Του Γιώργου Σταμάτη, Βουλευτή Επικρατείας της ΝΔ.
Η ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη του ατόμου με αναπηρία στην κοινωνία, κατοχυρώνεται ως θεμελιώδες και αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα στο αρ.19 της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, αντικατοπτρίζοντας παράλληλα τη φιλοσοφία του δικαιωματικού μοντέλου προσέγγισης της αναπηρίας.
Επηρεάζει τον πυρήνα της αξιοπρέπειας του ατόμου, αφού αποτελεί βασικό προαπαιτούμενο για την πραγμάτωση της ισότητας, της αυτονομίας και της συμμετοχής στην κοινωνική ζωή. Οι δύο αλληλοσυμπληρούμενες όψεις του δικαιώματος είναι, αφενός η ατομική διάσταση που αποτυπώνεται με το δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση και αφετέρου η κοινωνική που αντανακλάται στο δικαίωμα συμπερίληψης στην κοινότητα.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση, εδράζεται άμεσα ή έμμεσα σε μια σειρά νομοθετικών κειμένων, όπως το αρ.26 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, την αρχή 17 του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων και φυσικά την Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Αναπηρία 2021 – 2030.
Η φετινή παγκόσμια ημέρα για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, βρίσκει την ΕΕ μόλις να έχει υιοθετήσει το πρώτο εξειδικευμένο κείμενο για την ανεξάρτητη διαβίωση, την ανακοίνωση της Επιτροπής «Κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την ανεξάρτητη διαβίωση των ατόμων με αναπηρία και την ένταξη τους στην κοινωνία στο πλαίσιο της ενωσιακής χρηματοδότησης».
Παρά το γεγονός ότι το κείμενο δεν είναι νομικά δεσμευτικό, ωστόσο, εν τούτοις σηματοδοτεί μια νέα αφετηρία για τη διασφάλιση της ανεξάρτητης διαβίωσης και της αποϊδρυματοποίησης των ατόμων με αναπηρία, αφού θα συμβάλλει στη σημαντική μείωση των περιπτώσεων που τα κονδύλια από τα ευρωπαϊκά ταμεία χρησιμοποιούνται για να χρηματοδοτήσουν ιδρύματα για τα άτομα με αναπηρία, μια μορφή διαβίωσης που δε συνάδει με τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας.
Όπως αποτυπώνεται στην ανακοίνωση, υπολογίζεται ότι περισσότερα του ενός εκατομμυρίου ατόμων με αναπηρία ηλικίας κάτω των 65 ετών και περισσότερα από δύο εκατομμύρια άνω των 65 ζουν σε ιδρύματα στην ΕΕ, αποκομμένοι από τον κοινωνικό ιστό, ζώντας με τρόπο που δεν έχουν επιλέξει.
Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τους αόρατους εκείνους ανθρώπους με αναπηρία, που ο αριθμός τους δε μπορεί να υπολογιστεί και ζουν απομονωμένοι στα σπίτια τους, στο περιθώριο, χωρίς υποστήριξη και συμμετοχή στην κοινωνία.
Η ανεξάρτητη διαβίωση είναι ένας τομέας πολιτικής που αντιμετωπίζεται διαφορετικά σε κάθε κράτος – μέλος, ανάλογα με το ιστορικό του πλαίσιο και την κουλτούρα του, καθώς και τις πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Για παράδειγμα, πολιτικές σχετικά με την ανάπτυξη υπηρεσιών κοινωνικής υποστήριξης, τη δημιουργία κέντρων ανεξάρτητης διαβίωσης, την πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία στο σύνολο των υπηρεσιών στην κοινότητα, την παροχή προσωπικού βοηθού, την εκπαίδευση των επαγγελματιών που ασχολούνται με τα άτομα με αναπηρία, διαφέρουν σε σημαντικό βαθμό σε κάθε χώρα.
Το έγγραφο αυτό της Επιτροπής αποτελεί μια ευκαιρία για μια σταδιακή σύγκληση των εθνικών δημόσιων πολιτικών ως προς την ανεξάρτητη διαβίωση και τη δημιουργία των όρων και προϋποθέσεων για τη διαβίωση στην κοινότητα, με ελευθερία, αξιοπρέπεια και ασφάλεια. Βασική στόχευση αποτελεί η προαγωγή της αυτονομίας και της ισότητας μέσω της ικανότητας για αυτοπροσδιορισμό και αυτοκαθορισμό. Κάθε άτομο πρέπει να μπορεί να ελέγχει τις αποφάσεις για τη ζωή του, από την επιλογή της κατοικίας του, μέχρι την εργασία και τις κοινωνικές σχέσεις.
Το έγγραφο παρέχει πρακτικές συστάσεις στα κράτη μέλη σχετικά με τη χρήση της χρηματοδότησης της ΕΕ για την επιτάχυνση της μετάβασης από τη φροντίδα των ιδρυμάτων στις υπηρεσίες που βασίζονται στην κοινότητα και την ανεξάρτητη διαβίωση. Ειδικότερα, σύμφωνα με την ανακοίνωση, στόχος της Επιτροπής είναι να γίνει πραγματικότητα η ανεξάρτητη διαβίωση των ατόμων με αναπηρία, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να επιλέγουν πώς, πού και με ποιον θα ζήσουν και παρέχοντάς τους πρόσβαση σε μια σειρά από υπηρεσίες υποστήριξης της κοινότητας, καθώς και ίση πρόσβαση στο σύνολο των υπηρεσιών που απευθύνονται στο γενικό πληθυσμό.
Υπό αυτό το πρίσμα, τα άτομα με αναπηρία δεν πρέπει να ζουν απομονωμένα και διαχωρισμένα από την τοπική κοινωνία, ενώ παράλληλα διασφαλίζεται ότι έχουν τις ίδιες δυνατότητες επιλογής και ελέγχου όπως και οι υπόλοιποι πολίτες. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, για να είναι δυνατή η ανεξάρτητη διαβίωση, η κατοικία πρέπει να βρίσκεται μέσα στην κοινότητα, είτε πρόκειται για ατομικές κατοικίες είτε για συγκατοίκηση, να υπάρχει πρόσβαση σε υπηρεσίες φροντίδας και υποστήριξης κατ’ οίκον και σε επίπεδο τοπικής κοινότητας, καθώς επίσης σε υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στο ευρύ κοινό, όπως προσβάσιμες μεταφορές και υποδομές, εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς, απασχόληση χωρίς διακρίσεις, προσβάσιμο ψηφιακό περιβάλλον.
Σε αυτήν την κατεύθυνση, οι επενδύσεις που υποστηρίζονται από κονδύλια της ΕΕ παρέχουν την ευκαιρία να σχεδιαστεί μια συνεκτική και ολοκληρωμένη προσέγγιση, που συνδυάζει την παροχή υπηρεσιών με υποδομές και εξοπλισμό για τη στήριξη της ανεξάρτητης διαβίωσης, οι οποίες είναι οικονομικά προσιτές, υψηλής ποιότητας, προσβάσιμες και χωρίς αποκλεισμούς.
Η χώρα μας με τη θεσμοθέτηση του προσωπικού βοηθού έχει κάνει σημαντικότατα βήματα για την πραγμάτωση του δικαιώματος στην ανεξάρτητη διαβίωση. Η ανακοίνωση αυτή της Επιτροπής θα αποτελέσει μια σημαντική πυξίδα για την πλήρη υλοποίηση του οράματος για πλήρη αυτονομία, συμπερίληψη και ανεξαρτησία των ατόμων με αναπηρία στην πράξη, με όρους ισότητας, αξιοπρέπειας και κοινωνικής δικαιοσύνης.