας αρχικός φίλιος βερμπαλισμός και καμία συμμαχική διάθεση ή επαναλαμβανόμενη επίκληση του διεθνούς δικαίου δεν είναι ικανή να αποσοβήσει τη νεο-οθωμανική ιμπεριαλιστική δύναμη που παλιότερα, στις αρχές του 20ου αιώνα, εκκόλαψε τις ιδέες και πρακτικές των ναζί. Αυτή η αίσθηση του αναπόδραστου έρχεται στο μυαλό μου παρακολουθώντας τις εξελίξεις σήμερα και συγκρίνοντάς τες με την αποτυπωμένη πια εξέλιξη των κυπριακών δρωμένων από το 1955 έως το 1974.
Παρόμοια με το παρελθόν είναι και η θέση που έχει πάρει, εκ του αποτελέσματος, η άλλοτε μητέρα-πατρίδα για την Κύπρο, Ελλάδα. Η πρωτοβουλία του Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος Ελλάδας-Κύπρου, αν ποτέ ανέπτυξε ουσιαστική ισχύ, έχει πια προ πολλού εγκαταλειφθεί και έτσι έχουμε επανέλθει στην ευγενική αποξένωση και τη μέτριων έως ελάχιστων τύψεων τήρηση αποστάσεων από το νησί που ήταν πάντα μακριά.
Ο θαλάσσιος και εναέριος χώρος της Κύπρου είναι το ίδιο απροστάτευτος όσο ήταν και επί χούντας. Ο, κατά δηλώσεις του, εχθρός είναι προ των πυλών με το «εκμοντερνισμένο» αίτημα της νομής του χώρου και των πόρων ενός ανεξάρτητου κράτους της Ε.Ε. και του Ο.Η.Ε στο όνομα της ισότητας! Οι δηλώσεις Ντάνκαν υπενθυμίζουν ότι η βασική σταθερά του όλου ζητήματος παραμένει η αγγλοαμερικανική διπλωματική μηχανή που ονειρεύεται και υλοποιεί τα χείριστα κατά της Κύπρου εδώ και 150 χρόνια.
Οι δηλώσεις Ντάνκαν είναι η άγαρμπη υπενθύμιση της πιθανότερης κατάληξης του όλου ζητήματος. Ναι μεν κράτος, ανεξάρτητο και ισότιμο μέσα στην Ευρώπη με ίσα και κυριαρχικά δικαιώματα, αλλά και κράτος-εξαίρεση, κράτος μόνιμα εν δυνάμει ευρισκόμενο σε προκρούστεια κλίνη, λόγω της αδυναμίας του και των προς αρπαγή προτερημάτων του, που εσχάτως ενισχύθηκαν δια του ενεργειακού προγράμματος. Η έσχατη ύβρις είναι ακριβώς αυτή. Ότι σήμερα οι ίδιες δυνάμεις και τα ίδια κέντρα λήψης αποφάσεων, που έφεραν τα πράγματα προ τετελεσμένων εδώ και δεκαετίες, χρησιμοποιούν τα δικά τους τερατουργήματα ως απόδειξη διαφορετικότητας και ιδιαιτερότητας της περίπτωσης Κύπρος. Ωσάν η φύση να έφταιξε για τις νομικές, πολιτικές, στρατηγικές και λοιπές συνθήκες που διέπουν την Κυπριακή Δημοκρατία. Με βάση αυτή την επίκληση των προαποφασισμένων και επιβεβλημένων συνθηκών προγραμματίζονται νέα «ανανικά» σχέδια. Και μάλιστα θα προσφερθούν ως λύτρωση από τον τουρκικό κλοιό που θα κοντεύει συνεχώς.
Και εδώ προκύπτει, κατά τη γνώμη μου, η θεμελιώδης διαφορά σε σχέση με προηγούμενες δεκαετίες. Οι Ελληνοκύπριοι έχουν πια σήμερα αναπτυχθεί σε αλληλοσύνδεση με τον υπόλοιπο κόσμο με ένα τρόπο αξιοθαύμαστο και χειρίζονται τις τύχες τους, στο βαθμό που τους επιτρέπεται, αυτονομημένα από την άλλοτε έντονη ελλαδική επιρροή στα πολιτικά και κοινωνικά τους πράγματα. Η προϊούσα αποχώρηση της Ελλάδας από την εξίσωση της Κύπρου και η αυτόνομη πορεία του λαού της τα τελευταία χρόνια επιτρέπουν δύο νέες πιθανές ιστορικές επιλογές.
Πρώτον, είναι δυνατό να φανταστούμε ότι η Κύπρος μπορεί να επιλέξει την ανυποχώρητη στάση έναντι της Τουρκίας δίνοντας έμφαση σε κάθε παράγοντα μόχλευσης της αρχικώς ελάχιστης ισχύος της στο διεθνές και περιφερειακό πλαίσιο. Η επιλογή αυτή, αν ακολουθηθεί με συνέπεια, έχει, κατά τη γνώμη μου, μικρές πιθανότητες να αφήσει την Κύπρο αλώβητη και μεγαλύτερες πιθανότητες να οδηγήσει σε οριστική διχοτόμηση του νησιού και των θαλάσσιων ζωνών του.
Δεύτερον, η Κύπρος μπορεί να λάβει τη συλλογική απόφαση να συμβιβαστεί με την Τουρκία υπό την αιγίδα του διεθνούς παράγοντα. Ο συμβιβασμός αυτός πιθανότατα δεν θα γινόταν άμεσα, αλλά μόνο μετά τη διαπίστωση της τετελεσμένης κατάληψης θαλασσίων ζωνών από την Τουρκία. Η σε δεύτερο χρόνο συνθηκολόγηση θα είναι ευχερέστερη πολιτικά και περισσότερο αποδεκτή κοινωνικά, βάσει των τετελεσμένων που θα έχουν δημιουργηθεί. Ο συμβιβασμός θα μπορούσε να περιληφθεί σε ευρύτερη συμφωνία «ανανικού» τύπου ή και όχι. Αν δεν υπάρξει συνολική λύση, η Τουρκία θα ήταν ευχαριστημένη και με διεθνή συμφωνία επί των θαλασσίων ζωνών και της εκμετάλλευσής τους, συμφωνία η οποία θα ξεπερνά το πρόβλημα της μη νομικής αναγνώρισης του ψευδοκράτους από τη διεθνή κοινότητα. Η λύση αυτή είναι η πλέον πρακτική για την Τουρκία, επειδή αφορά σε κτήση δικαιωμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ απευθείας από την ίδια, χωρίς τη μεσολάβηση της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Στην περίπτωση αυτή, όμως, η Τουρκία θα καλούνταν να ξεπεράσει την άρνησή της να συνδιαλλαγεί απευθείας με ένα κράτος που δεν αναγνωρίζει και να παραβιάσει τις πάγιες θέσεις της περί μη υπογραφής συνθηκών για θαλάσσιες ζώνες. Εξαιτίας των δυσκολιών αυτών, ο διεθνής παράγοντας και η ίδια η Τουρκία θα προτιμήσουν να επιστρέψουν με σχέδιο «λύσης» που θα περιλαμβάνει όλα τα κεφάλαια (από πολιτειακό μέχρι ενεργειακό και καθετί ενδιάμεσο).
Κάθε πιθανή επιλογή της κυπριακής ηγεσίας και του λαού της μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικές επιπλοκές και αποτελέσματα. Δύο πράγματα είναι βέβαια. Πρώτον, η Τουρκία δεν θα υποχωρήσει. Δεν υποχώρησε ποτέ τα τελευταία εκατό χρόνια απέναντι στους Έλληνες. Δεύτερον, οι Κύπριοι θα επιλέξουν αυτή τη φορά με βάση τη διαμορφωμένη σε μεγάλο βαθμό αυτοσυνειδησία τους και τη μέγιστη μέχρι σήμερα αυτονομία τους από την ελλαδική μήτρα. Πρόκειται για υπαρξιακές αποφάσεις ενός λαού προ αναπόφευκτων διλημμάτων. Εν τέλει πρόκειται για αποφάσεις που βασίζονται σε διαφορετικές ερμηνείες των εννοιών ανεξαρτησία, ελευθερία και αξιοπρέπεια. Άλλοι πολίτες και πολιτικές δυνάμεις θεωρούν ότι οι έννοιες αυτές υπηρετούνται καλύτερα μέσω της ανυποχώρητης στάσης μέχρι τέλους και άλλοι επιλέγουν μια «ορθολογική» διαδικασία συμβιβασμού με διαφορετικούς βαθμούς πρωτοβουλιών και ορίων ως προς το αποδεκτό αποτέλεσμα.
Γεγονότα που θα μπορούσαν να αλλάξουν τη μοίρα της Κύπρου δεν είναι εύκολα ορατά. Ένα παράδειγμα θετικών εξελίξεων για τον ελληνισμό θα ήταν μια αφύπνιση της Ελλάδας, που θα είχε ως περιεχόμενο τη διαπίστωση ότι μετά τον περαιτέρω ακρωτηριασμό της Κύπρου η στρατηγική ασφάλειας της ίδιας της Ελλάδας δεν θα είναι πια αυτονόητη. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η ελληνική κοινωνία και τα κόμματα θα δράσουν προς μια κατεύθυνση οργανωμένης και άνευ όρων υποστήριξης της Κύπρου, ιδίως επί του πεδίου. Μόνη εντελώς απομακρυσμένη πιθανότητα θα ήταν η ενεργοποίηση του Ισραήλ ή κάποιας άλλης δύναμης υπέρ της άμυνας της Κύπρου, η οποία θα έφερνε σε δύσκολη θέση την Ελλάδα να παραμένει αδρανής.
Η ευχή μου είναι η Κύπρος να επιλέξει την οδό της ανυποχώρητης αντίστασης στη βαρβαρότητα του τουρκικού ιμπεριαλισμού. Εύχομαι και επιθυμώ να επικρατήσει ο Δαυίδ έναντι του Γολιάθ χρησιμοποιώντας όλα τα διαθέσιμα μέσα μόχλευσης ισχύος. Με μια τέτοια επιλογή η Κύπρος θα αναδείξει την ελληνικότητά της με ουσιαστικό πολιτισμικό τρόπο κραδαίνοντας το ανυποχώρητο νήμα των Ελλήνων του παρελθόντος, που δεν παραδόθηκαν ποτέ αμαχητί στους βαρβάρους κάθε προέλευσης. Τέλος, η πρόκληση για την ολίγιστη Ε.Ε. και τη Δύση συνολικά είναι να οικοδομήσουν λύση ειρηνική που να μην καταργεί κράτη, να μην ανέχεται ιμπεριαλισμούς και επιβολές των πολλών επί των λίγων. Μια λύση που να μας διαψεύδει ως προς την καχυποψία μας απέναντί τους και να καταλαγιάζει τους φόβους μας ότι ζούμε νέες πράξεις δραμάτων παλιών αποικιοκρατικών και καταστροφικών, εις βάρος των αδύναμων, επιλογών.