Τι είναι το καρτέλ;
Το καρτέλ είναι μια μυστική συμφωνία μεταξύ εταιριών για καθορισμό τιμών, περιορισμό παραγωγής ή μοίρασμα της αγοράς, με στόχο τη μεγιστοποίηση των κερδών εις βάρος του ανταγωνισμού και των καταναλωτών. Από τα καύσιμα μέχρι τα τρόφιμα, από τις κατασκευές μέχρι τις τηλεπικοινωνίες, τα καρτέλ στην ελληνική αγορά είναι πολλά, και η παρουσία τους γίνεται αισθητή σε πολλούς τομείς. Οι περισσότερες από αυτές τις πρακτικές γίνονται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας ή παρουσιάζονται σε ένα πεντάλεπτο ρεπορτάζ κρυμμένο στο βραδινό δελτίο, πριν το καιρό, ωστόσο οι επιπτώσεις τους επηρεάζουν την καθημερινότητα όλων μας.
Στα σημερινά εμπορικά και κοινωνικά πλαίσια, η αποφυγή της δημιουργίας μιας οικονομικής ελίτ ανάμεσα στις επιχειρήσεις αποτελεί μάλλον ουτοπική πεποίθηση. Για αυτόν τον λόγο, το εμπορικό δίκαιο δεν προσπαθεί να καταστείλει το φαινόμενο, αλλά να το περιορίσει σημαντικά. Στόχος είναι η διατήρηση ίσων ευκαιριών για τις μικρότερες επιχειρήσεις, ενώ παράλληλα αποτρέπεται η κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης. Με επιτυχία; Προφανώς όχι! Μετά από δύο κρίσεις, οικονομική και υγειονομική, οι τιμές παραμένουν υψηλές, επιπέδου βόρειας Ευρώπης. Η καινοτομία περιορίζεται, και οι μικρότερες επιχειρήσεις αγωνίζονται να επιβιώσουν σε μια αγορά που μοιάζει σχεδιασμένη για να ευνοεί τους λίγους.
Δεν είμαστε πρώτοι στα καρτέλ πάντως, μην φοβάστε!
Η Google έχει επανειλημμένα κατηγορηθεί για την κατάχρηση της κυρίαρχης θέσης της στις μηχανές αναζήτησης. Χρησιμοποιώντας τη δύναμή της, προωθεί τα δικά της προϊόντα, αποκλείοντας τους ανταγωνιστές από την ορατότητα στις αναζητήσεις. Παρά τα πρόστιμα άνω των 8 δισεκατομμυρίων ευρώ που της επιβλήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συνεχίζει να κυριαρχεί στον τομέα της. Αντίστοιχα, η Apple, μέσω του App Store, υποχρεώνει τους προγραμματιστές να χρησιμοποιούν το δικό της σύστημα πληρωμών, παρακρατώντας προμήθεια 30%. Προσφάτως συμφώνησε να καταβάλει 95 εκατομμύρια δολάρια για να διευθετήσει αγωγή στην οποία είχε προκύψει ότι ο φωνητικός βοηθός της, η Siri, κατέγραφε συνομιλίες χρηστών χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Θα δώσει 20 δολάρια ανά συσκευή που κρυφάκουγε. Μαγική η δικαιοσύνη, της έβαλε τα γυαλιά! Παρά τις έρευνες και τις νομικές προσφυγές, οι πρακτικές της Apple παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητες.
Και εμείς όμως, είμαστε καλοί μαθητές
Το 2021, η Επιτροπή Ανταγωνισμού επέβαλε πρόστιμο ύψους 6,5 εκατομμυρίων ευρώ στην Cosmote και τη Vodafone για εναρμονισμένες πρακτικές στην αγορά καρτοκινητής τηλεφωνίας. Οι δύο εταιρείες κατηγορήθηκαν ότι συνεννοούνταν για την τιμολόγηση πακέτων καρτοκινητής, περιορίζοντας τον ανταγωνισμό και κρατώντας τις τιμές τεχνητά υψηλές.
Στον κλάδο των καυσίμων, έχουν επίσης εντοπιστεί περιπτώσεις καρτέλ. Το 2012, η Επιτροπή Ανταγωνισμού επέβαλε πρόστιμα ύψους 1,1 εκατομμυρίου ευρώ σε εταιρείες που συνεννοούνταν για τον καθορισμό τιμών σε πρατήρια καυσίμων. Η πρακτική αυτή επηρέασε άμεσα τους καταναλωτές, καθώς οι τιμές στα καύσιμα παρέμεναν αδικαιολόγητα υψηλές, ακόμη και όταν οι διεθνείς τιμές πετρελαίου έπεφταν. Αν και οι κυρώσεις επιβλήθηκαν, τα προβλήματα στην αγορά καυσίμων συνεχίζουν να υφίστανται, επιβαρύνοντας καθημερινά τους πολίτες.
Οι τράπεζες θα πρέπει να είναι ξεχωριστό άρθρο!
Παρά την επιβολή των προστίμων, οι πρακτικές αυτές δεν σβήνουν, ενώ παράλληλα εγείρονται ερωτήματα για το πόσο πραγματικά ελεύθερη είναι η αγορά στην Ελλάδα.
Τα πρόστιμα αντιμετωπίζονται ως μέρος του λειτουργικού τους κόστους. Το γεγονός ότι οι κυρώσεις είναι συχνά ασήμαντες μπροστά στα κέρδη που αποκομίζουν μέσω των μονοπωλιακών πρακτικών, τις ενθαρρύνει να συνεχίσουν τις ίδιες συμπεριφορές. Η περίπτωση της Google και της Apple καταδεικνύει ότι ακόμα και τα μεγάλα πρόστιμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν αρκούν.
Αποτέλεσμα, η περίφημη «αυτορρύθμιση» των ελεύθερων αγορών, την οποία επικαλούνται οι απανταχού «υπέρμαχοι του ανταγωνισμού», να μοιάζει στη χώρα μας με μια μαγική εικόνα: όμορφη στη θεωρία, αλλά ανύπαρκτη στην πράξη. Το κενό που αφήνει το κράτος, όταν δεν μπορεί να ρυθμίσει τις αγορές προς όφελος των καταναλωτών, καλύπτεται από τους μεγάλους και ισχυρούς παίκτες, οι οποίοι ρυθμίζουν τις τιμές προς όφελός τους, καταφεύγοντας στην αισχροκέρδεια και την παγίδευση του καταναλωτή. Ακόμη χειρότερα, όταν απουσιάζουν οι κρατικοί έλεγχοι, οι ισχυροί παίκτες της αγοράς συνεννοούνται μεταξύ τους, διαμορφώνοντας καρτέλ που εξασφαλίζουν την ασύδοτη αισχροκέρδεια των ολιγοπωλίων που εκπροσωπούν.
Η αντιμετώπιση των καρτέλ και των μονοπωλιακών πρακτικών απαιτεί συντονισμένη δράση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Οι εθνικές αρχές, όπως η Επιτροπή Ανταγωνισμού, πρέπει να ενισχυθούν μέσω πλήρους στελέχωσης και ανεξαρτησίας. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, απαιτείται η δημιουργία διακρατικών/συνεργατικών μηχανισμών που να εποπτεύουν και να ρυθμίζουν τις πρακτικές πολυεθνικών εταιρειών. Ένας οργανωμένος διεθνής οργανισμός ανταγωνισμού, σε συνεργασία με τις εθνικές αρχές, θα μπορούσε να παρέχει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την αποτροπή της κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης. Η προστασία των μικρών επιχειρήσεων και η ενίσχυση του υγιούς ανταγωνισμού πρέπει να είναι προτεραιότητες.
Ως καταναλωτές, έχουμε δύναμη απέναντι στα καρτέλ, ακόμα κι αν τα φαινόμενα αυτά φαίνονται εκτός του ελέγχου μας. Ενώ οι κρατικοί μηχανισμοί και οι θεσμοί είναι οι κύριοι αρμόδιοι για την καταπολέμηση των καρτέλ, οι επιλογές και οι ενέργειές μας μπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο. Μπορούμε να στηρίξουμε μικρότερες επιχειρήσεις, να καταγγείλουμε ύποπτες πρακτικές στην Επιτροπή Ανταγωνισμού, να ενημερώσουμε την κοινότητά μας και να κάνουμε συνειδητές αγοραστικές επιλογές. Η συλλογική δράση και η ενημέρωση είναι τα πιο ισχυρά μας όπλα απέναντι στα καρτέλ.
Έχουμε την δύναμη και μπορούμε με ατομική δράση, αλλά και απαιτώντας περισσότερα από τις αρχές, να κάνουμε τη διαφορά.