Ανέκαθεν οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή είχαν ευρύτερες συνέπειες. Και η Κύπρος η οποία βρίσκεται στην καρδιά της Ανατολικής Μεσογείου δεν μένει ανεπηρέαστη.
Ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος του Οκτωβρίου του 1973 οδήγησε, μεταξύ άλλων, στην άνοδο της τιμής του πετρελαίου και συνέβαλε στον στασιμοπληθωρισμό διεθνώς. Στον συγκεκριμένο πόλεμο ο ηγέτης της Χούντας Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο οποίος είχε βελτιώσει τις σχέσεις του με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, είχε τηρήσει ουδέτερη στάση. Λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 25 Νοεμβρίου 1973, ανατράπηκε από τον Δημήτριο Ιωαννίδη. Τα αποτελέσματα για την Κύπρο θα ήταν ολέθρια το επόμενο έτος.
Η επίθεση της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 σηματοδοτεί την απαρχή αλυσιδωτών εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή καθώς και στο διεθνές περιβάλλον. Διαχρονικά ασκείτο κριτική στο Ισραήλ για την παραβίαση των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού. Όμως με την τρομοκρατική αυτή επίθεση είναι πολύ δύσκολο ακόμα και για τις δυνάμεις που ασκούν σκληρή κριτική στο Ισραήλ να συνταχθούν με τις εξτρεμιστικές ισλαμιστικές οργανώσεις. Το εβραϊκό κράτος θα προσπαθήσει όχι μόνο να κερδίσει τον πόλεμο αλλά και την ηθική υπεροχή. Ταυτόχρονα επειδή η συγκεκριμένη επίθεση αμφισβήτησε τη θέση ότι το Ισραήλ είναι άτρωτο, το εβραϊκό κράτος θα πράξει παν δυνατό για να επαναβεβαίωση την ισχύ και την υπεροχή του.
Ιστορική Αναδρομή
Στο παρελθόν η Κύπρος ακολουθούσε μια φιλοπαλαιστινιακή στάση ενώ οι σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ ήταν αρμονικές. Η Κύπρος άρχισε να βελτιώνει και να αναβαθμίζει τις σχέσεις με το Ισραήλ κατά τη διάρκεια των διακυβερνήσεων Γλαύκου Κληρίδη 1993-2003. Την πολιτική αυτή συνέχισαν όλοι οι Προέδροι που ακολούθησαν. Ταυτόχρονα η Κύπρος προσπάθησε να διατηρήσει τις παραδοσιακές της σχέσεις με τον αραβικό κόσμο.
Είναι σημαντικό να αξιολογηθεί η στάση του Ισραήλ. Επί τούτου υπογραμμίζεται ότι οι Ισραηλινοί εκπονητές πολιτικής θεωρούσαν και θεωρούν ότι στην ευρύτερη Μέση Ανατολή υπάρχουν τέσσερις περιφερειακές δυνάμεις: το Ισραήλ, ο Αραβικός Κόσμος, το Ιράν και η Τουρκία. Το Ισραήλ θεωρούσε και θεωρεί ότι δεν μπορεί να ήταν/είναι απομονωμένο. Έχει ανάγκη να διατηρεί καλές σχέσεις τουλάχιστον με μία περιφερειακή δύναμη. Με τη ριζοσπαστικοποίηση του Ιράν το 1979, η Τουρκία ήταν η μόνη διέξοδος. Σταδιακά, όμως, το Ισραήλ βελτίωσε τις σχέσεις του και με κάποια αραβικά κράτη – την Αίγυπτο και την Ιορδανία. Πρόσφατα με την πολιτική των Abraham Accords (Συμφωνίες του Αβραάμ) η προσδοκία ήταν η διεύρυνση διπλωματικών σχέσεων και με άλλες αραβικές χώρες. Η δημιουργία διπλωματικών σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία θεωρείται ύψιστος στόχος. Υπενθυμίζεται επίσης ότι οι σχέσεις Ισραήλ – Τουρκίας είχαν επιδεινωθεί το 2009 με το περιστατικό του Mavi Marmara. Λίγα χρόνια αργότερα θα δημιουργούντο και οι τριμερείς συνεργασίες στην περιοχή.
Απαιτείται σωστή διάγνωση της σημερινής κατάστασης
Πρέπει να κατανοηθεί ότι η επίθεση της τρομοκρατικής οργάνωσης Χαμάς δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της έχθρας και του μίσους προς το Ισραήλ. Βασικός στόχος είναι η υπόσκαψη και η αποτροπή της εκκολαπτόμενης συνεργασίας Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ. Για χρόνια οι Παλαιστίνιοι προσπαθούσαν να αποτρέψουν τη δημιουργία σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και αραβικών χωρών πριν από την επίλυση της διένεξης. Ήταν προφανώς εναντίον της αποσύνδεσης του παλαιστινιακού ζητήματος από τις σχέσεις Αράβων και Ισραήλ. Υπενθυμίζεται ότι όταν ο Πρόεδρος Σαντάτ της Αιγύπτου το έπραξε το 1977, δολοφονήθηκε λίγα χρόνια αργότερα. Παρά ταύτα, οι σχέσεις Αιγύπτου και Ισραήλ συνεχίστηκαν έστω και με δυσκολίες. Το Ισραήλ εξομάλυνε τις σχέσεις του και με την Ιορδανία ενώ τα τελευταία χρόνια οι προσπάθειες του εβραϊκού κράτους για την περαιτέρω διεύρυνση των σχέσεών του και με άλλα αραβικά κράτη ήταν επιτυχείς.
Αναπόφευκτα με τις πρόσφατες εξελίξεις η Μέση Ανατολή εισέρχεται σε μία περίοδο νέων ανταγωνισμών και αστάθειας. Το ίδιο το Ισραήλ ενώ θα προσπαθήσει να εξουδετερώσει τη Χαμάς καλείται να ακολουθήσει μια στάση που δεν θα αποξενώσει τις μετριοπαθείς αραβικές χώρες. Εν ολίγοις, το Ισραήλ δεν θα πρέπει να οδηγήσει τις εξελίξεις σε μια τέτοια κατάσταση που θα υποσκάπτει την πολιτική των «Συμφωνιών του Αβραάμ».
Οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή λαμβάνουν χώρα σε μία περίοδο όπου εξακολουθεί να μαίνεται ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας ενώ παράλληλα εντείνεται και ο ανταγωνισμός διάφορων δυνάμεων στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Επίσης, η Τουρκία εξακολουθεί να παραμένει μια αναθεωρητική δύναμη με επεκτατικές βλέψεις εναντίον της Κύπρου.
Τι πρέπει να προσέξει η Λευκωσία
Ενώ σωστά η Κύπρος έχει καταδικάσει την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ και έχει εκφράσει την αλληλεγγύη της προς τη γειτονική χώρα, δεν μπορεί να επιτρέψει να καταστεί η ίδια πεδίο σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και εξτρεμιστικών μουσουλμανικών οργανώσεων. Αυτό απαιτεί σωστούς χειρισμούς σε όλα τα επίπεδα.
Η Κύπρος καλείται επίσης να τετραγωνίσει τον κύκλο σε σχέση με την προσκόλληση αφ’ ενός προς τη ρεαλπολιτίκ και αφ’ ετέρου προς το διεθνές δίκαιο. Πρέπει επίσης να είναι έτοιμη να διαχειριστεί τις οποιεσδήποτε αλλαγές προκύψουν στους συσχετισμούς και τα δίκτυα συνεργασίας των περιφερειακών δυνάμεων και να τοποθετηθεί ανάλογα.
Ενώ η Κυπριακή Δημοκρατία καταδικάζει απερίφραστα την τρομοκρατία και στηρίζει το Ισραήλ καλείται επίσης να εξισορροπήσει τις σχέσεις της με τον μετριοπαθή αραβικό κόσμο. Και στην περίπτωση αυτή η στήριξη προς το Ισραήλ πρέπει να συνοδεύεται με την επαναδιατύπωση της θέσης ότι η Κύπρος είναι υπέρ της ειρηνικής επίλυσης του παλαιστινιακού ζητήματος στη βάση των δύο κρατών.
Η Κύπρος καλείται επίσης να υπογραμμίσει ότι είναι προς το συμφέρον της ΕΕ και των λαών της περιοχής να καταστεί πυλώνας σταθερότητας καθώς και παροχέας ανθρωπιστικής βοήθειας στην ευαίσθητη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Προς αυτή την κατεύθυνση η Κύπρος θα πρέπει να προσελκύσει τη στήριξη της διεθνούς κοινότητας. Απαραίτητη είναι και η συμβολή των ΗΠΑ, της ΕΕ και της Βρετανίας σε αυτή την προσπάθεια. Τη βοήθεια των δυνάμεων αυτών η Κύπρος θα τη χρειαστεί και για την αντιμετώπιση μεταναστευτικών ροών καθώς και για τη διαχείριση του Κυπριακού.
Τέλος, υπογραμμίζω ότι η Κύπρος πρέπει να λειτουργήσει ως κράτος πρότυπο για την εθνική της επιβίωση. Αυτό αφορά όλα τα ζητήματα – από το Κυπριακό, την οικονομία μέχρι και τη διαχείριση κρίσεων.
Επίλογος
Η Κύπρος πρέπει να επιδείξει σύνεση, ευθύνη και αξιοπιστία. Η χώρα καλείται να επιστρατεύσει όλες τις δυνάμεις της και με ορθολογισμό να χαράξει μια πορεία για να ανταπεξέλθει με επιτυχία στις ποικιλόμορφες προκλήσεις.
***
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.