Περνώντας την στροφή από το χωριό Σπόα η πινακίδα μας προειδοποιούσε ότι η διαδρομή προς την απομακρυσμένη Όλυμπο θα ήταν περίπου είκοσι χιλιόμετρα… Eυτυχώς ο δρόμος είναι φαρδύς και ασφαλτοστρωμένος… Κανένα άλλο χωριό δεν υπάρχει ανάμεσα τους… Κάθε στροφή της διαδρομής αποκαλύπτει και μια άλλη εικόνα της αγριότητας του τοπίου. Υπάρχει ένα σημείο όπου ο δρόμος στενεύει τόσο πολύ αποκαλύπτοντας μια εικόνα καθηλωτική. Είναι το πιο στενό σημείο του νησιού που βλέπει θάλασσα κι από τις δύο πλευρές.
Καθώς πλησιάζουμε φαίνεται από μακριά, αμφιθεατρικά χτισμένο και επιβλητικό το χωριό Όλυμπος. Στην είσοδο του «καλωσορίζει» τους επισκέπτες με μια πινακίδα όπου αναγράφεται <Οι τρεις δωρικές κολώνες της Ολύμπου>. Στα αριστερά της πινακίδας στέκονται δύο κολώνες και μια γυναίκα. Είναι η τρίτη κολώνα, η γυναίκα της Ολύμπου που καλεί τους αρχαίους προγόνους από την Βρυκούντα και τη Νίσυρο για συμπαράσταση σε μια σιωπηλή διαμαρτυρία, κρατώντας το μωρό της, τυλιγμένο σε ένα παραδοσιακό σεντόνι. Η ίδια ατενίζει με ανήσυχο βλέμμα το χωριό που ερημώνει.
Προχωρήσαμε στα πλακόστρωτα περιποιημένα δρομάκια που με τα χρόνια έχουν πάρει τουριστικό χαρακτήρα, μια και οι Ολυμπίτισσες υφαίνουν στον αργαλειό όλο τον χειμώνα και το καλοκαίρι απλώνουν κατάχαμα τα υφαντά τους προς πώληση. Στέκονται έξω από τα μεταποιημένα σε μαγαζιά - σπίτια τους, ντυμένες με τις λεπτοδουλεμένες παραδοσιακές φορεσιές και καλωσορίζουν τους τουρίστες στον τόπο τους. Κάποιες πιο θαρραλέες πλησιάζουν και δένουν μαντήλια στα κεφάλια των περαστικών γυναικών, μαντήλια παραδοσιακά, απομιμήσεις των δικών τους.
Το ραντεβού μας ήταν μπροστά στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου, στη μεγάλη πολύχρωμη πλατεία του χωριού, εκεί όπου κάθε Δεκαπενταύγουστο γίνεται το ξακουστό γλέντι. Μας περίμενε ο παπά Γιάννης της οικογένειας Διακογεωργίου.
Ο παπά Γιάννης μας μίλησε για την εκκλησία, την ιστορία του χωριού, αλλά και για τις αναμνήσεις από τον τόπο που άργησε πολύ να ακολουθήσει τις εξελίξεις της υπόλοιπης Ελλάδας…
Πριν πολλά - πολλά χρόνια…
Η ιστορία θέλει τους κατοίκους της τετράπολις Καρπάθου, σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβων, να φέρουν την ονομασία Αρπάθεοι. Λέγεται ότι αγαπούσαν τόσο πολύ τον τόπο τους που έκλεψαν τους Ολύμπιους θεούς και τους εγκατέστησαν στο βουνό απέναντι από το σημερινό χωριό Ολυμπος. Για να τους καλοπιάσουν και να σιγουρευτούν ότι θα παρέμεναν κοντά τους, ονόμασαν το βουνό Όλυμπο. Στους νεότερους χρόνους το βουνό μετονομάστηκε σε Προφήτης Ηλίας από το εκκλησάκι που στέκει στην κορυφή του, το χωριό πήρε το όνομα του βουνού και οι Αρπάθεοι έγιναν Καρπάθεοι και στη συνέχεια Καρπάθιοι.
Όπως μας διηγείται ο παπά Γιάννης εβδομήντα οικογένειες έφτιαξαν το χωριό, εβδομήντα οικογένειες που ζούσαν στην παλιά Βρυκούς (σημερινή Βουρκούντα), εκεί όπου είχαν εγκατασταθεί Μινωίτες και αργότερα Μυκηναίοι. Εκεί, στην σπουδαιότερη τότε πόλη της Καρπάθου κατοικούσαν τριάντα χιλιάδες κάτοικοι. Ένας σεισμός όμως άφησε ζωντανές μόνο εβδομήντα οικογένειες. Αυτές, τραυματισμένες ψυχικά από την καταστροφική μοίρα, εγκατέλειψαν τη Βουρκούντα και μεταφέρθηκαν ψηλά στο βουνό, όπου έφτιαξαν τον νέο τους οικισμό, το χωριό Όλυμπος. Ετσι, εξιστορεί ο παπά Γιάννης, στην Όλυμπο υπάρχουν εβδομήντα μύλοι, εβδομήντα εκκλησάκια, εβδομήντα βρύσες… όλα εβδομήντα διασωσμένα στον αριθμό, ένα για κάθε οικογένεια.
Η μεγάλη εκκλησία στην πλατεία του χωριού
Φαινομενικά είναι μια εκκλησία, αλλά για τους Ολυμπίτες είναι το θησαυροφυλάκιο του χωριού και παράλληλα το θησαυροφυλάκιο της μνήμης. Στους τοίχους, στην ξυλόγλυπτη επίπλωση, στο τέμπλο και στον δεσποτικό θρόνο αποτυπώνεται η μακρά ιστορία τόσο του ναού όσο και του χωριού της Ολύμπου. Μέσα στην εκκλησία ξεχωρίζουν οι καλοδιατηρημένες αγιογραφίες. Είναι με τη σειρά τα γεγονότα της Καινής Διαθήκης. Οι αγιογραφίες αυτές έγιναν ώστε ακόμα κι όσοι δεν κατείχαν ανάγνωση να μπορούν να κατανοήσουν και να μάθουν τα γεγονότα της θρησκείας τους. Το πιο εντυπωσιακό μέρος στην εκκλησία είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο με τα φύλλα χρυσού, κατασκευασμένο το 1500 μ.Χ. Η απορία μας για το πως διατηρήθηκε σε άριστη κατάσταση λύθηκε από τον παπά Γιάννη. Οι κάτοικοι είχαν βάψει κατάμαυρο όλο το τέμπλο μαζί με τις γύρω αγιογραφίες για να μην αντιληφθούν οι κατακτητές την αξία του. Κάποια στιγμή με τα χρόνια άρχισαν να αποκαλύπτονται κάποια μέρη του από τα φύλλα χρυσού και οι Ολυμπίτες δεν πίστευαν στα μάτια τους.
Η δύσκολη ζωή των γυναικών της Ολύμπου
Κολώνα του σπιτιού ήταν η γυναίκα της Ολύμπου. Έφευγαν οι άντρες σε άλλα μέρη να εργαστούν και οι γυναίκες αναλάμβαναν όλες τις γεωργικές εργασίες. Σε ένα τόπο χωρίς δρόμο, χωρίς νερό, χωρίς ρεύμα… μόνο η θέληση τις κρατούσε στο μέρος τους. Ανεβοκατέβαιναν το βουνό με τα ζωντανά ή κάποιες με τα πόδια, αυτά τα είκοσι χιλιόμετρα που δυσανασχετίσαμε με το αυτοκίνητο, για να παρέχουν στην οικογένεια τους νερό και τροφή. Ηρωίδες οι γυναίκες της Ολύμπου. Αυτές κράτησαν ζωντανό τον τόπο και τους το αναγνωρίζουν αυτό οι Ολυμπίτες με το να διατηρούν την κοινωνία τους μητριαρχική.
Η κτηματική περιουσία περνούσε στα χέρια της πρώτης κόρης από την μητέρα, ενώ στα χέρια του πρωτότοκου γιού περνούσε η περιουσία του πατέρα. Οι «πρώτοι» ήταν γνωστοί ως κανακάρηδες και κανακαρές. Οι υπόλοιπες κόρες δεν παντρεύονταν, παρά ακολουθούσαν την κανακαρά και ζούσαν στο σπίτι της μαζί με τον άντρα της. Μεγάλωναν τα παιδιά της, συνεισέφεραν στις δουλειές του σπιτιού και ουσιαστικά δεν είχαν λόγο γιατί όπως χαρακτηριστικά εξηγεί ο παπά Γιάννης σε αυτόν τον τόπο «Οι έχοντες τη γη, έχουν τον λόγο». Σκληρή η ζωή για εκείνες που δεν είχαν την τύχη να είναι κανακαρές. Δεν είχαν επιλογή. Μεγάλωναν, γνωρίζοντας ότι για να διατηρηθεί η οικογενειακή περιουσία αδιάσπαστη έπρεπε να ακολουθήσουν τους καρπάθιους νόμους.
Η στολή της Ολυμπίτισσας
Η παραδοσιακή στολή που με περηφάνεια ακόμα φορούν καθημερινά οι μεγαλύτερες γυναίκες της Ολύμπου, αλλά και οι νεότερες με καμάρι στα πανηγύρια, έχει βυζαντινά στοιχεία. Το πατρόν είναι αντίγραφο από τα παραδοσιακά ράσα του ιερέα. Η στολή είναι πάντα υφαντή και στα πανηγύρια κοσμείται ασυζητητί από την κολαίνα. Όλες οι κοπέλες φορούσαν και συνεχίζουν να φορούν την κολαίνα στα πανηγύρια, στοιχείο που καταγράφει την οικονομική τους κατάσταση. Τι είναι η κολαίνα; Ένα μακρύ κόσμημα που αποτελείται από αρμαθιές χρυσών νομισμάτων και μεταβιβάζονταν από την μάνα στην κόρη. Η κανακαρά δεν μπορούσε να πουλήσει, αλλά ούτε να βάλει ενέχυρο την κολαίνα της. Μπορούσε μόνο να προσθέσει νομίσματα. Ο κύκλος έκλεινε την ημέρα του γάμου της, που την φύλαγε σε μπαούλο για να τη δώσει στην κόρη της μόλις μεγάλωνε. Το έθιμο αυτό διατηρείται ακόμη και σήμερα και οι κολαίνες καταγράφονται ως σημαντικότατο περιουσιακό στοιχείο, το οποίο μαρτυρά και πολλά στοιχεία για την ιστορία της Καρπάθου, αφού πάνω τους υπάρχουν νομίσματα πολλών γενεών. Βυζαντινά Αγιοκωνσταντινάτα, βενέτικα φλουριά, ισπανικά, μεξικάνικα escudos, αγγλικές λίρες ιταλικής κοπής, ρώσικα ρούβλια, τούρκικες λίρες, περουβιανές soles, τούμπλες και πεντόλιρες, δολάρια και γαλλικά φράγκα.
Βέβαια τα τελευταία χρόνια έχει αμαυρωθεί το νόημα της κολαίνας, αφού πολλοί νεόπλουτοι πρόσθεσαν πολλά αμερικάνικα νομίσματα στις κολαίνες τους προκειμένου να συναγωνιστούν τις κολαίνες των παλαιών σημαντικών γενεών.
Ο παπά Γιάννης θυμάται…
Τα προαναφερθέντα έθιμα «κρατούσαν» μέχρι πρόσφατα… Το χωριό έδειχνε σαν ξεχασμένο στον χρόνο. Μέχρι το 1974 ανεβοκατέβαιναν οι γυναίκες με τις μεγάλες και βαριές στάμνες για να φέρουν το νερό. Το ’77 ήρθε επιτέλους η βρύση. Μια βρύση, κοινή στην αρχή για όλο το χωριό. Το ρεύμα; Το ρεύμα ήρθε αργότερα, τη δεκαετία του ’80 «παρέα» με τον χωματόδρομο. «Μας έφεραν μετά και τηλέφωνο. Πέντε γραμμές όλες κι όλες. Το νούμερο 1 ήταν του ιατρείου, το 2 του σχολείου, το 3 της κοινότητας, το 4 για το Διαφάνι (το λιμάνι που εξυπηρετεί τους Ολυμπίτες) και το 5 ήταν της οικογένειας μου. Ακόμα το ίδιο νούμερο έχω. Το νούμερο 5 βέβαια εξυπηρετούσε τότε όλο το χωριό. Ερχόντουσαν όλοι στο σπίτι για τηλέφωνο.»
Ραδιόφωνο και τηλεόραση άργησαν πολύ να βάλουν οι Ολυμπίτες. Στην αρχή δεν ήθελαν να επηρεαστούν οι νέες γενιές από τον «έξω» κόσμο. Ήταν σημαντικό για εκείνους να διατηρήσουν σφραγισμένα τα έθιμα τους όσα περισσότερα χρόνια γίνεται.
Ο ασφαλτοστρωμένος δρόμος όμως που επιτέλους φτιάχτηκε το 2013, μέχρι τότε ήταν κακοτράχαλος χωματόδρομος, έδωσε νέα πνοή στο χωριό. Πολλοί τουρίστες άρχισαν να το επισκέπτονται και οι κάτοικοι άρχισαν να τους δέχονται με δισταγμό στην αρχή και καχυποψία. Οι νέοι του χωριού έφυγαν για δουλειές, αλλά κάθε καλοκαίρι βρίσκονται πάλι εκεί, στις ρίζες τους, στο μέρος των παραδόσεων τους. Κι ο παπά Γιάννης κάθε φορά που τους συναντά λέει τη μαντινάδα του «Χρόνια πολλά σας εύχομαι, αγαπητοί μου νέοι, γιατί με εσάς η Όλυμπος, θα ζει και θα αναπνέει.»
