Η νέα, προγραμματισμένη, άτυπη, πενταμερής διάσκεψη με πρωτοβουλία του ΟΗΕ ανοίγει τον δρόμο για περαιτέρω βήματα στο Κυπριακό, με αχαρτογράφητο ακόμα τον τελικό προορισμό.
Οι συνομιλίες πρόκειται να ξεκινήσουν σε έναν περίπου μήνα, στην Νέα Υόρκη, με την συμμετοχή των εκπροσώπων των δύο Κοινοτήτων (του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Τουρκοκύπριου «Προέδρου») και των 3 εγγυητριών δυνάμεων και με την παρουσία παρατηρητή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σκοπό έχουν την επιβεβαίωση κοινού εδάφους, για μια νέα διάσκεψη επίλυσης του Κυπριακού.
Η βάση της συζήτησης, κατά την Κυπριακή πλευρά, είναι το πλαίσιο που κατατέθηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Γκουτέρες, κατά τις ανεπιτυχείς συνομιλίες του Κραν Μοντάνα, το οποίο η Τουρκοκυπριακή πλευρά εμπλουτίζει με «νέες ιδέες», όπως η λύση 2 ξεχωριστών κρατών (που θα είναι μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης).
Η μη ένσταση της Κύπρου στο να τεθεί στο τραπέζι των συνομιλιών μια τέτοια λύση αποτελεί την συνέχεια μιας πολιτικής κατευνασμού μετά την Τουρκική εισβολή και κατοχή, που υπονομεύει τις προοπτικές της μακροπρόθεσμης επιβίωσης και ανάπτυξης του κυπριακού Ελληνισμού, αλλά και των Τουρκοκυπρίων ως αυτόνομης από την Τουρκία οντότητας.
Κι όλα αυτά, μέσα σε ένα παιχνίδι επικοινωνιακών τακτικών της Τουρκίας με σκοπό την πλήρη αντιστροφή της πραγματικότητας για την επίτευξη των μακροπρόθεσμων στόχων της, αλλά και υπό την συνεχιζόμενη ουσιαστική απουσία της πνευματικής ηγεσίας του Ελληνισμού αλλά και μεγάλου μέρους του Ελληνικού Τύπου από μια αντικειμενική εκτίμηση των προδιαγραφόμενων εξελίξεων.
Η «κληρονομιά» των συνομιλιών του Κραν Μοντάνα
Οι συνομιλίες αυτές διεξήχθησαν υπό την αιγίδα του ΟΗΕ στην πενταμερή διάσκεψη του Κραν Μοντάνα, στην Ελβετία, από τις 28 Ιουνίου έως τις 8 Ιουλίου 2017. Οι θέσεις των δύο πλευρών στις συνομιλίες οδήγησαν στο ακόλουθο πλαίσιο προτάσεων του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Γκουτέρες:
- Τερματισμό του καθεστώτος των εγγυήσεων και αντικατάστασή του από νέο σύστημα διαβεβαιώσεων, που θα εμπλέκει και άλλες δυνάμεις.
Σημειώνεται ότι η σχετική υπαναχώρηση της Τουρκίας αποτέλεσε, σύμφωνα με τον κ. Κοτζιά αλλά και όπως έμμεσα αναγνωρίζει και ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, την αιτία αποτυχίας των συνομιλιών στο Κραν Μοντάνα.
- Άμεση μείωση των στρατευμάτων κατοχής και χρονοδιάγραμμα αποχώρησης μέχρι να συγκλίνουν στα ισχύοντα πριν την Τουρκική εισβολή (950 Έλληνες και 650 Τούρκοι).
Παράλληλα, οι απαιτήσεις της Τουρκικής πλευράς (για επανεξέταση της αποχώρησης των δυνάμεών τους πριν την κατάληξή τους και για επιμήκυνση του χρονοδιαγράμματος αποχώρησης) παραμένουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
- Αποδοχή της περαιτέρω εισόδου Τούρκων εποίκων, ως εποχικών εργατών, φοιτητών ή τουριστών. Για όσους Έλληνες ή Τούρκους ζητήσουν στο μέλλον καθεστώς μόνιμης εγκατάστασης, θα τηρείται κάποια αναλογία.
- Ουσιαστική αποστέρηση των δικαιωμάτων των Κυπρίων πολιτών στις ιδιοκτησίες τους στα κατεχόμενα, όπου δίνεται προτεραιότητα στους «χρήστες».
- Επιστροφή εδαφών, στην περιοχή της Μόρφου, υπό όρους (συζήτηση για τις εδαφικές προσαρμογές που ζητούν οι Ελληνοκύπριοι, παραμονή μέρους των σημερινών χρηστών στις επιστρεφόμενες περιοχές)
- Καταμερισμός εξουσιών (περιλαμβανομένης της εκ περιτροπής Προεδρίας), που στην πράξη σημαίνει ανάγκη ομοφωνίας των δύο πλευρών στα σημαντικά θέματα.
Σημειώνεται ότι διάφορες προτάσεις που έχουν συζητηθεί μέχρι σήμερα δεν επιλύουν το διοικητικό και πολιτικό αδιέξοδο, που αποτέλεσε ιστορικά την αιτία των εντάσεων μεταξύ των δύο Κοινοτήτων, ενώ παρατηρείται και σε άλλες χώρες με παρόμοιο καθεστώς, όπως στην Βοσνία - Ερζεγοβίνη.
Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε την διαφωνία των δύο πλευρών, σχετικά με το αν το σχέδιο Γκουτέρες περιλαμβάνει μόνο το έγγραφο που υποβλήθηκε στις δύο πλευρές στις 30 Ιουνίου ή και τις διευκρινίσεις που δόθηκαν, κατόπιν ενστάσεων της ελληνοκυπριακής κυρίως πλευράς, στις 4 Ιουλίου. Στην πραγματικότητα, οι διαφορές αυτές κάθε άλλο παρά αμελητέες είναι.
Κατά την γνώμη μας, στο Κραν Μοντάνα η έμφαση από την Κύπρο δόθηκε στο θέμα της ασφάλειας και των εγγυήσεων, παραγνωρίζοντας την σημασία παραμέτρων που εξασφαλίζουν την λειτουργία ενός «κανονικού» κράτους (περιλαμβανομένης της τήρησης του Ευρωπαϊκού κεκτημένου και των βασικών ελευθεριών), ενώ η «δημιουργική ασάφεια» στο θέμα των σημερινών εποίκων και στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των περιουσιών, υπονομεύουν τα δίκαια μιας τέτοιας λύσης.
Στο πιο πάνω πλαίσιο, εντύπωση προκαλεί η κριτική εκ μέρους του ΑΚΕΛ αλλά και μεγάλου μέρους του Κυπριακού Τύπου κατά του κ. Κοτζιά, αλλά και του κ. Αναστασιάδη, ότι «έχασαν ιστορική ευκαιρία».
Στην πραγματικότητα οι εξελίξεις καθορίστηκαν από την Τουρκία και ειδικά κατά την συγκεκριμένη διάσκεψη, χάρη και στην καλή κοινή προετοιμασία Ελλάδας-Κύπρου, εκτιμάται ότι δεν προέκυψαν πρόσθετες ζημίες.
Τα νέα δεδομένα
Έκτοτε, έχουμε νέα τετελεσμένα, για τα οποία Ελλάδα και Κύπρος δεν κατάφεραν να προκαλέσουν κόστος για την Τουρκία:
- Την «κανονικότητα» των γεωφυσικών ερευνών και διατρήσεων εντός της Κυπριακής ΑΟΖ, χωρίς να επιβληθούν ουσιαστικές κυρώσεις από την Ε.Ε. (ενδεικτικά, έχουν επιβληθεί περιορισμοί και κυρώσεις, μόνο σε δύο μέλη του προσωπικού του Τουρκικού γεωτρύπανου Γιαβούζ).
- Την άτυπη λειτουργία τουρκικής αεροπορικής βάσης στο νησί που εξυπηρετεί τα Τουρκικά drones και προετοιμασίες για την δημιουργία ναυτικής βάσης.
- Τον επιβαλλόμενο σταδιακό μετασχηματισμό της Τουρκοκυπριακής κοινωνίας, κατ’ εικόνα της Τουρκίας, ως μια ισλαμιστική αυταρχική κοινωνία, με περαιτέρω αύξηση του εποικισμού, την κατασκευή πολλών νέων τζαμιών, τις διώξεις κατά διαφωνούντων δημοσιογράφων, κλπ.
- Την περαιτέρω οικονομική εξάρτηση των κατεχομένων από την Τουρκία, μέσω της κατασκευής αγωγού μεταφοράς νερού αλλά και της σχεδιαζόμενης ηλεκτρικής διασύνδεσης της κατεχόμενης Κύπρου με την Τουρκία, καθώς και των χαριστικών παραχωρήσεων, με αφορμή δήθεν «επενδύσεις», σε πρόσωπα φιλικά προς το Τουρκικό καθεστώς.
- Το άνοιγμα της περίκλειστης Αμμοχώστου (Βαρώσια), σε αντίθεση με υπάρχοντα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, όπως και την μη επιστροφή των Στροβιλίων, για την οποία επίσης υπάρχουν Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
- Τέλος, σημειώνουμε την αλλαγή στάσης της Τουρκίας (και των εντολοδόχων τους στην Κύπρο, Τουρκοκυπρίων ηγετών), που πιέζει για λύση 2 κρατών, με προφανή σκοπό να αποσπάσει μια λύση συνομοσπονδίας, ενδεχομένως συγκεκαλυμμένη με την μορφή μιας χαλαρής ομοσπονδίας.
Το παιχνίδι της Τουρκίας και ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του ΟΗΕ και της Μεγάλης Βρετανίας
Το παιχνίδι της Τουρκίας υπερβαίνει τα εσκαμμένα και φτάνει στα επίπεδα του εκβιασμού, η στάση της όμως αυτή δεν θα ήταν δυνατή, χωρίς την ανοχή των μεγάλων δυνάμεων και ιδιαίτερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέλη της οποίας είναι η Ελλάδα και η Κύπρος.
Πολλοί διαβλέπουν στην διακηρυγμένη πρόθεση της Ε.Ε. για άμβλυνση των εντάσεων μεταξύ Τουρκίας αφενός και Ελλάδας & Κύπρου αφετέρου, την αποενοχοποίηση της Τουρκίας, μέσω της επικέντρωσης στα συμπτώματα (την πιθανότητα κρίσης) και όχι στις αιτίες (την τουρκική επιθετικότητα).
Η έλλειψη μιας ουσιαστικής (δηλαδή όχι απλά φραστικής) αλληλεγγύης, αποθρασύνει την Τουρκία, προκαλώντας μεσοπρόθεσμα αρνητικές συνέπειες στις σχέσεις της με την Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ παράλληλα υπονομεύει το πολιτιστικό και πολιτικό μοντέλο συνοχής της Ε.Ε..
Σε ότι αφορά τον ΟΗΕ, στις καλές υπηρεσίες του οποίου στηρίζονται οι Κύπριοι, το πρόβλημα έχει ονοματεπώνυμο, συχνά μεροληπτικούς αξιωματούχους, που έμμεσα στηρίζουν τις Τουρκικές θέσεις.
Προτείνουμε στον αναγνώστη να διαβάσει την τελευταία Απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η οποία δημοσιοποιήθηκε στις 3.2.2021, για την εξαμηνιαία παράταση της παρουσίας των ειρηνευτικών δυνάμεων του ΟΗΕ (UNFICYP), με αναφορές, μεταξύ άλλων, στα εξής:
την ανάγκη επείγουσας («with a sense of urgency») εξεύρεσης λύσης, δεδομένου ότι η σημερινή κατάσταση είναι μη βιώσιμη («unsustainable»). Σημειώνεται ότι η μη επιβολή χρονοδιαγράμματος ήταν ένας από τους όρους της Κύπρου, μετά την αποτυχία του ετεροβαρούς Σχεδίου Ανάν.
την απογοήτευση για την μη απ’ ευθείας συνεννόηση μεταξύ των στρατιωτικών Διοικήσεων των δύο πλευρών (της Δημοκρατίας της Κύπρου και των κατεχόμενων). Αυτό αποτελεί ένα ακόμα βήμα αναβάθμισης της Διοίκησης των κατεχομένων σε ισότιμο συνομιλητή της Κυπριακής Κυβέρνησης.
την υποστήριξη του μέχρι τώρα έργου των Τεχνικών Επιτροπών. Ενδεικτικά, το έργο τους μέχρι τώρα περιορίζεται στην αναστήλωση μικρού αριθμού μνημείων σε ολόκληρη την Κύπρο, ενώ ο πολιτιστικός πλούτος της Κύπρου συνεχίζει να λεηλατείται και καταστρέφεται.
Για να κατανοήσει κανείς καλύτερα την διαδικασία σύνταξης και το περιεχόμενο της πιο πάνω Έκθεσης, θα προτείναμε να αναγνωστούν επίσης τα έγγραφα στα οποία στηρίχτηκε:
Την Έκθεση του Γενικού Γραμματέα «για την παροχή καλών υπηρεσιών», που ουσιαστικά εξισώνει τον θύτη με το θύμα.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι παραβιάσεις και προκλήσεις των Τούρκων στην Κυπριακή ΑΟΖ περιγράφονται ως «εντάσεις που θα πρέπει να επιλυθούν με ειρηνικό τρόπο, με διάλογο». Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν τα επισυναπτόμενα δύο Παραρτήματα με τις θέσεις των δύο πλευρών για την εφαρμογή του τελευταίου ψηφίσματος του ΟΗΕ (εκ των οποίων το πρώτο φέρει τον τίτλο «γραπτή ενημέρωση του ηγέτη των Ελληνοκυπρίων», ενώ το δεύτερο περιλαμβάνει μεταξύ των Τουρκοκυπριακών θέσεων μια ανυπόστατη αιτιολόγηση της επέκτασης της συζήτησης και στις «νέες ιδέες» των Τούρκων, δηλαδή της λύσης των 2 κρατών.
Την εξαμηνιαία Έκθεση του Γενικού Γραμματέα «για τις επιχειρήσεις του ΟΗΕ στην Κύπρο», με πιο ισορροπημένη περιγραφή, που διακρίνεται κυρίως από τις αρχές μιας τυπικής «πολιτικής ορθότητας».
Στα ανωτέρω, σημαντική είναι η ευθύνη του ίδιου του Γενικού Γραμματέα, που αποδέχτηκε να συζητηθούν «οι νέες ιδέες» της Τουρκίας παρότι είναι αντίθετες με τις Αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αλλά και ο ρόλος των ειδικών εκπροσώπων του κ. Γκουτέρες και του ΟΗΕ, αντίστοιχα, κυρίας Lute και κυρίας Spehar.
Στο παρελθόν η Τουρκία ζήτησε (και πέτυχε) την αντικατάσταση μεσολαβητών που δεν ήταν δεκτικοί στις απόψεις τους, κάτι που δεν έχουν κάνει μέχρι τώρα Ελλάδα και Κύπρος, παρά την συχνά μεροληπτική αντιμετώπιση των θέσεών τους.
Ο ρόλος της Μεγάλης Βρετανίας παραμένει επίσης αμφιλεγόμενος, αφού επιδιώκει (και συχνά καταφέρνει) να έχει λόγο στο Κυπριακό, όχι μόνο ως εγγυήτρια δύναμη ή για την προστασία και διατήρηση των βρετανικών βάσεων, αλλά και στα πλαίσια της πάλαι ποτέ αυτοκρατορικής της διάστασης, που ακόμα επηρεάζει τις αποφάσεις της, όπως, μεταξύ άλλων, έδειξε και η επιλογή της αποχώρησής της από της Ευρωπαϊκή Ένωση (brexit).
Η κοινωνία των πολιτών και ο δύσκολος δρόμος της ανανέωσης ιδεών και προσώπων
Εκτιμάται ότι μια τέτοια στάση των Μεγάλων Δυνάμεων δεν θα ήταν εφικτή, χωρίς το πνεύμα υποχωρητικότητας που ακολουθεί η Κυπριακή πολιτική ελίτ.
Οι κατηγορίες διαφθοράς που βαρύνουν υψηλόβαθμους κρατικούς αξιωματούχους, αλλά και στελέχη άλλων πολιτικών χώρων (με την συνολική ευθύνη βέβαια να αφορά την κυβέρνηση) συμβάλλουν στην απομάκρυνση των πολιτών (και ιδιαίτερα των νέων): ενδεικτικό παράδειγμα, η συγκέντρωση πολλών εκατοντάδων νέων, που την ημέρα επίσκεψης του Ερντογάν στην κλειστή Αμμόχωστο, διαμαρτύρονταν για τα … μέτρα για τον κορωνοιό, ξεσπώντας σε ταραχές.
Λίγες δεκάδες μόνο Κύπριοι έσωσαν την τιμή της Κύπρου, διαμαρτυρόμενοι (όπως και αρκετά περισσότεροι Τουρκοκύπριοι) για την παρουσία και τις δηλώσεις Ερντογάν.
Γενικότερα, τίθεται ένα θέμα προτεραιοτήτων της Κυπριακής κοινωνίας, που αφού κατάφερε να ανασυνταχθεί οικονομικά και κοινωνικά μετά την Τουρκική εισβολή, καθώς και να βγει επιτυχημένα από το Μνημόνιο, συνεχίζει να επικεντρώνεται σε καταναλωτικά πρότυπα, που έχουν ημερομηνία λήξης.
Τέλος, μια ουσιαστική συζήτηση στους κόλπους της Κυπριακής κοινωνίας των πολιτών κρίνεται αναγκαία, προκειμένου να τεθούν νέοι στόχοι και πολιτικές και να αναδειχθούν νέα πρόσωπα που αντικειμενικά συγκεντρώνουν την εκτίμηση στο πρόσωπό τους, και κυρίως μπορούν να συμβάλλουν σε νέες πολιτικές, αναγκαίες για την επιβίωση του κυπριακού Ελληνισμού.
Αντίστοιχα, θα πρέπει να ανοίξει μια συζήτηση και στην Ελλάδα, όπου το δόγμα «η Κύπρος αποφασίζει, η Ελλάδα συμπαρίσταται», όπως εφαρμόζεται, αποτελεί συνέχεια της άποψης «Η Κύπρος κείται μακράν» και δεν αποτρέπει την συνειδητοποίηση του ιστορικού της ρόλου, για την προστασία του Ελληνισμού της Κύπρου.
Και λίγες συμβουλές, ενόψει της άτυπης πενταμερούς
Κατά την διαδικασία της άτυπης πενταμερούς, η Κυπριακή και Ελληνική πλευρά θα πρέπει, κατά την γνώμη μας να επικεντρωθούν στην συζήτηση για την ανάκληση των νέων «τετελεσμένων», που μεταβάλλουν το πλαίσιο Γκουτέρες και ναρκοθετούν την λύση του Κυπριακού.
Επικοινωνιακές παγίδες, του τύπου «στρατηγική συμφωνία που θα εξειδικευτεί αργότερα» θα πρέπει πάσει θυσία να αποφευχθούν, αφού η Τουρκική πλευρά εκμεταλλεύεται τα γκρίζα σημεία των όποιων Συμφωνιών, για να προωθήσει κακόπιστες ερμηνείες και επικοινωνιακές στρατηγικές επίρριψης ευθυνών σε άλλους.
Παράλληλα, το θέμα της οριοθέτησης των ΑΟΖ εκτιμάται ότι θα μπορούσε επίσης να τεθεί και συνιστούμε να προηγηθεί, άμεσα, η αποστολή από Ελλάδα και Κύπρο στον ΟΗΕ των βάσει του Διεθνούς Δικαίου συντεταγμένων των ΑΟΖ τους (ενδεικτικά, η Κύπρος έχει αποστείλει τις συντεταγμένες των ορίων της ΑΟΖ της με την Τουρκία, όχι όμως και με την Ελλάδα).
Γενικότερα, θα ήταν ίσως σκόπιμο, για πρώτη φορά η Κυπριακή πλευρά να θέσει στο τραπέζι και την δική της ατζέντα (ενδεχομένως μέσα στα πλαίσια των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, που αναφέρονται και στην πρόσφατη Απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας), όπως την διαλεύκανση και εκδίκαση των εγκλημάτων πολέμου που διαπράχθηκαν το 1974 (λήθη χωρίς αλήθεια δεν υπάρχει), περιλαμβανομένων των ελαχίστων μεμονωμένων εγκλημάτων από Ελληνοκύπριους, καθώς και των στοχευμένων και συστηματικών εγκλημάτων που έγιναν με πρωτοβουλία και ευθύνη του τουρκικού στρατού εισβολής.