Με αφορμή τους πρόσφατους θανατηφόρους βιασμούς, και γενικότερα την αύξηση των επιθέσεων κατά γυναικών παγκοσμίως, άραγε τι άλλο θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πέρα από τον αποτροπιασμό μας; Ειπώθηκαν πολλά για την ανάγκη να εκπαιδεύσουμε τους άντρες να σέβονται τη άρνηση της γυναίκας, καθώς και για την ανάγκη να καταγγέλλει η γυναίκα κάθε παρενόχληση ή βία την οποία υφίσταται. Ακόμη γράφτηκε ότι πρέπει οι αστυνομικοί να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τις καταγγελίες και να μην αποθαρρύνουν (ή και να λοιδορούν καμιά φορά) τις καταγγέλλουσες. Σωστά και απαραίτητα όλα αυτά.
Η βία γενικά ως φαινόμενο εξευτελίζει καί υποβιβάζει τήν αξία του ανθρώπου. Από θεολογική πλευρά αυτό αποκτά πολύ περισσότερη σημασία, διότι κάθε άνθρωπος είναι κατ’ εικόνα Θεού πλασμένος καί επομένως κάθε βία εναντίον ανθρώπου σημαίνει προσβολή εναντίον του Θεού. Όχι μόνο η χειροδικία, η σωματική βία, αλλά καί ο σεξουαλικός εξευτελισμός, η λεκτική βία, ακόμη καί η περιφρόνηση και υποτίμηση ή προκατάληψη πρός κάποιους ανθρώπους.
Κατ’ εξοχήν, μάλιστα, η βία μεταξύ των μελών της ίδιας οικογένειας, πού τούς συνδέουν δεσμοί της φύσης αλλά καί της αγάπης, αποτελεί ένα οξύμωρο έως και τραγικό φαινόμενο. Φανερώνει με δραματικό τρόπο τις αντιφάσεις της ψυχής μας, τις σκοτεινές πλευρές μας, την ευμεταβλητότητά μας.
Είναι προφανές πως οι βιασμοί, και στην περίπτωση σθεναρής αντίστασης η συνακόλουθη ανθρωποκτονία, αποτελούν μια εκδήλωση ακραίου ανδροκεντρισμού. Είναι καρπός μιας κοινωνίας η οποία παρουσιάζει δύο δεινά: α) αναγορεύει τον άνδρα ανώτερο από τη γυναίκα, β) ορίζει τον ανδρισμό ως επιβολή και ως αποξένωση από συναισθήματα όπως η τρυφερότητα και η ευαισθησία.
Ξέρουμε καλά ότι και τα δύο άνθισαν στην παραδοσιακή Προνεωτερική κοινωνία. Μάλιστα, δεν χάθηκαν ποτέ κατά την διάρκεια της Νεωτερικότητας για μερίδα του ανδρικού πληθυσμού, παρά την διάδοση του λόγου περί ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν αυτά τα δύο προβληματικά χαρακτηριστικά ανέκαμψαν στην εποχή μας είναι επειδή η κατάρρευση των ισορροπιών την οποία έφερε η Μετανεωτερικότητα αύξησε το άγχος. Η αβεβαιότητα για τα οικονομικά, η ενίσχυση των πολιτικών άκρων (η οποία καλεί σε ‘δυναμικές’ αντιδράσεις), η έξοδος των ομοφυλόφιλων και διεμφυλικών στο δημόσιο προσκήνιο, καθώς και η πλημμύρα των τριτοκοσμικών μεταναστών, όλα αυτά πυροδότησαν έντονο άγχος σε άνδρες οι οποίοι δεν διέθεταν ψυχικούς μηχανισμούς κατάλληλους ώστε να το διαχειριστούν. Ζούμε σε μια εποχή όπου αναζωπυρώθηκαν οι ανασφάλειες για τον ανδρισμό και όπου ο τσαμπουκάς αποτελεί τον συντομότερο δρόμο για επιβεβαίωση ενός τάχα ανδρισμού.
Ακόμη και σήμερα υπάρχουν αγόρια τά οποία εκπαιδεύονται νά μήν δείχνουν συναισθήματα! Έτσι αποκτούν την αναπηρία νά μήν είναι αργότερα εκδηλωτικοί πρός τή γυναίκα τους. Δυστυχώς υπάρχουν άντρες πού καταφέρνουν νά είναι τρυφεροί μέ τή γυναίκα τούς μόνο τήν ώρα της σεξουαλικής πράξης. Σέ άσχετη ώρα απαγορεύεται διότι έτσι είναι δήθεν λιγότερο άντρες. Τα φαινόμενα αυτά, ας προσθέσουμε, απαντώνται περισσότερο στην επαρχία.
Για τέτοιους άντρες, που έχουν ανασφάλεια με τον ανδρισμό τους και οι οποίοι αισθάνονται την ψυχική ανάγκη να ασκούν εξουσία για να κατασιγάζουν την ανασφάλεια, τους χρειάζεται η βία ως μηχανισμός εξουσίας. Γι’ αυτούς η ιδέα ισότιμων ερωτικών σχέσεων είναι απειλητική.
Συχνά τέτοιοι άνθρωποι, πού έχουν τάση εξουσίας προς αυτούς πού θεωρούν κατώτερούς τους, μεταξύ αυτών καί τή γυναίκα τους καί τά παιδιά τους, είναι ταυτόχρονα υποταγμένοι και δουλοπρεπείς πρός άλλους ανώτερους. Είναι άνθρωποι δηλαδή, γιά τούς οποίους η σχέση είναι μόνο κατακόρυφη. Ή υποτάσσονται ή θά υποτάξουν. Δέν ξέρουν τί σημαίνει ισότιμη σχέση. Δέν τό διδάχθηκαν, δέν τό είδαν ποτέ, τούς είναι άγνωστο. Έχουν τό ελαφρυντικό ότι δέν τό έζησαν στήν οικογένειά τους, δέν εκπαιδεύτηκαν ποτέ πάνω σ’ αυτή τήν ιδέα.
Είναι πολιτισμικό χαρακτηριστικό (της μεσογειακής κουλτούρας), τό στερεότυπο του άντρα πού αποξενώνεται από τα συναισθήματά του. «Οι άντρες δέν κλαίνε, σταμάτα νά κάνεις σάν μωρό, (ή: σαν κορίτσι)», όλα τόσο γνωστά. Όσο οι γυναίκες ανοίγουν τήν καρδιά τους η μία στήν άλλη καί στηρίζονται, είτε ως έφηβες είτε μεγαλύτερες, τόσο ἀντίθετα αγόρια, πού περνούν ατέλειωτες ώρες μαζί ως φίλοι, δεν βρίσκουν τό θάρρος νά μοιραστούν ένα συναίσθημα πού νιώθουν.
Γιατί αυτό συμβάλλει έμμεσα στή βία; Διότι έχουμε έναν άντρα ο οποίος μαθαίνει νά φοβάται ότι εάν εκφράσει τις ευάλωτες πλευρές του θά τόν εκμεταλλευτεί η γυναίκα. Δηλαδή μπαίνει σέ ένα αγώνα ανταγωνισμού και επικράτησης για το ποιός θά νικήσει κ.λπ. καί επομένως κάθε αντίρρηση της γυναίκας αποτελεί αμφισβήτησή του, ακύρωσή του, εξέγερση...
Αυτή η κατάσταση, πέρα από καταστροφική γιά τό θύμα, είναι επιζήμια καί γιά τόν θύτη. Πρόκειται για αναπηρία νά μήν γνωρίζεις τά συναισθήματά σου, νά μήν μπορείς νά τά εκφράσεις καί νά αισθάνεσαι ότι σέ δικαιώνει η βία, ότι αυτή καταξιώνει τόν ανδρισμό σου.
Ένας πρόσθετος παράγοντας ο οποίος επιδεινώνει το τοπίο είναι και η εμφάνιση της διαδικτυακής πορνογραφίας, στην οποία φιλοξενούνται σκηνές βιασμών και γενικότερα εκμετάλλευσης και υποταγής της γυναίκας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτή η βιομηχανία ανθίζει ως μηχανισμός φαντασιωσικού ελέγχου του άνδρα πάνω στο αντικείμενο του πόθου του, μηχανισμός ο οποίος επιβεβαιώνει έναν αμήχανο και ευάλωτο ανδρισμό. Ανεξάρτητα, όμως, από τις ναρκισσιστικές εξηγήσεις του φαινομένου, αυτό που έχει πρακτικά σημασία είναι πως οι έφηβοι (αλλά και μεγαλύτεροι άντρες) εκπαιδεύονται μέσω της πορνογραφίας να θεωρούν την γυναίκα αντικείμενο χωρίς επιθυμία, ή με επιθυμία η οποία (οφείλει να) συμπίπτει με του άντρα.
Το φαινόμενο της σεξουαλικής και ενδοοικογενειακής βίας έχει ασφαλώς τίς νομικές του πλευρές καί πρέπει νά παίρνει τή νομική οδό, γι’ αυτό καί απαιτείται ενημέρωση πρός γυναίκες καί παιδιά πού δέχονται βία. Την ίδια στιγμή, όμως, διαθέτει ευρύτερες διαστάσεις τις οποίες χρειάζεται νά δούμε ως κοινωνία καί ως κουλτούρα ευρύτερα. Ο στόχος θά είναι νά δημιουργήσουμε ένα τέτοιο πολιτισμικό κλίμα στίς σχέσεις των δύο φύλων ώστε να μην αισθάνονται απειλούμενα, αλλά νά νιώθουν συνοδοιπόροι και συνεργάτες.
Χρειαζόμαστε επειγόντως μια κοινωνική και οικογενειακή αγωγή που θα προάγει την ισοτιμία των δύο φύλων. Σχολείο, Εκκλησία, Οικογένεια καλούνται να συνεργαστούν για τον σκοπό αυτό.