΄Ηταν γόνος επιφανούς οικογένειας με καταγωγή από το χωριό Μπόσνα της Αδριανούπολης, ο οποίος διακόνησε την επιστήμη του στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της Γερμανίας και της Αμερικής, αλλά δεν ξέχασε ποτέ την πατρίδα του. Ενας ευπατρίδης επιστήμονας, ο οποίος κατέκτησε τη γενική αναγνώριση για την επιστημονική του ιδιοφυία, αλλά και για τις ανθρώπινες αρετές του. Ενας μεγάλος Έλληνας, συνομιλητής του Αϊνστάιν και συνοδοιπόρος των μεγαλύτερων μαθηματικών του 20ού αιώνα, Ντάβιντ Χίλμπερτ, Φέλιξ Κλάιν και Χέρμαν Μινκόβσκι, αλλά και του θεμελιωτή της κβαντικής θεωρίας Μαξ Πλανκ, ο οποίος τα άφησε όλα το 1920 για να ανταποκριθεί στην πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου να οργανώσει το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης.
Εκατόν πενήντα χρόνια από την γέννηση του κορυφαίου Ελληνα μαθηματικού, Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, η Τράπεζα της Ελλάδος εξέδωσε αναμνηστικό νόμισμα κυκλοφορίας των δύο ευρώ, μια έκδοση που εντάσσεται στο πλαίσιο του Νομισματικού Προγράμματος του 2023, που η ΤτΕ υλοποιεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών.
«Αν και ως ακαδημαϊκός οικονομολόγος που έχω σπουδάσει μαθηματικά οικονομικά και οικονομική θεωρία γνωρίζω ορισμένα στοιχεία από το έργο του λαμπρού επιστήμονα που τιμούμε απόψε, δεν είμαι ειδικός για να σας μιλήσω με λεπτομέρειες», ανέφερε χαρακτηριστικά στην εκδήλωση με αφορμή την έκδοση του αναμνηστικού νομίσματος κυκλοφορίας 2 ευρώ με θέμα: «150χρόνια από τη γέννηση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή» στην ΤτΕ ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας. «Δεν μπορώ όμως να μην σταθώ στο εύρος του ερευνητικού έργου του Καραθεοδωρή, που καλύπτει πολλές περιοχές της μαθηματικής επιστήμης, αλλά και της θεωρητικής φυσικής, στην αναγνώριση από τους συναδέλφους και τους μαθητές του όσο βρισκόταν εν ζωή, αλλά και μεταγενέστερα, καθώς και στην αγάπη για την πατρίδα του, που εκδηλώθηκε επανειλημμένως με την ανιδιοτελή προσφορά του κάθε φορά που αυτό του ζητείτο».
Αν και σπούδασε Μηχανικός στις Βρυξέλλες, όπου ζούσε με την οικογένειά του, καθώς ο πατέρας του ήταν πρεσβευτής της Υψηλής Πύλης στο Βέλγιο, ο Καραθεοδωρή αποφάσισε να αλλάξει γνωστικό πεδίο, ενώ βρισκόταν στην Αίγυπτο για τα μεγάλα αρδευτικά έργα του Νείλου εκείνης της εποχής, στο Ασουάν και το Ασιούτ. Παρασυρμένος από τις μετρήσεις που έκανε στην πυραμίδα του Χέοπος αποφάσισε ότι η καριέρα του μηχανικού δεν ήταν γι’ αυτόν και, λίγο πριν κλείσει τα 30, είχε ολοκληρώσει τις μαθηματικές σπουδές του στη Γερμανία, όπου το 1904 παρουσίασε τη διδακτορική του διατριβή και ένα χρόνο αργότερα αναγορεύθηκε υφηγητής. Ακολούθησε μία λαμπρή πορεία στα σημαντικότερα γερμανικά πανεπιστήμια της εποχής (Βερολίνο, Μπρέσλαου, Γκέτινγκεν, Αννόβερο), με επιστέγασμα την εκλογή του στην Πρωσική Ακαδημία Επιστημών, όπου κατά την επίσημη υποδοχή του τον προσφώνησε ο Μαξ Πλανκ.
Σύμφωνα με τα βιογραφικά στοιχεία για τον Καραθεοδωρή όπως ακούστηκαν μέσα από την ομιλία του κ. Στουρνάρα, οι τραγικές εξελίξεις της Μικρασιατικής Καταστροφής δεν επέτρεψαν να ολοκληρωθεί με επιτυχία το έργο του στη Σμύρνη. Δίδαξε κατόπιν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Μετσόβιο, στη συνέχεια εξελέγη καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του, και ήταν από τα πρώτα μέλη της Ακαδημίας Αθηνών, με την ίδρυση της το 1926. Επανήλθε στην Ελλάδα το 1930, πάλι με πρόσκληση του Βενιζέλου, για να συμβάλει στη μεταρρύθμιση και τη βελτίωση της λειτουργίας των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης.
«Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Καραθεοδωρή πίστευε ακράδαντα πως είχε υποχρέωση να θέσει όλες τις δυνάμεις του στην υπηρεσία της Ελλάδας και το προσπάθησε αυτό όσο περνούσε από το χέρι του. Ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των Ελλήνων της διασποράς που διακρίνονται για την υψηλή αίσθηση του καθήκοντος προς την πατρίδα τους και κάνουν ό,τι μπορούν για να τη βοηθήσουν. Με το έργο και το βίο του αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα για όλους εμάς και για τις επόμενες γενεές. Είθε το παράδειγμά του να εμπνεύσει τους νεότερους και τους ερευνητές για να ακολουθήσουν το δρόμο του του και να συνεισφέρουν στην επιστημονική κοινότητα και στη χώρα μας με τον δικό του μοναδικό τρόπο», ανέφερε ο κ. Στουρνάρας.
Το νομισματικό πρόγραμμα της Τράπεζας της Ελλάδος: Από την Κάλλας στον Σαμαράκη και τους μεγάλους Φιλέλληνες
Κάθε χρόνο το Νομισματικό Πρόγραμμα τιμά επιφανείς προσωπικότητες και αναδεικνύει σημαντικές επετείους, με την κυκλοφορία νομισμάτων περιορισμένης κοπής και με ιδιαίτερη συλλεκτική αξία. Η θεματολογία του προγράμματος προέρχεται από την πολιτιστική μας κληρονομιά και το φυσικό περιβάλλον της χώρας μας, χωρίς να παραλείπονται ιστορικές επετείους και προσωπικότητες, όπως ο Καραθεοδωρή.
Το 2023 τιμήθηκε η ανυπέρβλητη Μαρία Κάλλας για τα 100 χρόνια από τη γέννησή της (στις 2 Δεκεμβρίου), ο Αντώνης Σαμαράκης για τα 20 χρόνια από το θάνατό του, η συμπλήρωση 200 ετών από τη Μάχη του Καρπενησίου και ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, η επέτειος 50 ετών από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, ενώ η συνέχεια έρχεται με τους Φιλέλληνες, με την Τράπεζα να αποδίδει φέτος φόρο τιμής στον Γερμανό στρατιωτικό Κάρολο Νόρμαν, ο οποίος πολέμησε για την Ελληνική Επανάσταση και τραυματίστηκε θανάσιμα στη Μάχη του Πέτα το 1822.
Το Νομισματικό Πρόγραμμα υλοποιείται, όπως με το Υπουργείο Οικονομικών. Η ευθύνη για το σχεδιασμό και την παραγωγή των νομισμάτων ανήκει στους ανθρώπους του Ιδρύματος Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών (ΙΕΤΑ) της Τράπεζας της Ελλάδος, του γνωστού μας Νομισματοκοπείου. Κι ακόμα στους γλύπτες, ζωγράφους και γραφίστες, οι οποίοι στη μικρή επιφάνεια των δύο όψεων κάθε νομίσματος, μεταφέρουν στο σχέδιό τους μια ιδέα ή ένα στοιχείο μιας προσωπικότητας του τιμώμενου. Η δουλειά τους συμπληρώνεται από τους τεχνικούς του Νομισματοκοπείου, οι οποίοι φροντίζουν ώστε το καλλιτεχνικό δημιούργημα να παραχθεί μαζικά και να μετατραπεί σε ένα άρτιο και εμπορεύσιμο προϊόν, καθώς επίσης κι από τα στελέχη του Τμήματος Εκδόσεων και Μεταφράσεων που ευθύνονται για την ορθή τεκμηρίωση και μετάφραση των κειμένων που συνοδεύουν την έκδοση κάθε νομίσματος κι ακόμα από τη Διεύθυνση Χρηματικού της Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία φροντίζει για την απρόσκοπτη διάθεση των νομισμάτων στο κοινό.
Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν οι:
Χαράλαμπος Βάρβογλης, ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, ο οποίος μίλησε με θέμα: «Οφυσικός Καραθεοδωρή: θερμοδυναμική, σχετικότητα, οπτική»,
Χριστίνα Π. Φίλη, τ. καθηγήτρια ΕΜΠ, μέλος της Διεθνούς Ακαδημίας της Ιστορίαςτων Επιστημών, Médaille Koyré 2021, η οποία μίλησε με θέμα: «Φως εξ Ανατολών:Το σχέδιο του Καραθεοδωρή για την ίδρυση του Πανεπιστημίου στη Σμύρνη» και
Στέφανος Γερουλάνος, καθηγητής Χειρουργικής Πανεπιστημίου Ζυρίχης, τ. Ιστορίας Ιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ο οποίος μίλησε με θέμα: «Η επιρροή των προγόνων του Καραθεοδωρή και η σημασία στη εξέλιξη της προσωπικότητάς του».
Την εκδήλωση συντόνισε ο Διευθυντής του Ιδρύματος Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών (ΙΕΤΑ) Μάρκος Κονταξόπουλος.
Ο κ. Βάρβογλης στην ομιλία του τόνισε ότι πέρα από τη σημαντική συνεισφορά του στην καθαρή μαθηματική επιστήμη, ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή είχε εργασθεί ερευνητικά και σε θέματα μαθηματικής φυσικής. Εκεί είχε σημαντικό έργο στην οπτική, όπου απέδειξε ότι τα σφάλματα των σφαιρικών φακών και κατόπτρων δεν μπορούν να διορθωθούν, στη θερμοδυναμική, την οποία θεμελίωσε με τον τρόπο που διδάσκεται σήμερα, και στη σχετικότητα, όπου απέδειξε ότι η Ειδική Θεωρία Σχετικότητας του Αϊνστάιν είναι ειδική περίπτωση μιας γενικότερης ομάδας θεωριών.
Η κυρία Φίλη αναφέρθηκε στην ουσιαστική συμβολή του Καραθεοδωρή στην υλοποίηση της ιδέας του Ελευθερίου Βενιζέλου για την ίδρυση ενός δεύτερου πανεπιστημίου στην Ελλάδα, μετά από αυτό της Αθήνας. Ο Βενιζέλος υιοθέτησε το σχέδιο του Καραθεοδωρή και αποφάσισε το δεύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο να ιδρυθεί στη Σμύρνη, που μόλις είχε απελευθερωθεί. Δυστυχώς όμως τα τραγικά γεγονότα του Αυγούστου του 1922 δεν επέτρεψαν την λειτουργία του. «Το ‘Φως εξ’ Ανατολών’, όπως ονόμασε το δημιούργημά του ο Καραθεοδωρή, δεν έμελλε ποτέ να φωτίσει τον κόσμο και η ελληνική γλώσσα, η επίσημη γλώσσα του πανεπιστημίου, δεν μπόρεσε να αποτελέσει τη γέφυρα προσέγγισης που ονειρεύθηκε για τόσους διαφορετικούς λαούς», ανέφερε η κυρία Φίλη.
Ο κ. Γερουλάνος μίλησε για τους επιφανείς προγόνους του Καραθεοδωρή και την επίδραση που άσκησε το οικογενειακό του περιβάλλον στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. «Εντρυφώντας στους προγόνους του βλέπει κανείς το βάρος που έφερε εις τους ώμους του», τόνισε. Το πλάτος των γνώσεων, η ελληνικότητα των σκέψεων, η πίστη στα ελληνορθόδα ιδεώδη και η γλωσσομάθεια χαρακτηρίζουν τον Καραθεοδωρή. «Στο ότι άφησε μετά από μια αστρονομική μαθηματική εξέλιξη την ανώτατη θέση του καθηγητού των Μαθηματικών στο Βερολίνο, για να πάει να ανοίξει ένα νέο πανεπιστήμιο, βλέπει κανείς ένα πατριωτισμό και οραματισμό που κανένας δεν μπορούσε να φανταστεί», επεσήμανε.
Μιλώντας για το νόμισμα, ο κ. Κονταξόπουλος ανέφερε ότι το κορυφαίο προϊόν του Νομισματικού Προγράμματος είναι το αναμνηστικό κέρμα κυκλοφορίας 2 ευρώ, γιατί απευθύνεται σε όλους τους πολίτες των χωρών που χρησιμοποιούν το ευρώ. «Τι άραγε, αν όχι το πρόσωπο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, αντιπροσωπεύει καλύτερα το ελληνικό και ταυτόχρονα το ευρωπαϊκό και διεθνές στοιχείο; Ένα ανήσυχο πνεύμα με συμβολή στον παγκόσμιο πολιτισμό και το παγκόσμιο επιστημονικό γίγνεσθαι», ανέφερε χαρακτηριστικά.
«Είναι χαρά και πρόκληση όταν έχεις να υλοποιήσεις έργα σαν κι αυτό, όταν πρέπει σε ένα μικρό λαμπερό κομμάτι μετάλλου να αποτυπώσεις τη λάμψη ενός σπουδαίου Έλληνα», συνέχισε και αναφέρθηκε στους ανθρώπους του ΙΕΤΑ, «τους έμπειρους και ικανούς τεχνικούς και μηχανικούς, βραβευμένους γλύπτες, όπως ο κ. Σταματόπουλος που φιλοτέχνησε το πορτραίτο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, καλλιτέχνες άλλων ειδικοτήτων και ειδικούς γραφικών τεχνών, υπεύθυνους για την παραμικρή λεπτομέρεια», που ευθύνονται για το άρτιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα όλων των νομισμάτων.
Στο τέλος της εκδήλωσης έναν σύντομο χαιρετισμό απηύθυνε η δισεγγονή του Καραθεοδωρή Δέσποινα Σκούταρη. Στην εκδήλωση παρέστησαν οι πρώην πρωθυπουργοί Αντώνης Σαμαράς και Παναγιώτης Πικραμμένος, η πρώην πρόεδρος της Βουλής Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα, οι πρώην Διοικητές της Τράπεζας της Ελλάδος Ευθύμιος Χριστοδούλου και Νικόλαος Γκαργκάνας και ο Δήμαρχος Ορεστιάδας Βασίλειος Μαυρίδης.
