Η όρασή μου, όπως και πολλών άλλων, είναι ελαττωματική. Έχω πέντε βαθμούς μυωπίας. Αν τον 12ο αιώνα δεν είχαν ανακαλύψει τα γυαλιά, δεν ξέρω πώς θα ήταν η ζωή μου. Σίγουρα δεν θα μπορούσα να κάνω εύκολα ό,τι αγαπώ περισσότερο, να διαβάζω και να γράφω. Από μακριά δεν θα αναγνώριζα το παιδί μου στην παιδική χαρά και άρα δεν θα μπορούσα να το συνοδέψω, ούτε θα καταλάβαινα πως κάποιος γνωστός με χαιρετάει στον δρόμο. Πιθανά να κινδύνευα να με πατήσει κάποιο μηχανάκι, όταν θα περνούσα έναν δρόμο και άρα θα απέφευγα να βγαίνω έξω. Επίσης, θα ήταν πολύ δύσκολη η παρακολούθηση των μαθημάτων στο σχολείο και ακόμη πιο δύσκολο το να σπουδάσω και να εργαστώ.
Όλοι αυτοί οι περιορισμοί είναι βέβαιο πως θα επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό την ψυχική μου διάθεση και τις κοινωνικές μου δεξιότητες. Ένα ζευγάρι γυαλιά, λοιπόν ή δυο μικροσκοπικοί φακοί επαφής κάνουν κάθε μύωπα αυτής της χώρας λειτουργικό άτομο, ενώ σε ένα παράλληλο σύμπαν χωρίς καταστήματα οπτικών θα μπορούσε να έχει «ειδικές ανάγκες». Χρειάζεται εδώ να πούμε, όμως, πως σήμερα ακόμη κι ένας άνθρωπος που δεν βλέπει μπορεί να ακούσει βιβλία, μπορεί να διαβάσει και μπορεί να σπουδάσει και να εργαστεί. Όπως κι ένας άνθρωπος σε αμαξίδιο μπορεί να οδηγήσει ή να κυκλοφορεί μόνος του. Ή κάποιος που δεν κινεί τα χέρια του μπορεί να ζωγραφίσει με το στόμα. Όλα αυτά χάρη στις τεχνολογίες, μα πάνω από όλα χάρη στην επινοητικότητα και τη θέλησή των ανθρώπων να λειτουργήσουν και να επιβιώσουν, αλλά και σε όσους πιστεύουν σε αυτούς.
Η μεγάλη αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει κανένα σώμα που να μην είναι ελαττωματικό, κανένας νους που να είναι αλάνθαστος, κανένας άνθρωπος που να έχει απόλυτη ψυχική υγεία. Είμαστε όλοι άνθρωποι με δυσκολίες. Οι άνθρωποι που θεωρούμε «άτομα με ειδικές ανάγκες» έχουν περισσότερες δυσκολίες από κάποιους άλλους. Είναι μεγάλο ερώτημα, όμως, το πού τελειώνει η δυσκολία τους και πού αρχίζουν τα εμπόδια που μπαίνουν σε αυτούς από την κοινωνία.
Φαντάζομαι θα γραφτούν πολλά σήμερα για τους ανθρώπους με κινητικά ή άλλα σωματικά προβλήματα, πολλά από τους ίδιους και αυτά είναι τα πιο σημαντικά. Θέλω να παραθέσω, όμως, ένα περιστατικό που έζησα στο τρένο πριν δυο χρόνια.
Βρισκόμουν σε ένα γεμάτο βαγόνι και ένας άντρας με αμαξίδιο ήταν ένας από τους επιβάτες. Ξαφνικά το τρένο σταμάτησε και μας ενημέρωσαν πως έπρεπε να κατέβουμε και να πάρουμε το επόμενο. Σε δυο λεπτά έφυγαν όλοι κι ο άντρας στο αμαξίδιο έμεινε μόνος του. Τον ρώτησα αν μπορούσα να βοηθήσω και μου είπε πως ήταν πολύ βαρύ το αμαξίδιο για μένα. «Μπορεί να τον βοηθήσει κάποιος;», ρώτησα κάποιους επιβάτες που ήταν παραπέρα.
Αμέσως έτρεξαν τρεις άνδρες και έβγαλαν έξω το καρότσι. Έτυχε να είμαι εξοικειωμένη και να έχω εμπειρία σε τέτοια θέματα και γι’ αυτό δεν ντράπηκα να ρωτήσω τον άντρα αυτόν αν χρειαζόταν βοήθεια. Είδα πως οι άλλοι άνθρωποι ήθελαν κι αυτοί να βοηθήσουν, μα οι περισσότεροι έχουν εκπαιδευτεί να νιώθουν άβολα μπροστά σε ανθρώπους με τέτοιες δυσκολίες και να κάνουν τους αδιάφορους.
Πόσο διαφορετικά θα ζούσαν οι άνθρωποι με κινητικά προβλήματα αν έμπαινε επιτέλους στην κουλτούρα μας η σωστή προσέγγισή τους με σεβασμό και προσφορά βοήθειας που επιθυμούν και έχουν ανάγκη οι ίδιοι;
Πού λοιπόν σταματά η κινητική δυσκολία και πού αρχίζουν τα προβλήματα από μια αδιάφορη κοινωνία, που ποτέ δεν μεριμνά για τους ανθρώπους με κινητικές ή άλλες σωματικές δυσκολίες; Δοκιμάστε να σπρώξετε αμαξίδιο σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα. Τότε μόνο θα καταλάβετε πως οι δρόμοι, τα κτήρια, όσοι παρκάρουν στις θέσεις των αναπήρων συντελούν στην αναπηρία, τη γιγαντώνουν.
Και μη νομίζετε ότι εμείς οι υπόλοιποι θα ξεφύγουμε σε αυτή τη χώρα που ποτέ δεν μεριμνά. Αν δεν πεθάνουμε νέοι, όλοι θα γεράσουμε κάποτε και θα χάσουμε τις σωματικές μας δυνάμεις. Φυσικά κανείς δεν θα είναι εκεί για να μας βοηθήσει και τότε θα είμαστε κι εμείς αόρατοι και ηττημένοι μέσα στο τέρας της αδιαφορίας.
Ας πάμε, όμως, σε άλλες δυσκολίες που δεν είναι ορατές, δεν είναι στο σώμα. Συνήθως έχουν τη μορφή κάποιας διάγνωση, όπως αυτισμός. Μπορεί να είναι δυσκολίες στην κατανόηση, στον λόγο, νοητικές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς, τα οποία είναι πολύ βολικό να χωρούν σε μια λέξη.
Όμως, πάλι από την εμπειρία μου με τέτοιες δυσκολίες αναρωτιέμαι πού τελειώνει η διάγνωση ενός ανθρώπου και πού αρχίζουν προβλήματα, συναισθηματικά, συμπεριφορικά και κοινωνικά, που οφείλονται στο γεγονός ότι αυτή κοινωνία είναι φτιαγμένη για έναν πολύ συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου και είναι απόλυτα εχθρική σε οτιδήποτε διαφέρει από αυτό.
Για παράδειγμα, κάποιοι άνθρωποι έχουν έντονη ανάγκη για κίνηση. Ως παιδιά ζουν την απόλυτη καταπίεση στο σχολείο, επειδή πρέπει να κάθονται διαρκώς στο θρανίο. Με μια διαφορετική αντιμετώπιση αυτής τους της ανάγκης τα ίδια άτομα μπορεί να έχουν άλλα μαθησιακά, συναισθηματικά και συμπεριφορικά αποτελέσματα.
Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο εσωτερικός κόσμος ανθρώπων με νοητικές και ψυχικές δυσκολίες, αν δεν είχαν να αντιμετωπίσουν τον σχολικό εκφοβισμό ως παιδιά και έφηβοι, αν ο κόσμος ήταν ανοιχτός για αυτούς ώστε να έχουν περισσότερες κοινωνικές σχέσεις και να είναι χρήσιμοι με τους τρόπους που μπορούν;
Ή αν οι γονείς τους είχαν την υποστήριξη που χρειάζονται; Πού λοιπόν τελειώνει το δικό τους θέμα και πού αρχίζει αυτό που κατασκευάζει η άγνοια και η ανάγκη μας να βάζουμε τους ανθρώπους σε κουτιά και να αποκλείουμε χωρίς δεύτερη σκέψη ό,τι δεν είναι όπως περιμένουμε;
Αυτά που λέω φυσικά κατανοώ πλήρως ότι δεν είναι καθόλου εύκολα. Όμως, αν θέλουμε να είμαστε στ’ αλήθεια η ανοιχτή κοινωνία που λέμε ότι είμαστε πρέπει να σταματήσουμε να βλέπουμε τους ανθρώπους με σωματικές ή νοητικές ή ψυχικές δυσκολίες ως άλλες κατηγορίες ανθρώπων, ως κάτι που θα ευεργετήσουμε, επειδή είμαστε συμπονετικοί και ανώτεροι. Είναι άνθρωποι στο φάσμα των ανθρώπων και κάποιες δυσκολίες τους είναι μεγαλύτερες από τις δικές μας. Έχουν άλλες ανάγκες αλλά είναι ανθρώπινες ανάγκες. Και ποτέ δεν ξέρουμε σε ποιο μέρος αυτού του φάσματος μπορούμε να βρεθούμε εμείς ή οι δικοί μας άνθρωποι στο μέλλον.
Τέλος, αν υπάρχει μια απάντηση για αυτά τα θέματα, για μένα αυτή είναι η εκπαίδευση. Το εκπαιδευτικό σύστημα κάποτε θα πρέπει να σταματήσει να στοχεύει στην παραγωγή των αριστούχων, που θα κάνουν περήφανους τους γονείς τους όταν δώσουν πανελλήνιες. Το εκπαιδευτικό σύστημα χρειάζεται να λειτουργήσει με στόχο την προετοιμασία σωστών, ευαισθητοποιημένων πολιτών που θα λειτουργούν συλλογικά για το κοινό καλό.
Και η τέχνη, η δημιουργικότητα που έχει από τη φύση του κάθε άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιείται ως δίαυλος επικοινωνίας με τους ανθρώπους που λειτουργούν διαφορετικά, με τους ανθρώπους που βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό, έτσι ώστε να εκφράζονται, να μπορούν να βρίσκουν τον εαυτό τους και να νιώθουν ολοκλήρωση. Δύο είναι οι βασικές ανάγκες του ανθρώπου, που πρέπει να λάβουμε υπόψη σε προγράμματα και παρεμβάσεις για παιδιά και ενήλικες με δυσκολίες, όποιες δυσκολίες κι αν είναι αυτές. Κάθε άνθρωπος θέλει να ακουστεί και να ανήκει.
Οπότε ας δούμε κάποια στιγμή τον κάθε άνθρωπο ως άνθρωπο κι ας εκπαιδεύσουμε τις επόμενες γενιές ώστε να νοιάζονται. Η κοινωνία που δεν έχει δισταγμό να καταπιεί κάποια παιδιά της, εύκολα θα καταπιεί και τα υπόλοιπα σε κάποια αδύναμη στιγμή τους. Και κάποιες φορές αυτό που κάνει τη διαφορά μπορεί να είναι κάτι τόσο μικρό όσο ένας φακός επαφής…