Τον τελευταίο καιρό η μάστιγα της διαφθοράς αναδεικνύεται ως μείζον ζήτημα.
Ενώ το φαινόμενο δεν είναι νέο στην ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας θεωρεί ότι η έξαρση που παρατηρείται τελευταία δεν έχει προηγούμενο και δυσφημίζει τη χώρα μας διεθνώς.
Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα η κυβέρνηση έσπευσε πρόσφατα να εξαγγείλει μέτρα για την καταπολέμησή του.
Μεταξύ της συντριπτικής πλειοψηφίας των πολιτών επικρατεί δυσπιστία για τις κυβερνητικές εξαγγελίες.
Επιπρόσθετα, η απαξίωση των θεσμών και του πολιτικού συστήματος έχει φθάσει σε ανησυχητικά επίπεδα.
Το θέμα δεν εξαντλείται με τις ευθύνες του Προέδρου Αναστασιάδη ούτε με την παράδοση των Φακέλων των Διαβατηρίων στον Γενικό Ελεγκτή. Αντίθετα το πρόβλημα είναι βαθύτερο.
Στόχος του κειμένου αυτού είναι η κατάθεση πέντε εισηγήσεων η υλοποίηση των οποίων είναι δυνατόν να συμβάλει στην ουσιαστική βελτίωση της κατάστασης.
1. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τη διάρθρωση της κυπριακής οικονομίας καθώς και το γεγονός ότι μια κύρια διάσταση του πολιτικού συστήματος είναι οι πελατειακές σχέσεις, καθίσταται προφανές ότι η διαφθορά και η διαπλοκή είναι συστημικές.
Μεταξύ άλλων, στον βαθμό που οι διορισμοί και οι προαγωγές στον ευρύτερο δημόσιο τομέα επηρεάζονται από κομματικές παρεμβάσεις και κυρίως από την εκάστοτε κυβέρνηση, το πρόβλημα αναπαράγεται και διαιωνίζεται παρά τη βελτίωση των διαδικασιών.
Ως εκ τούτου πρέπει να υπάρξουν επιπρόσθετες βελτιώσεις.
Για παράδειγμα, στη δημόσια υπηρεσία, εάν η αρμόδια επιτροπή διορισμών και προαγωγών αποτελείται από 25 προσωπικότητες ευρείας αποδοχής (αντί 5 άτομα)και για την οποιαδήποτε συνεδρία προσλήψεων ή/και προαγωγών υπάρχει κλήρωση, το πελατειακό σύστημα θα αποδυναμωθεί και η διαφθορά θα μειωθεί.
Με το ίδιο σκεπτικό ανάλογες προσεγγίσεις μπορούν να υιοθετηθούν και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα.
2. H σταδιακή συρρίκνωση του χάσματος στους όρους απασχόλησης μεταξύ ιδιωτικού και ευρύτερου δημόσιου τομέα θα αποδυναμώσει τις πελατειακές σχέσεις και κατ’ επέκταση τη διαφθορά και την διαπλοκή. Με το ίδιο σκεπτικό εάν η Κύπρος ολοκληρώσει ένα νέο οικονομικό υπόδειγμα το οποίο δημιουργεί επαρκή αριθμό θέσεων εργασίας και ενθαρρύνει τις ίσες ευκαιρίες στα πλαίσια της ισονομίας τότε και πάλιν τα αποτελέσματα θα είναι ανάλογα.
3. Ένα χαρακτηριστικό του υφιστάμενου συστήματος δικαιοσύνης είναι το γεγονός ότι η εκδίκαση πολλών υποθέσεων είναι χρονοβόρα.
Για παράδειγμα, εάν προσβληθεί δικαστικώς ένας διορισμός που έχει γίνει με σημαδεμένη τράπουλα και η τελική απόφαση ληφθεί μετά από χρόνια (που ίσως εν τω μεταξύ ο ευνοηθείς να έχει αφυπηρετήσει) τότε το πρόβλημα διαιωνίζεται.
Σε μια τέτοια περίπτωση η αργοπορία στην εκδίκαση της απόφασης δημιουργεί πολλαπλό κόστος: ο ευνοηθείς έχει πάρει όλα τα ωφελήματα, ενώ ταυτόχρονα έχουν αδικηθεί άλλα πρόσωπα.
Οι τυχόν αποζημιώσεις από το κράτος – τους φορολογούμενους – δεν διαφοροποιούν την ταλαιπωρία και την ψυχική οδύνη των αδικηθέντων.
Πέρα τούτου τέτοιου είδους καταστάσεις ζημιώνουν τη σχετική υπηρεσία ή οργανισμό αφού για χρόνια θα είναι στη νευραλγική αυτή θέση άτομο που προσελήφθη ή προήχθη ως αποτέλεσμα πελατειακών σχέσεων ή/και διαπλοκής και όχι αριστείας.
Ως εκ τούτου η εκδίκαση υποθέσεων σε σύντομο χρονικό διάστημα θα συμβάλει στην καταπολέμηση της διαφθοράς και της διαπλοκής.
4. Για να μειωθεί η ροπή προς τη διαφθορά και τη διαπλοκή είναι επίσης καθοριστικής σημασίας η θεσμοθέτηση ενός συστήματος αποτελεσματικών ελέγχων και εξισορροπήσεων καθώς και η εμπέδωση της αρχής της λογοδοσίας.
5. Ο παραμερισμός των πελατειακών σχέσεων καθώς και η πάταξη της διαφθοράς και της διαπλοκής δεν θα προέλθει μόνο από τη λήψη διορθωτικών μέτρων. Είναι επίσης θέμα νοοτροπίας.
Εν ολίγοις είναι σημαντικό να ενθαρρυνθούν στα πλαίσια της παιδείας σε όλα τα επίπεδα καθώς και του ευρύτερου οικονομικού και πολιτικοκοινωνικού γίγνεσθαι συγκεκριμένες αρχές και αξίες όπως η αριστεία και η κοινωνική ευθύνη.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια ο καταναλωτισμός άνευ ορίων και το κυνήγι του αθέμητου και υπέρμετρου κέρδους οδήγησαν σε θλιβερά αποτελέσματα.
Στο βιβλίο του “Moral Man and Immoral Society” (1932), ο Καθηγητής Reinhold Niebuhr υπογραμμίζει ότι ενώ υπάρχουν θύλακες ηθικής δεν υπάρχουν αγγελικές κοινωνίες.
Όμως μπορούμε να εργασθούμε σκληρά για ένα αποτελεσματικό κράτος και μια καλύτερη κοινωνία.
Προς σ’ αυτή την κατεύθυνση καθοριστικός είναι ο ρόλος της ενδεδειγμένης ηγεσίας σε όλα τα επίπεδα αλλά και της ίδιας της κοινωνίας στον βαθμό που έχει το δικό της μερίδιο για τις επιλογές που γίνονται.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.