Το τελευταίο χρονικό διάστημα τόσο σε διεθνές όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο έχει ενταθεί η συζήτηση γύρω από την προστασία του περιβάλλοντος και την αλλαγή του παραγωγικού και καταναλωτικού προτύπου. Η επέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα στο περιβάλλον, ιδίως από την Βιομηχανική Επανάσταση και έπειτα έχει προκαλέσει μεγάλο εύρος προβλημάτων που απαιτούν πολιτικές για την προστασία του. Ως αντίδοτο για τον περιορισμό των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων αλλά και για την επίτευξη της Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι ο αναδυόμενος όρος της Κυκλικής Οικονομίας.
Τα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα
Το περιβάλλον δεν γνωρίζει από σύνορα, συνεπώς η ρύπανση και οι επιβλαβείς δραστηριότητες που συμβάλλουν στην υποβάθμισή του έχουν γενικό χαρακτήρα. Τα κυριότερα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα που απασχολούν τόσο σε διεθνές όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο ποικίλλουν. Αρχικά, το βασικότερο όλων είναι η κλιματική αλλαγή, που οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου το οποίο προκαλείται από την απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα αερίων του διοξειδίου του άνθρακα. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πολυδιάστατες στις τροφές, το νερό, τα ύδατα και γενικότερα στην κοινωνική εξέλιξη.
Εκτός της κλιματικής αλλαγής, σημαντικά προβλήματα είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλεί την στοιβάδα του Όζοντος, η ρύπανση θαλάσσιων υδάτων μέσω των τοξικών ουσιών και της βιομηχανικής δραστηριότητας αλλά και η ρύπανση από τις πλαστικές ύλες. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η υπερεκμετάλλευση των φυσικών ενεργειακών πόρων. Η μη χρησιμοποίηση άλλων πηγών όπως ΑΠΕ οδηγεί σε συρρίκνωση των φυσικών πόρων λαμβάνοντας υπόψην την ραγδαία δημογραφική άνοδο. Ως το 2050, εκτιμάται ότι ο πληθυσμός θα φθάσει τα 9,7 δις, συνεπώς θα χρειάζονται σχεδόν 2,5 πλανήτες σαν τον δικό μας για να καλυφθούν οι ανάγκες.
Η Κυκλική Οικονομία αποτελεί μέσο για την Βιώσιμη Ανάπτυξη;
Εξετάζοντας τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και ιδιαίτερα τον Στόχο 12 παρατηρείται σε διεθνές επίπεδο η ανάγκη για στροφή σε ένα διαφορετικό παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο. Ο Στόχος 12 αναφέρεται στην “Υπεύθυνη Κατανάλωση και Παραγωγή”.
Για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος που παράγουμε και καταναλώνουμε τα προϊόντα. Η αποτελεσματική διαχείριση των φυσικών πόρων και ο τρόπος με τον οποίο χειριζόμαστε τα τοξικά απόβλητα συμβάλλουν σημαντικά στην επίτευξη αυτού του σκοπού. Αυτή η αλλαγή μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την Κυκλική Οικονομία.
Η έννοια της κυκλικής οικονομίας έχει αναδυθεί τα τελευταία χρόνια ως μία πολιτική για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, της ανόδου των τιμών πόρων και την μεταστροφή του παραγωγικού και καταναλωτικού προτύπου.
Το γραμμικό μοντέλο εξορύσσω-παράγω- κατασκευάζω-απορρίπτω ξεπέρασε πλέον τα όριά του. Η κυκλική οικονομία αποτελεί ένα νέο παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο που θα αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση ανάλωσης πρώτων υλών, μέσω της μεγιστοποίησης των δυνατοτήτων αξιοποίησής τους με τη μορφή επαναχρησιμοποιώ, επισκευάζω, ανακυκλώνω.
Συγκεκριμένα η Κυκλική Οικονομία περιλαμβάνει διάφορες εκφάνσεις όπως η ανακύκλωση, η αποδοτική χρήση των πόρων, η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η επανακατασκευή των προϊόντων, η επέκταση της ζωής του προϊόντος, αλλαγή καταναλωτικού προτύπου και το συνεργατικό μοντέλο οικονομίας.
Οφέλη από την Κυκλική Οικονομία
Η Κυκλική Οικονομία αποτελεί βασικό μέσο για την επίτευξη του στόχου της Ε.Ε για το 2030 που είναι να μειώσει κατά 40% τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, 27% αύξηση της χρήσης των ΑΠΕ, 27% αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας. Η περιβαλλοντική προστασία βρίσκεται στον πυρήνα τόσο της ΕΕ όσο και του ΟΗΕ. Παράλληλα, μέχρι το 2035 περισσότεροι από 535εκ τόνοι εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου θα έχουν μειωθεί.
Μόνο το 40% των αποβλήτων ανακυκλώνεται, ενώ το 17% της ενεργειακής κατανάλωσης παράγεται από ΑΠΕ. Χαμηλή είναι και η ανακύκλωση πλαστικών, καθώς λιγότερο από το 25% ανακυκλώνεται. Επίσης και ο κατασκευαστικός τομέας παίζει σημαντικό ρόλο καθώς μεγάλος όγκος οικοδομικών αποβλήτων. Τα οικοδομικά απόβλητα αποτελούν το 25%-30% των αποβλήτων στην Ε.Ε. Συνεπώς παρατηρείται ότι υπάρχει η δυνατότητα επέκτασης της Κυκλικής Οικονομίας σε διάφορους τομείς ώστε να αυξηθούν τα προσδοκώμενα οφέλη.
Το υπάρχον παραγωγικό μοντέλο κοστίζει στην Ε.Ε περίπου 7τρις ευρώ ετησίως. Μία ενδεχόμενη στροφή στην Κυκλική Οικονομία θα μπορούσε να μειώσει αυτό το κόστος κατά 600 δις ευρώ ετησίως. Παράλληλα, το ΑΕΠ θα μπορούσε να αυξηθεί ως 7% μέχρι το 2030 μέσω των επενδύσεων στο νέο παραγωγικό μοντέλο.
Επίσης η Κυκλική Οικονομία θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα, θα αντιμετωπίσει το φαινόμενο περιορισμού των πόρων και της ανόδου των τιμών, θα δημιουργήσει νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Έως το 2035 εκτιμάται ότι θα δημιουργηθούν περισσότερες από 500,000 θέσεις εργασίας, ενίσχυοντας έτσι την προστιθέμενη αξία σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Παραδείγματα Κυκλικής Οικονομίας
Τα παραδείγματα από την ενσωμάτωση της Κυκλικής Οικονομίας στην παραγωγική και καταναλωτική διαδικασία ποικίλλουν. Σε αυτό το πλαίσιο γνωστή εταιρεία ένδυσης στις ΗΠΑ ζητά από τους καταναλωτές να επιστρέφουν τα ρούχα τους όταν πλέον δεν τα χρειάζονται ώστε να τα μετατρέπει σε πράγματα όπως μόνωση για κτίρια, υλικό για μαξιλάρια,νέες κλωστές για ρούχα.
Παράλληλα, τα δερμάτινα καθίσματα αμερικανικής αεροπορικής εταιρίας χρησιμοποιούνται με ελάχιστη μεταποίηση για την παραγωγή παπουτσιών, τσαντών, ποδοσφαιρικών μπαλών, και μια από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές στα είδη λιανικής συγκεντρώνει κάθε χρόνο δύο εκατομμύρια τόνους άδειες συσκευασίες τις οποίες είτε ανακυκλώνει είτε επαναχρησιμοποιεί.
Οι συγκεκριμένες περιπτώσεις βασίζονται στην επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων, που αποτελεί βασική διαδικασία της Κυκλικής Οικονομίας.
Η Κυκλική Οικονομία στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα ο όρος Κυκλική Οικονομία έχει αναδυθεί τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την οικονομική ύφεση. Ακόμα δεν έχουν υπάρξει πρωτοβουλίες που θα ενσωματώσουν το συγκεκριμένο παραγωγικό μοντέλο. Μάλιστα η Ελλάδα το 2014 ήταν η χώρα με τις περισσότερες περιβαλλοντικές παραβιάσεις στην ΕΕ, ενώ υιοθετεί καθυστερημένα τις περιβαλλοντικές νομοθεσίες.
Τόσο η ανακύκλωση όσο και η χρήση ΑΠΕ βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο. Ιδιαίτερα η χρήση των ΑΠΕ ανέρχεται στο 15% της ενεργειακής κατανάλωσης στην Ελλάδα, με εξίσου χαμηλή να είναι η ενεργειακή αποδοτικότητα. Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί και ότι το 80% των αστικών αποβλήτων οδηγείται σε ΧΥΤΑ. Ιδιαίτερα η αξία των ανακυκλώσιμων υλικών εκτιμάται στα 200εκ ευρώ ετησίως, όπου τα 150εκ από αυτά χάνονται λόγω της κακής διαχείρισης.
Τι χρειάζεται προσεχώς;
Σε μία κρίσιμη περίοδο τόσο για την οικονομία όσο και για την υιοθέτηση πολιτικών για την επίτευξη της Βιώσιμης Ανάπτυξης, η Κυκλική Οικονομία φαντάζει ως το ιδανικό μέσο προς αυτήν την κατεύθυνση. Όλες οι εκφάνσεις της συμβάλλουν στον περιορισμό της περιβαλλοντικής υποβάθμισης χωρίς να περιορίζεται η οικονομική δραστηριότητα. Οι ευκαιρίες που μπορεί να προκύψουν ποικίλλουν, ωστόσο απαιτούνται θεμελιώδεις αλλαγές τόσο στην παραγωγή και σχεδιασμό ενός προϊόντος όσο και στα επιχειρηματικά και καταναλωτικά πρότυπα.
Η ενίσχυση της χρηματοδότησης τόσο από τα διαρθρωτικά ταμεία όσο και από σχετικά ευρωπαϊκά προγράμματα (HORIZON 2020) για δραστηριότητες και επενδύσεις σχετικές με την Κυκλική Οικονομία αποτελούν σημαντικό στοιχείο. Παράλληλα, για την ταχύτερη ενσωμάτωση της Κυκλικής Οικονομίας στην οικονομική δραστηριότητα απαιτείται η συμμετοχή όλων των τμημάτων της κοινωνίας, εκτός από τους λήπτες αποφάσεων αναγκαία είναι και η ευαισθητοποίηση των ΜΚΟ, των επιχειρηματικών οργανώσεων, ερευνητικών ιδρυμάτων κ.α αρμόδιων φορέων.