Μικρός ή μεγάλος επιχειρηματίας, κάθε αυτοαπασχολούμενος γνωρίζει ότι δεύτερη φύση του είναι το ρίσκο.
Μέχρι σήμερα, που τα βιβλία των οικονομικών γράφονται και ξαναγράφονται, που δεν υπάρχει ουσιαστική απάντηση στο δυτικό κόσμο γιατί συσσωρεύεται ο πλούτος σε λίγους, και η πεμπτουσία του καπιταλισμού, η μεσαία τάξη, δέχεται ανελέητα χτυπήματα, αναρωτιέται κανείς αν ζούμε μια ιδιότυπη δικτατορία του κεφαλαίου.
Ή αλλιώς ζητείται απάντηση στο ερώτημα: γιατί οι μεγάλοι πρέπει να σωθούν, αλλά οι μικροί αφήνονται στην μοίρα τους; Γιατί πρέπει να σωθεί η Lufthansa, ενώ ο βιβλιοπώλης της γωνίας πρέπει να κόψει το λαιμό του να βρει χρήματα;
Στην Ελλάδα ζήσαμε πολλές στραβές, για τις οποίες η ευθύνη βαρύνει άλλους. Αφήνω στην άκρη τις θεωρητικές συζητήσεις για τον τρόπο που γαλουχήθηκε η ελληνική κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες, αφήνω στην άκρη τις, κατά τη γνώμη μου, ανοησίες που αφορούν στην οριζόντια ευθύνη του πολιτικού συστήματος – η Ελλάδα προόδευσε πάρα πολύ τα τελευταία 60 χρόνια κι έχει το υψηλότερο δυναμικό πολιτών που είχε ποτέ της - και μένω μόνο στα γεγονότα. Η κρίση του 2008-2018 ήταν μια κρατική κρίση. Η πανδημία του 2020 είναι μια κρίση υγείας, που οι κρατικές αποφάσεις διαχείρισής της δημιουργούν εκ των πραγμάτων νέα οικονομική κρίση. Κι αυτή μοναδική, όπως αυτή που ζήσαμε το 2012-2018.
Ο Έλληνας αυτοαπασχολούμενος ή επιχειρηματίας, είτε δούλευε μόνος είτε δούλευε με 1000 υπαλλήλους, έπρεπε να διαχειριστεί δεδομένα που δεν άπτονταν δικών του αποφάσεων. Και στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, κλήθηκε να κόψει το λαιμό του. Κλήθηκε να πάρει πάνω τα προβλήματα άλλων και να δώσει μόνος λύσεις.
“Εκείνο που τρομάζει είναι η απόλυτη δύναμη του ισχυρού. Το γεγονός ότι αν είσαι μεγάλος επιβάλλεται να παραμείνεις μεγάλος! Ότι δεν μπορείς να πέσεις.”
Κάποιοι τα κατάφεραν. Κάποιοι όχι. Μέρος του παιχνιδιού θα μπορούσε να πει κανείς. Αλλά είναι έτσι;
Η Lufthansa πριμοδοτήθηκε από το γερμανικό κράτος με 9 δις ευρώ. Στο όνομα της πανδημίας. Αλλά τι είναι η πανδημία. Δεν είναι μια στραβή; Δεν είναι δυνατόν να πλήξει μια στραβή την Lufthansa; H PAN AM, μια από τις μεγαλύτερες αεροπορικές εταιρείες των ΗΠΑ, ιδρύθηκε το 1927 κι έκλεισε το 1991. H TWA λειτούργησε από το 1930 μέχρι το 2001. Οι δικές μας Ολυμπιακές Αερογραμμές ιδρύθηκαν το 1957 και έκλεισαν το 2009. Μια μικρή έρευνα στο διαδίκτυο θα αποδείξει πόσες φορές κλήθηκαν από τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να δώσουν εξηγήσεις για κρατικές ενισχύσεις.
Φυσικά εδώ μπορείτε να επικαλεστεί κάποιος ότι υπάρχει αντίδραση εναντίον της Lufthansa. Ότι η Ryannair θα προσβάλει στο ευρωπαϊκό δικαστήριο το πακέτο διάσωσης επειδή «θα προκαλέσει τεράστια στρέβλωση στον ανταγωνισμό». Σωστό. Αλλά η καγκελάριος Μέρκελ ήδη έχει δηλώσει ότι θα στηρίξει την εταιρεία. Και φαντάζομαι ότι θα επικαλεστεί τις χιλιάδες θέσεις εργασίες. Αλλά επαναλαμβάνω: η στραβή δεν ισχύει για την Lufthansa; Δεν μπορεί εκείνη να αντιμετωπίσει το πρόβλημα μιας ΤWA ή μιας PAN AM;
“Η διαμόρφωση ενός κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος όπου ο ισχυρός οικονομικά απαγορεύεται να αποτύχει δεν απέχει από το να χαρακτηριστεί δικτατορία του κεφαλαίου.”
Το φαινόμενο που η πραγματική οικονομία αγκομαχάει και τα χρηματιστήρια ανεβαίνουν δεν είναι άγνωστο τα τελευταία χρόνια. Εκείνο που τρομάζει είναι η απόλυτη δύναμη του ισχυρού. Το γεγονός ότι αν είσαι μεγάλος επιβάλλεται να παραμείνεις μεγάλος! Ότι δεν μπορείς να πέσεις. Συμβαίνει παντού στο λεγόμενο δυτικό κόσμο. Στις ΗΠΑ, το 2008, τους πήρε περίπου τέσσερις μήνες διαβουλεύσεων για να σώσουν τις τράπεζές τους. Κάποια δις ευρώ. Σήμερα, το 2020, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) έριξε στην αγορά πακέτο 1,5 τρις δολάρια σε λίγες μέρες. Οι ισχυροί όμιλοι των ΗΠΑ μέσα στο 2020 έλαβαν δάνεια ύψους 1 τρις δολάρια όταν το χρέος των φτωχών χωρών είναι 2,1 τρις δολάρια. Την ίδια ώρα, που τα νούμερα ζαλίζουν κι οι αδικίες τρομάζουν, επαναλαμβάνω: ο βιβλιοπώλης της γωνίας τι θα κάνει; Είτε είναι Έλληνας, είτε Γερμανός, είτε Γάλλος, είτε Σουηδός.
Η διαμόρφωση ενός κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος όπου ο ισχυρός οικονομικά απαγορεύεται να αποτύχει δεν απέχει από το να χαρακτηριστεί δικτατορία του κεφαλαίου. Αλλά, αλήθεια, πόσο πιθανόν είναι, με βάση τους νόμους της φύσης, κάθε μέρα να έχει ήλιο; Και τι ισορροπία θα υπήρχε στη φύση αν κάθε μέρα ήταν ηλιόλουστη;
Είμαι αναφανδόν υπέρ της προστασίας του ανθρώπου από την πολιτεία. Η πολιτική πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο. Αλλά σήμερα, στο δυτικό κόσμο, μοιάζει, στο όνομα του δικαιώματος στην εργασία, να στερείται ο άνθρωπος το δικαίωμα της δημιουργίας. Κι επειδή ο καπιταλισμός έχει ως βάση του την προσωπική δημιουργία, την προσωπική επιτυχία, μοιάζει σχεδόν αδιανόητο να καταφεύγει αυτή τη στιγμή στη νομοτελειακή υπεράσπιση των ισχυρών. Τουλάχιστον όσον αφορά στο Δυτικό κόσμο. Διότι φοβάμαι ότι αυτή η πορεία είναι η πορεία προς την τέλεια καταστροφή.