Το 2016, λίγο μετά τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές, ο Mark Lilla, καθηγητής Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Columbia εξέδωσε το βιβλίο “The once and future Liberal, after Identity Politics”. Σε αυτό το εξαιρετικά ευσύνοπτο και εύληπτο πόνημα, ο Δημοκρατικών φρονημάτων συγγραφέας υπογραμμίζει το μεγάλο πρόβλημα της πολιτικής των ταυτοτήτων, την οποία ασμένως υιοθέτησαν οι Δημοκρατικοί και αποτέλεσε, μεταξύ άλλων, ένα από τα κύρια αίτια της τότε ήττας τους.
Αντί άλλου σχολίου, αρκούντως διαφωτιστική είναι η τοποθέτηση του ίδιου του συγγραφέα, σε μία από τις παρατηρήσεις του:
«Τη στιγμή που γράφω αυτό το βιβλίο, η αρχική σελίδα στον ιστότοπο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος παρουσιάζει σε περίοπτη θέση ένα έγγραφο με τίτλο «Αρχές της Αμερικανικής Ανανέωσης» (Principles for American Renewal), που είναι μία δήλωση των θέσεών του σχετικά με έντεκα διαφορετικά γενικά πολιτικά ζητήματα. Ο κατάλογος ξεκινάει με το Σύνταγμα («Το Σύνταγμά μας θα πρέπει να τηρείται, να εκτιμάται και να τιμάται») και καταλήγει με τη μετανάστευση («Χρειαζόμαστε ένα μεταναστευτικό σύστημα που διασφαλίζει τα σύνορά μας, εφαρμόζει τον νόμο και προωθεί την οικονομία μας»). Δεν υπάρχει ανάλογο έγγραφο στην αρχική σελίδα των Δημοκρατικών. Αντ′ αυτού, όταν κάνεις σκρολ στο κάτω μέρος της σελίδας βρίσκεις διάφορα λινκ με τίτλο «Άνθρωποι». Κάθε ένα λινκ σε μεταφέρει σε μια σελίδα που απευθύνεται σε μια διαφορετική ομάδα ανθρώπων με διαφορετική ταυτότητα: γυναίκες, ισπανόφωνοι, λευκοί Αμερικανοί, κοινότητα ΛΟΑΤ (LGBT), αυτόχθονες Αμερικανοί, Αφροαμερικανοί, Ασιάτες-Αμερικανοί και κάτοικοι των νήσων του Ειρηνικού… υπάρχουν δεκαεπτά ομάδες και δεκαεπτά διαφορετικά μηνύματα. Θα μπορούσατε να σκεφτείτε ότι, κατά λάθος, βρεθήκατε στον ιστότοπο της λιβανικής κυβέρνησης – όχι πάντως στον ιστότοπο ενός κόμματος που διαθέτει όραμα για το μέλλον της Αμερικής».
Η εικόνα αυτή έχει σήμερα εξαχθεί στη μεγάλη πλειονότητα των δυτικών ηγεσιών. Πολιτικοί φοβικοί απέναντι στην πολιτική ορθότητα, υιοθέτησαν άκριτα συνθήματα και στρατηγικές προσέλκυσης αριστερίστικων ακροατηρίων, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι αυτό αποτελούσε βόμβα στα θεμέλια της δυτικής πολιτισμικής ταυτότητας. Βόμβα στα θεμέλια των εθνικών ταυτοτήτων, τις οποίες οι ελίτ άκριτα έθεσαν στο περιθώριο και χάρισαν σε άλλους, προκειμένου να τις αντικαταστήσουν από τις επιμέρους πολιτικές ταυτότητες των κάθε λογής μειονοτήτων.
Οι πρόσφατες εκλογές στην Αργεντινή και την Ολλανδία ανέδειξαν στις πρώτες θέσεις δύο παραδείγματα πολιτικών που επωφελούνται αυτής της αβελτηρίας των παλαιών κομμάτων.
Την Κυριακή 19 Νοεμβρίου 2023 ο οικονομολόγος Χαβιέρ Μιλέι εξελέγη πρόεδρος της Αργεντινής. Πρόκειται για μία προφανώς εκκεντρική περίπτωση πολιτικού. Όπως ο ίδιος διατείνεται, είναι «φιλελεύθερος αναρχοκαπιταλιστής», οπαδός της θεωρίας του ελάχιστου κράτους και της ελεύθερης αγοράς από τη σκοπιά των libertarians. Με απλά λόγια, κάποιος που θεωρεί το κοινωνικό κράτος περίπου ως «ληστεία» και που δεσμεύτηκε να το «περικόψει» με… αλυσοπρίονο, το οποίο κράδαινε χαρακτηριστικά σε δημόσιες ομιλίες του. O Μιλέι νίκησε τον αντίπαλό του, τον κεντρώο Υπουργό Οικονομικών Σέρχιο Μάσα, εκφράζοντας συνθήματα κατά του περονιστικού συστήματος εξουσίας. Προεκλογικά είχε, επίσης, δηλώσει ότι, σε περίπτωση εκλογής του, θα εφάρμοζε «θεραπεία σοκ» στην οικονομία με σκοπό την ανάκτηση της οικονομικής ελευθερίας των Αργεντίνων. Ενδεικτικά, πρότεινε τη διάλυση της κεντρικής τράπεζας της χώρας, την κατάργηση του πέσο και την αντικατάστασή του από το δολάριο των ΗΠΑ και τη δραστική περικοπή των κοινωνικών δαπανών.
Λίγες μέρες αργότερα, την Τετάρτη 22 Νοεμβρίου 2023, στην ημετέρα όχθη του Ατλαντικού και την Ολλανδία, νικητής των βουλευτικών εκλογών αναδείχθηκε ο Γκεερτ Βίλντερς. Πολιτικά τοποθετούμενος στη δεξιά και θεωρούμενος ως ακροδεξιός λαϊκιστής από τους αντιπάλους του, ο Βίλντερς, που πολιτεύτηκε επί χρόνια με «σημαία» τη σκληρή αντιμεταναστευτική πολιτική, κατόρθωσε τελικά να ανέλθει στην πρώτη θέση των προτιμήσεων των Ολλανδών και να βρίσκεται στα πρόθυρα του σχηματισμού κυβέρνησης.
Είχε προηγηθεί, τον Ιούλιο του 2023, η παραίτηση του κεντροδεξιού πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε, ο οποίος δεν κατόρθωσε να εφαρμόσει την πολιτική που είχε εξαγγείλει περί αυστηροποίησης των διαδικασιών χορήγησης ασύλου σε πρόσφυγες και μετανάστες από τρίτες χώρες. Ο Ρούτε πλήρωσε πολιτικά σφάλματα της διακυβέρνησής του και ο Βίλντερς βρήκε έτσι πρόσφορο έδαφος για να ανέλθει στην εξουσία. Ωστόσο, εσχάτως φαίνεται ότι ο νεοεκλεγείς ηγέτης του «Κόμματος για την Ελευθερία» (“Partij voor de Vrijheid”, PVV) έχει αντιληφθεί την ανάγκη να εκφάζει θέσεις και για άλλα προβλήματα πέραν του υπαρκτού μεταναστευτικού. Με σύνθημα «πρώτα η Ολλανδία» - κατά το τραμπικό πρότυπο - ο Βίλντερς σημείωσε ότι οι Ολλανδοί ανησυχούν «αν θα τους μείνουν χρήματα στο πορτοφόλι».
Οι παραπάνω εκλογικές νίκες έγιναν δεκτές, όπως ήταν αναμενόμενο, με πανηγυρισμούς από πολιτικούς όπως ο Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία και η Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία. Κατά τα επόμενα τέσσερα χρόνια αναμένονται άλλες τρεις μεγάλες εκλογικές αναμετρήσεις ανά τον κόσμο: Οι αμερικανικές, οι γερμανικές και οι γαλλικές εκλογές. Η «μητέρα των μαχών» θα λάβει χώρα το Νοέμβριο του 2024 στις ΗΠΑ μεταξύ Τζο Μπάιντεν και Ντόναλντ Τραμπ και θα αποτελέσει το πρώτο σημαντικό γεγονός σε αυτή την άτυπη «σειρά» αναμετρήσεων.
Οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις αντιδρούν στην άνοδο της ακροδεξιάς συχνά σπασμωδικά και σπανιότερα προσπαθώντας να λάβουν μέτρα που απαντούν στα υπαρκτά κοινωνικά προβλήματα που προκαλεί στους γηγενείς πληθυσμούς η αθρόα μετανάστευση σε συνδυασμό με την ακρίβεια και τον πληθωρισμό.
Αδυνατούν, όμως, να αντιληφθούν το μεγάλο επίδικο των εκλογικών αναμετρήσεων όπως το αντιλαμβάνονται οι πολίτες τους, οι οποίοι καθημερινά βρίσκονται προ δυσάρεστων εκπλήξεων μέσα στις ίδιες τις χώρες τους: Η δυτική πολιτισμική ταυτότητα βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι αθρόες μεταναστευτικές ροές εφάπτονται συχνά με τη διεθνή τρομοκρατία, καθώς η άκριτη εισδοχή μεγάλων πληθυσμών από χώρες με εντελώς διαφορετικές πολιτισμικές προσλαμβάνουσες από τις δυτικές ευνοεί μία τέτοια συνθήκη.
Οι ευρωπαϊκές και οι αμερικανικές ελίτ υπαναχώρησαν από παραδοσιακές θέσεις τους, όπως ήταν η υπεράσπιση της μεσαίας τάξης και η καταπολέμηση των ανισοτήτων, αντικαθιστώντας τες με την υπεράσπιση της πολιτικής ορθότητας και την αντιπαράθεση με όρους προστασίας κάποιων ισχυρών συντεχνιών αντί για το σύνολο της κοινωνίας και εν τέλει της χώρας.
Η εμφάνιση εναλλακτικών επιλογών ήταν εύλογη, στην προσπάθεια των παραδοσιακών ακροατηρίων να βρουν λύσεις στα καθημερινά τους προβλήματα. Η φύση άλλωστε απεχθάνεται τα κενά.
Όσο κι αν η διατύπωση εύκολων λύσεων δεν συνιστά διέξοδο από το εκάστοτε πρόβλημα, άλλο τόσο η διαιώνιση του προβλήματος συνιστά ανεπίγνωστο στρουθοκαμηλισμό εκ μέρους των δυνάμεων που εκ των πραγμάτων έχουν αποτελέσει για δεκαετίες την καθεστηκυία τάξη στα πολιτικά συστήματα των ισχυρότερων κρατών του διεθνούς συστήματος.
Η ατζέντα των νεοπαγών ή λιγότερο νεοπαγών ηγετών του αντισυστημισμού συνήθως περιορίζεται στην αντιμεταναστευτική ρητορική ή τη ρητορική κατά της «διαφθοράς» γενικά. Καταδεικνύει, όμως, υπαρκτά προβλήματα και προτείνει λύσεις γι’ αυτά. Λύσεις που οι ταγοί των «παλαιών κομμάτων» αδυνατούν να δώσουν. Οι όποιες εξαιρέσεις (βλ. προτάσεις Μακρόν για τη μετανάστευση και σχετικό δημοψήφισμα) αποτελούν απλώς την εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Εν τέλει, το κύμα αμφισβήτησης των παραδοσιακών δυνάμεων αναμένεται να συνεχιστεί και όσοι επιμένουν να μην αντιλαμβάνονται τα προβλήματα που το προκαλούν και να απαντήσουν σε αυτά με θάρρος, σύντομα θα έρθουν αντιμέτωποι με τις εκλογικές συνέπειές τους.