Μπορεί να δυσκολεύεται κανείς να ονομάσει το Υπουργείο σας «Κουλτούρας» αλλά περί αυτού πρόκειται. Σε όλες τις λατινογενείς χώρες – και όχι μόνο - αναφέρεται ως Υπουργείο (Πνευματικής) Καλλιέργειας. Πολιτισμός είναι η καταμέτρηση των πάσης φύσεως επιτεύξεων ενός λαού, όπως αυτές εγγράφονται στην πολιτική ιστορία του. Ξεκινώντας από τους προγόνους του. Θα γνωρίζετε άλλωστε ότι ο όρος «πολιτισμός» ήταν μια πολιτική έννοια, στην αρχαιότητά μας.
Με όλα αυτά προσπαθώ να προλογίσω ένα θέμα τεράστιας σημασίας για την σημερινή Ελλάδα. Θέμα ξεχασμένο. Οι Δανειστικές Βιβλιοθήκες. Αν ρίξει κανείς μια ματιά σε άλλες χώρες της προσφιλής μας Ευρώπης, θα ανακαλύψει ότι λειτουργούν χιλιάδες Δανειστικές Βιβλιοθήκες σε κάθε μια απ’ αυτές, μια -Δημοτική κυρίως - Βιβλιοθήκη σε κάθε γειτονιά. Η εξήγηση είναι προφανής. Η Πνευματική Καλλιέργεια. Η ανάγκη για καλλιέργεια καταλήγει ενίοτε στην ανάπτυξη του Διαφωτισμού. Και δεν χρησιμοποιώ τυχαία τον επαναστατικό αυτόν όρο των Γαλλικών Lumières και του Εγκυκλοπαιδικού Ιδεώδους που σου ζητάει να θέλεις όλα να τα μάθεις. Όσα δεν πρόλαβε να σου μάθει το σχολείο.
Το πρόβλημα δεν λύνεται μόνο με τεράστιες επιβλητικές Βιβλιοθήκες στο κέντρο κάθε πόλης, όπως στις ΗΠΑ όπου συχνάζουν κυρίως φοιτητές. Αντί να περιμένουν αγέρωχες οι Βιβλιοθήκες τον αναγνώστη, πρέπει το βιβλίο να πλησιάζει τους αναγνώστες.
Οι επιζώντες της «Δεκαετίας του 60» θα θυμούνται αυτούς που εμφανίζονταν από πόρτα σε πόρτα κρατώντας μια τσάντα με βιβλία. Για λογαριασμό των εκδοτών βέβαια. Άλλα συνέβαλαν τα μέγιστα στον διαφωτισμό των Αθηναίων. Κάτι ανάλογο έγινε από τον Δημήτρη Μητρόπουλο, Διευθυντή της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης, όταν σπούδαζα στην Αμερική. Έμαθα, του είπα μια μέρα, ότι πηγαίνετε και παίζετε στα λαϊκά σινεμά της Νέας Υόρκης πριν από το καουμπόϊκο φιλμ! Και μου είπε το κλασικό: “Όταν δεν πάει το βουνό στον Μωάμεθ πηγαίνει ο Μωάμεθ στο βουνό”!
Θα μας πουν το κλασικό επιχείρημα πως νέοι των 20 – και 50 -ετών έχουν βρει τον δάσκαλό τους στο διαδίκτυο. Καλώς, όταν διαβάζουν τα επιλεγμένα δωρεάν βιβλία όπως αυτά - μετα συγχωρήσεως - του Ροβήρου Μανθούλη. Την μετάφραση της Κύρου Ανάβασης του Ξενοφώντα, για παράδειγμα και το παιδαγωγικό Γράμμα στην Μελίνα. Αλλά είναι ακόμα καλύτερα να το πιάνεις το βιβλίο στα χέρια σου. Όλοι οι ψυχολόγοι θα σας πουν πως η γνωριμία μέσω επαφής είναι πιο γόνιμη από την εξ αποστάσεως οφθαλμοπενία.
Μερικές δεκάδες δανειστικές βιβλιοθήκες στην Αθήνα, όλες μαζί δεν θα κοστίσουν στο Υπουργείο σας πάνω από 200.000 Ευρώ τον χρόνο. Γιατί θα βρείτε παντού χώρους με ελάχιστο τίμημα ή και δωρεάν - όπως ένα την Κυψέλη - από πολίτες που δεν είναι «ιδιώτες». Πολλοί θα δωρίσουμε τα βιβλία μας και μερικοί θα δωρίσουν ίσως την εργασία τους. Χώρια το τι θα προσφέρει ο Δήμος, που άλλωστε είναι στο καταστατικό του. Όχι μόνο θα «καλλιεργήσετε» τους πολίτες και τα τέκνα τους αλλά και θα βοηθήσετε τους συγγραφείς και τους εκδότες! Γιατί όχι μόνο θα αγοράζονται μερικά από τα βιβλία τους αλλά οι αναγνώστες θα ενδιαφερθούν να αγοράσουν στα βιβλιοπωλεία αυτά που θα λείπουν από την βιβλιοθήκη! Ομολογώ ότι σκέφτομαι όλο και περισσότερο την έλλειψη του βιβλίου από τότε που η ωχρά κηλίδα μου μού απαγόρευσε να διαβάζω πλέον βιβλία!
Ακούστε πώς με φιλοξένησαν οι τρεις υπάρχουσες δανειστικές βιβλιοθήκες στην Κατοχή! Η πρώτη στα γραφεία της Διάπλασης των Παίδων (το περιοδικό που διαβάζαμε για να καλλιεργηθούμε εμείς οι έφηβοι). Τα «Διαπλασόπουλα» όπως μας λέγανε. Τα οποία ήταν σε κάποιο «διαπλασιακό» σύλλογο. Ο σύλλογος του Τίτου Πατρίκιου είχε εγκαταστήσει στα γραφεία του περιοδικού τη δική του βιβλιοθήκη, με βιβλία των γονέων τους. Εγώ ήμουν ένας από τους αναγνώστες. Και με συμβούλευε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, εκδότης της Διάπλασης (ο Φαίδων, όπως υπέγραφε τη στήλη του μετά από ένα «Σας ασπάζομαι») ο οποίος ήταν πάντα παρών. Όταν διάβασα τα βιβλία που ήθελα άρχισα να ψάχνω για άλλη βιβλιοθήκη. Την βρήκα στο υπόγειο του Βιβλιοπωλείου του Ελευθερουδάκη, στο Σύνταγμα. Τέλος έπρεπε κάποτε να βρω μια Τρίτη. Θα είναι το βιβλιοπωλείο του εξαίρετου εκδότη, ποιητή, συγγραφέα και μεταφραστή Γιώργου Τσουκαλά, το οποίο μετατράπηκε σε δανειστική βιβλιοθήκη στη Γερμανική Κατοχή.
Τρεις ιδιωτικές δανειστικές βιβλιοθήκες διαφωτισμού, «εξ ανάγκης». Για μετασχολική καλλιέργεια, εν μέσω στεγνού επικοινωνιακού περιβάλλοντος, περίπου όπως και σήμερα. Και με το τίποτα, Κυρία Υπουργέ. ..