Το ξεκίνημα του 2023 γίνεται στη σκιά ενός πολέμου σε εξέλιξη εντός της Ευρώπης. Οι κοινωνίες ζουν σε μια «νέα αβεβαιότητα», πριν ακόμη συνέλθουν από την πανδημία της Covid-19. Η πρωτοκαθεδρία της Δύσης αμφισβητείται, η Ε.Ε. αναζητεί νέο ρόλο στη νέα τάξη πραγμάτων και η Ελλάδα - σε αυτές τις ιστορικές στιγμές - καλείται να αντιμετωπίσει πρωτοφανείς προκλήσεις, με μια Τουρκία που αμφισβητεί ευθέως την κυριαρχία μας.
Η HuffPost Greece ανοίγει το αφιέρωμα «Ο κόσμος το 2023» συνομιλώντας με τον Διευθυντή Διεθνών Υποθέσεων του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος και καθηγητή διεθνών σχέσεων & αναλυτή διεθνών θεμάτων του ANT1, Δρ. Κωνσταντίνο Φίλη.
Είναι η πρώτη από μία σειρά συνεντεύξεων με ειδήμονες των διεθνών σχέσεων και της εξωτερικής πολιτικής, στους οποίους επέλεξε να απευθυνθεί η HuffPost με γνώμονα την βαθιά γνώση, την ευθυκρισία, αλλά και τη διαχρονική νηφαλιότητά τους.
- Η Δύση μετά το κόψιμο των γεφυρών με την Ρωσία, εν μέρει με την Κίνα θα αναγκαστεί να έχει πιο ξεκάθαρη στάση σε ανάλογα καθεστώτα κοντινά στην Ρωσία-Κίνα πχ Ιράν, Τουρκία κ..λπ. Πώς εκτιμάτε ότι θα διαμορφωθεί η νέα διεθνής αρχιτεκτονική;
Η Δύση διατείνεται ότι οι σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο βασίζονται σε αρχές και αξίες, όμως, στην πράξη γνωρίζουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Για τρεις κύριους λόγους: δεν είναι ρεαλιστικό, γιατί η πλειονότητα των κρατών εκτός Δύσης είναι στη βάση τους αυταρχικά, οι όροι διακυβέρνησης τους ορίζονται (και) από το κοινωνικό γίγνεσθαι και τις ιστορικές αναφορές (στερούνται εμπειριών δημοκρατίας), όποτε έτσι θα δημιουργούνταν ένα κλειστό, ελιτίστικο κλαμπ κρατών.
Δεύτερον, ακριβώς αυτός ο ελιτισμός αποτελεί αγκάθι και μόνιμη εστία κριτικής εκ μέρους των εκτός Δύσης κρατών, με την κατηγορία ότι είναι υποκριτική η συμπεριφορά της.
Και τρίτον, αρκετές από αυτές τις χώρες οι δυτικοί τις έχουν ανάγκη, επί παραδείγματι, για λόγους ενεργειακής επάρκειας, τροφοδοσίας, εμπορικών συναλλαγών, ανάσχεσης της επιρροής ανταγωνιστικών προς τη Δύση χωρών, κ.α. Άλλωστε, οι περιπτώσεις Ιράν και Τουρκίας διαφοροποιούνται λόγω της συμμετοχής της δεύτερης στο ΝΑΤΟ, στοιχείο που της προσφέρει υπερβολικούς βαθμούς ανοχής και κατανόησης, κάτι που στην πράξη αποδεικνύεται λανθασμένη πολιτική.
Οι δυτικοί κυρίαρχοι κύκλοι στις Ηνωμένες Πολιτείες που σχετίζονται με το υπουργείο εξωτερικών θεωρούν πως η Τουρκία βρίσκεται μέσα στο μαντρί, άρα ελέγχεται λιγότερο ή περισσότερο και βεβαίως δεν θέλουν με τίποτα να τη δουν έξω από το μαντρί. Αυτή όμως η αντίληψη είναι πλέον εμφανώς παρωχημένη.
Από την άλλη, στην περίπτωση του Ιράν, κατά το κοινώς λεγόμενο, η κατάσταση στράβωσε, όταν κατέστη ανέφικτη η νέα συμφωνία για το πυρηνικό το πρόγραμμα. Πριν από λίγους μήνες προέκυψε μία ακόμα πιο συντηρητική προεδρία στην Τεχεράνη και τα γεγονότα των τελευταίων μηνών, για την ώρα, απομακρύνουν περαιτέρω το Ιράν από τη Δύση.
Η επανεκλογή Νετανιάχου και ο σχηματισμός μίας εθνικιστικής ακροδεξιάς κυβέρνηση στο Ισραήλ προφανώς και δεν ωφελεί τις έτσι κι αλλιώς περιορισμένες πιθανότητες επαναπροσέγγισης Τεχεράνης-Δύσης.
“η ελληνική πλευρά οφείλει να ξεκαθαρίσει ότι δεν συμμερίζεται την άποψη ηγεσιών στην ανατολική και βόρεια Ευρώπη, που θέλουν την περιθωριοποίηση και το γονάτισμα της Ρωσίας”
- Η στάση της Ελλάδας σε αυτόν το πόλεμο έχει εξοργίσει τη Ρωσία η οποία κάνει λόγο για επιθετικές ενέργειες. Πώς βλέπετε να διαμορφώνεται αυτή η νέα σχέση με τη Ρωσία;
Οι διμερείς σχέσεις βρίσκονται εδώ και καιρό σε θερμοκρασίες Σιβηρίας. Και στο προβλεπτό μέλλον αυτό δύσκολα θα διαφοροποιηθεί, παρά το γεγονός ότι και τα δύο μέρη θα ήθελαν να ξαναπιάσουν το νήμα των σχέσεων τους. Όμως, οι εμφανείς αναλογίες στην πρακτική και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί η Ρωσία σε βάρος της Ουκρανίας με τις αντίστοιχες της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα, εκ των πραγμάτων δεν επιτρέπουν σκέψεις -προσώρας τουλάχιστον- για την αναζήτηση ενός modus operandi.
Η Ρωσία λειτουργεί όλο και συχνότερα σαν κράτος spoiler, οπότε επιθέσεις υβριδικού χαρακτήρα (προπαγάνδα, κυβερνοεπιθέσεις) αλλά και εμπλοκή της στις επικείμενες εκλογές, με την υποστήριξη ακραίων σχηματισμών, δεν μπορεί να αποκλειστεί.
Δύο είναι τα καθοριστικά σημεία για το 2023: τυχόν προμήθεια της Ουκρανίας με το ρωσικό αντιαεροπορικό σύστημα S-300, που βρίσκεται αυτή τη στιγμή στην Κρήτη, με τη Μόσχα να έχει προειδοποιήσει την Αθήνα για αντίποινα και η πολυεπίπεδα ενδυναμωμένη σχέση Ρωσίας - Τουρκίας, για κάποιες πτυχές της οποίας πρέπει και η δική μας πλευρά να προειδοποιήσει τη ρωσική με αντίποινα (πχ σε σχέση με την Ουκρανία). Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το Κυπριακό και ενδεχόμενη κίνηση στήριξης του ψευδοκράτους από πλευράς Κρεμλίνου.
Σε κάθε περίπτωση, η ελληνική πλευρά οφείλει να ξεκαθαρίσει ότι δεν συμμερίζεται την άποψη ηγεσιών στην ανατολική και βόρεια Ευρώπη, που θέλουν την περιθωριοποίηση και το γονάτισμα της Ρωσίας. Εξάλλου, αυτές οι χώρες δεν έχουν μέχρι σήμερα δείξει καμία ευαισθησία για τον επιθετικό αναθεωρητισμό της Τουρκίας. Όμως, όσο η Ρωσία συνεχίζει τις επιθέσεις σε υποδομές και ανθρώπινου στόχους, τόσο δυσχεραίνει τη θέση της, αλλά και δυσκολεύει όσο στην Ευρώπη πιστεύουν ότι η αρχιτεκτονική ασφάλειας πρέπει να συμπεριλαμβάνει - και όχι να θέτει εκτός - τη Ρωσία, ασφαλώς με πολύ συγκεκριμένους και αυστηρούς όρους.
“Η λογική λέει ότι ένας Ερντογάν που θα αισθάνεται ασφαλής για την επανεκλογή του δεν θα επιθυμεί να μπει σε περιπέτειες με την Ελλάδα, ενώ ένας Ερντογάν απελπισμένος μπορεί να κάνει την απονενοημένη κίνηση.”
- Δεδομένου ότι πλέον ξύπνησαν αναθεωρητικές τάσεις, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Τουρκία, πιστεύετε ότι οι απειλές της γείτονος θα γίνουν πραγματικότητα; Mπορεί να προχωρήσει σε ανακήρυξη ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο;
Υπάρχουν λόγοι για τους οποίους πρέπει πράγματι να ανησυχούμε αλλά και άλλοι που δείχνουν ότι πολύ δύσκολα η Τουρκία θα προχωρήσει σε υλοποίηση των απειλών της, και δεν αναφέρομαι στις ακραίες απειλές περί πυραύλων που θα πλήξουν την Αθήνα και οι οποίοι δεν υπάρχουν ή περί αιφνιδιασμού με την εισβολή σε ελληνική επικράτεια μια νύχτα, αλλά γενικότερα στο κλίμα που διαμορφώνει η ηγεσία της γείτονος εναντίον της Ελλάδος. Μας εμφανίζει σαν επιθετική δύναμη που εξοπλίζουμε δήθεν τα νησιά μας προετοιμάζοντας επίθεση εναντίον της Τουρκίας, καθώς περιφρονούμε το διεθνές δίκιο, την ανθρωπιστική του διάσταση με τον τρόπο που υποτίθεται ότι συμπεριφερόμαστε σε πρόσφυγες και μετανάστες, αλλά και παραβιάζουμε διεθνείς συνθήκες.
Δύο είναι τα ανησυχητικά στοιχεία εδώ: πρώτον ότι δηλητηριάζεται η κοινή γνώμη της Τουρκίας, με μία πρωτοφανή στα χρονικά εμμονή με την Ελλάδα, και δεύτερον διαμορφώνονται έτσι οι συνθήκες ώστε, αν κριθεί απαραίτητο από τον Ερντογάν, να είναι σε θέση να δημιουργήσει μία κρίση με την Ελλάδα.
Από την άλλη, δεν μπορεί να ξέρει την έκβαση αυτής, μια και η Ελλάδα έχει ισχυρή αποτρεπτική ισχύ, ενώ ο αμερικανικός παράγοντας φρενάρει τις τουρκικές τακτικές επιδιώξεις.
Οι εξελίξεις εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από την πορεία της Τουρκίας προς τις εκλογές αλλά και την εν εξελίξει διαπραγμάτευση ανάμεσα σε Άγκυρα και Ουάσιγκτον.
Η λογική λέει ότι ένας Ερντογάν που θα αισθάνεται ασφαλής για την επανεκλογή του δεν θα επιθυμεί να μπει σε περιπέτειες με την Ελλάδα, ενώ ένας Ερντογάν απελπισμένος μπορεί να κάνει την απονενοημένη κίνηση. Η Ελλάδα είναι πάντως το δυσκολότερο από τα πεδία που εξετάζει ο Ερντογάν για να εξωτερικεύσει την αγωνία του ενόψει των επικείμενων εκλογών.
“θα ήταν ιδανικό αν κατόρθωναν τουλάχιστον τα τρία κόμματα που έχουν κυβερνήσει μεταπολιτευτικά να συμφωνήσουν ότι μετά τις εκλογές ανεξάρτητα από τη μορφή και σύνθεση της κυβέρνησης θα ξεκινήσει η επέκταση των χωρικών μας υδάτων”
- Θα προχωρήσουμε σε επέκταση των χωρικών μας υδάτων στα 12 ν.μ., ή είναι μια ευχή που θα την μεταθέσουμε για μια άλλη χρονιά;
Για μένα, όπως έχω πλειστάκις αναφέρει, μεταξύ άλλων και στο πρόσφατο βιβλίο μου για τον διεκδικητικό πατριωτισμό, η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, αρχικά νοτίως της Κρήτης και εν συνεχεία εντός της ελληνοαιγυπτιακής συμφωνίας αλλά και νότια του Καστελλορίζου, είναι τρεις κινήσεις που αποτελούν τον πυρήνα μίας ευρύτερης στρατηγικής υλοποίησης προνοιών του διεθνούς δικαίου, ώστε αυτό να μη φαίνεται ως σημαία ευκαιρίας, αλλά και άσκησης πίεσης προς την τουρκική πλευρά προκειμένου να συνειδητοποιήσει ότι μόνο μέσα από ένα οριοθετημένο διάλογο με συγκεκριμένη ατζέντα μπορεί να ωφεληθεί, αντί των ενεργειών αμφισβήτησης των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, ακόμα και της κυριαρχίας μας, που είναι καταδικασμένες σε αποτυχία.
Μάλιστα, για να είναι το μήνυμα πιο ισχυρό προς πάσα κατεύθυνση, θα ήταν ιδανικό αν κατόρθωναν τουλάχιστον τα τρία κόμματα που έχουν κυβερνήσει μεταπολιτευτικά να συμφωνήσουν ότι μετά τις εκλογές ανεξάρτητα από τη μορφή και σύνθεση της κυβέρνησης θα ξεκινήσει η επέκταση των χωρικών μας υδάτων, η οποία προφανώς δεν περιορίζεται στις τρεις προαναφερθείσες περιοχές, γι’ αυτό άλλωστε μίλησα για κλιμακωτή επέκταση.
Από την άλλη, ακούω με ενδιαφέρον την πληροφορία ότι μπορεί η επέκταση δυτικά και νοτίως της Κρήτης να γίνει μέχρι τον ερχόμενο Μάρτιο. Αν κάτι τέτοιο ισχύει, τότε σημαίνει ότι η ελληνική πλευρά έχει στη διάθεση της πληροφορίες για ενδεχόμενη κίνηση της Λιβύης (πχ με την κατάθεση συντεταγμένων στον ΟΗΕ), με τις ευλογίες της Τουρκίας, στο δυτικό και βόρειο κομμάτι που βρίσκεται εκτός τουρκολιβυκού συμφώνου.
“Είχαμε βέβαια και καλά νέα στο έτος που ετοιμάζεται να μας αποχαιρετίσει, όπως την υποχώρηση ή και την ήττα αυταρχικών ηγεσιών σε αρκετά κράτη ώστε αυτές να μη φαντάζουν ανίκητες”
- Σε ποιον θα ανήκει το 2023;
Αν μου θέτατε την ίδια ερώτηση για το 2022, δεν θα είχα προβλέψει τον πόλεμο στην Ουκρανία, τουλάχιστον σε αυτή την έκταση, οπότε επιτρέψτε μου σε ένα αβέβαιο και μεταβατικό περιβάλλον, με πολλές συνθετότητες και δυνάμει ανατροπές, να αποφύγω οποιαδήποτε πρόβλεψη.
Προφανώς για το νέο έτος εκ των καθοριστικότερων γεγονότων θα είναι η σύγκρουση στην Ουκρανία. Επίσης, η μορφή που θα πάρει ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε Κίνα και Ηνωμένες Πολιτείες. Η θέση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία είναι κατακερματισμένη και πρέπει γρήγορα να σταθεί στα πόδια της, προκειμένου να μη συνθλίβει ανάμεσα σε Κίνα και Ηνωμένες Πολιτείες.
Το 2023 θα είναι καθοριστικό και για τις σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης-Ουάσιγκτον, τόσο γιατί η Ουκρανία έχει γεννήσει αντιθέσεις ανάμεσα στην παλαιά και τη νέα Ευρώπη, κατά τη ρήση του Ράμσφελντ, όσο και γιατί πρωτοβουλίες της κυβέρνησης Μπάιντεν, όπως το Inflation Reduction Act, δηλαδή η ενίσχυση της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας και της πράσινης ενέργειας με $369 δις, καθιστούν επιτακτική την ανάγκη δημιουργίας ενός αντίστοιχου ευρωπαϊκού Ταμείου.
Στη σκιά ενός πολέμου σε εξέλιξη, με την παγκόσμια κοινότητα να αδυνατεί να συγκρατήσει τις συνέπειες που αυτός προκαλεί, τις κοινωνίες να ζουν εδώ και καιρό στα όρια τους και ενώ οι ειδικοί δεν μπορούν να εκτιμήσουν την οριστική κατάληξη της πανδημίας της Covid-19, η ρευστότητα χαρακτηρίζει το ξεκίνημα του 2023.
Είχαμε βέβαια και καλά νέα στο έτος που ετοιμάζεται να μας αποχαιρετίσει, όπως την υποχώρηση ή και την ήττα αυταρχικών ηγεσιών σε αρκετά κράτη ώστε αυτές να μη φαντάζουν ανίκητες. Θα δούμε αν μπορεί να συνεχιστεί αυτή η δυναμική.