Είχα να βρεθώ στο ΣΕΦ από το 1993, τότε το ΠΑΣΟΚ θα γέμιζε εύκολα το κλειστό στάδιο, 25 χρόνια μετά το πέταλο των φανατικών του ΟΣΦΠ και το ένα τεταρτημόριο της αρένας αποδείχτηκε αρκετό για τον νέο πολιτικό φορέα του «προοδευτικού κέντρου» όπως αυτοπροσδιορίζεται. Για έναν κομματικό χώρο που έλκει την καταγωγή του από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και έχει κυβερνήσει την Ελλάδα περίπου κατά το ήμισυ της σύγχρονης ιστορίας της, η σμίκρυνση είναι απογοητευτική. Αναλογίστηκα τις συνιστώσες του ζητήματος- στα χέρια του ΠΑΣΟΚ και του Γιώργου Παπανδρέου έσκασε η ελληνική φούσκα. Ακούστηκε πολλές φορές στο συνέδριο ότι το ΠΑΣΟΚ ανέλαβε δυσανάλογο των ευθυνών του βάρος- θυμάμαι πάντως τις 80’s και 90’s (ειδικά) εκδοχές του κόμματος να φυσούν αυτή τη φούσκα με πάθος και πνευμόνια υαλουργού σαξοφωνίστα. Το ΠΟΤΑΜΙ κατηγορήθηκε (έως λοιδωρήθηκε) συστηματικά από την γέννησή του και φυλλορρόησε από αμφισημίες και εσωτερικές αντιφάσεις, η ΔΗΜ.ΑΡ. ακολουθώντας την πολιτική πρακτική και ιδιοσυγκρασία του ιδρυτή της λειτούργησε περισσότερο σαν άνευρο ινστιτούτο, συχνά συγκεχυμένης, πολιτικής σκέψης.
Όμως τα πάρκιγκ ήταν γεμάτα- και οφείλω να σχολιάσω με ωμή ταξικότητα ότι το άθροισμα των χιλιάδων αλόγων ήταν σίγουρα μικρότερο από αυτό στο τελευταίο συνέδριο της ΝΔ. Ο κόσμος ήταν λιγότερος από όσο οι διοργανωτές περίμεναν, αλλά περισσότερος από ότι εγώ είχα κατά νου. Και δεν ήταν τόσο κατηφής, όσο ενστικτωδώς περίμενα. Η κεντροαριστερή ιδρυτική μάζωξη δεν ήταν εορταστική, δεν είχε στιγμές πάρτι και συγκίνησης όπως η αντίστοιχη της κεντροδεξιάς, αλλά παρά τις στιγμές γκρίνιας και εσωκομματικών διαφοροποιήσεων, δεν ήταν μίζερη. Οι προηγούμενες ημέρες προιδέαζαν για (τα) χειρότερα: η απόφαση του Θεοδωράκη να συναντηθεί με τον Τσίπρα στο παραπέντε του ιδρυτικού συνεδρίου της νέας του παράταξης και ο διορισμός, αντί της εκλογής από τους συνέδρους, των μελών της Κ.Ε. του νέου κόμματος ήταν δυο «ξενερωτικές» για την «βάση» εξελίξεις. Έλληνες, αριστερόστροφοι κιόλας, όχι τίποτα συντηρητικοί... να βάλουνε βενζίνη και να χαλάσουν το Σ/Κ τους για πολιτική εκδήλωση όπου δεν θα ψηφίσουν πρόσωπα; Χαρά στο κουράγιο οσων πήγαν.
Μπήκα ενώ μιλούσε ο Γιάννης Δραγασάκης και ακολούθησε ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Οι λόγοι και των δυο τους δεν ήταν απλά πολιτικά ήπιοι και ευγενείς, όπως συνηθίζεται σε αυτές τις περιπτώσεις, αλλά δηλωτικοί των προθέσεων τους. ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ ήδη διαγκωνίζονται για «τα μάτια» του ΚΙΝ.ΑΛ. στην επόμενη κυβέρνηση. Η αποδοχή τους όμως από τον κόσμο του νέου κόμματος, ειδικά τους πασοκογενείς, είναι αντιδιαμετρική. Ο Μητσοτάκης χειροκροτήθηκε, αρκετοί του έδωσαν το χέρι τους με θερμη κιόλας - ο Δραγασάκης δεν είχε κανένα «γκελ» συμπάθειας, παρά μόνο τυπική ευγένεια και απαντοχή... Είναι πολύ χαρακτηριστική αυτή ψυχική διάθεση των μελών, «συντρόφων και φίλων» του Κινήματος Αλλαγής - πολλοί την μεταφράζουν ως «δεξιά στροφή», είναι όμως τελικά η οργή, η ζήλεια, η φυσική πολιτική αντιπαλότητα με τον θεωρούμενο «σφετεριστή» αντί του διαχρονικού αντιπάλου. Η παράδοση είναι διαχειρίσιμη, το επέκεινα όμως απρόβλεπτο.
“ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ ήδη διαγκωνίζονται για «τα μάτια» του ΚΙΝ.ΑΛ. στην επόμενη κυβέρνηση.”
Η εναλλαγή των επόμενων ομιλητών ήταν διασκεδαστική - από τον Καραθανασόπουλο του ΚΚΕ, που ήταν τόσο προβλέψιμος και για άλλη μια φορά, ως τυπικός αστικοποιημένος κομμουνιστής ήρθε για να πει τα δικά του... μέχρι τον γκροτέσκο, πληθωρικό, μοναδικό σόουμαν Βασίλη Λεβέντη, που χάρισε μπρίο στην παρέα. «Καλησπέρα σε όλες και σε όλους»- χειροκρότημα από το κοινό, μειδιάματα. «Πολλοί από εσάς το ’74 ψηφίσατε άλλα κόμματα», λέει ο Λεβέντης που θυμήθηκε τους αγώνες του για το αμέσως μεταπολιτευτικό ΠΑΣΟΚ. Γέλια, χειροκροτήματα ξανά. «Μετά σας έφερε στο ΠΑΣΟΚ η εξουσία»- και εκεί αρχίζουν τα πρώτα «γιούχα», που θα κορυφωθούν όταν τα καλά λόγια του προέδρου της Ένωσης Κεντρώων για τον Γιώργο Γεννηματά διαδέχτηκε η παρακάτω πρόταση: «Απέναντι μου ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ (Γιώργος Παπανδρέου) που έβαλε την Ελλάδα στο μνημόνιο»... Λοιπόν, ήταν σαν να βάραγε βολές στο ΣΕΦ ο Παναθηναικός στο τελευταίο δευτερόλεπτο. «Αλήτη, αίσχος», «πες μας για το κανάλι, για τον Κουρή» είναι τα πιο δημοσιεύσιμα από όσα ακούγονταν. Για να πω την αλήθεια μες στην οχλοβοή δεν κατάλαβα αν κατέβηκε αυτόβουλα ή του ζήτησαν να κατέβει από το βήμα.
Ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης χειροκροτήθηκε, αρκετά- δεν έχει κερδίσει την αγάπη, απολαμβάνει όμως τον σεβασμό του κοινού. Όταν είπε ότι «η νέα παράταξη δεν πρέπει να είναι άθροισμα μηχανισμών, το Κίνημα δε δημιουργήθηκε για να μοιράσουμε πόστα», ή ότι «τα μνημόνια δε σκίζονται σε μια μέρα γιατί εκφράζουν τη μακροχρόνια υστέρησή μας», δέχτηκε ένα ήπιο χειροκρότημα. Στην τυπικά «σημιτική», με ψυχρή λογική δομημένη ομιλία του δεν απέφυγε τα σαρδάμ και τις «κόμπλες» που έχουμε αγαπήσει- «τώρα που γέρασε κιόλας, τι περίμενες;», λέει ένας σύνεδρος δίπλα μου.
Το θερμότερο χειροκρότημα όλων το κέρδισε ο Γιώργος Παπανδρέου. Σε έναν πολιτικό χώρο όπου το ΠΑΣΟΚ δεσπόζει ηγεμονικά, καλύπτοντας περίπου τα 4/5, είναι και λογικό να συμβαίνει, παραμένει όμως οξύμωρο ως εικόνα. Είχα βρεθεί και στο πρόσφατο συνέδριο της ΝΔ - όπου κυκλοφορούσε ο Κυριάκος, όλοι μαζεύονταν γύρω του για να τον χαιρετήσουν και να φωτογραφηθούν. Ακριβώς το ίδιο συνέβη στο συνέδριο της ΚΙΝ.ΑΛ. με τον Γιώργο Παπανδρέου - μόνο που ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι πρόεδρος του κόμματός του, ενώ ο Παπανδρέου δεν έβαλε καν υποψηφιότητα. Στην αρχή ακόμα της ομιλίας του, που διακόπτονταν συχνά από ιαχές «Παπανδρέου, Παπανδρέου» έκανε ένα αστείο λάθος- θέλοντας να αναφερθεί θετικά στον «πολιτικό φιλελευθερισμό» είπε αντ’ αυτού «νεοφιλελευθερισμό». Το «μάζεψε» αμέσως- «όχι, αυτό το έχουμε απορρίψει είπε», θυμήθηκα πάντως το «γλώσσα λανθάνουσα τα αληθή λέγει» και δεν πρέπει να ήμουν ο μόνος. «Μας κάνουν κόρτε (Δραγασάκης και Μητσοτάκης), τι έκαναν τα κόμματά τους όταν το ΠΑΣΟΚ σήκωσε μόνο του το βάρος της κρίσης και ανέλαβε το πολιτικό κόστος;» και ιαχές και όρθια χειροκροτήματα ξανά. Με το τέλος της ομιλίας του Γιώργου, ο χώρος μισοάδειασε.
Από την ομιλία του καθηγητή Νίκου Αλιβιζάτου, που έπαιξε τόσο κρίσιμο ρόλο στη δημιουργία του Κινήματος, συγκράτησα τα παρακάτω σημεία ως διαφοροποιήσεις από την Δεξιά - την αντιμετώπιση της βίας των κουκουλοφόρων «όχι όμως ανοίγοντας ξερονήσια», την σκληρή κριτική στην αθώωση του Αμβρόσιου, την επίθεση στον Παπαγγελόπουλο, που «έφτιαξε το σκάνδαλο Novartis». Ειδικά με τον Παπαγγελόπουλο, προφανώς λόγω της υπόθεσης Novartis που έχει ανακινήσει, υπήρχε μια διάχυτη επιθετικότητα- αναφέρθηκε από πολλούς σημαίνοντες ομιλητές επιτιμητικά ότι ο αναπληρωτής υπουργός Δικαιοσύνης, διετέλεσε διοικητής της ΕΥΠ. «Ούτε ο Τραμπ δεν τα κάνει αυτά», άκουσα μια κυρία να σχολιάζει για τον «διορισμό» του από την κυβέρνηση στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Δικαίως ή αδίκως, είναι ένα σημείο του βιογραφικού του που ο ΣΥΡΙΖΑ σε αντίστοιχη περίπτωση θα είχε κάνει όχι προμετωπίδα, αλλά «μαρκίζα» της κριτικής του και αγωνιστικό πλακάτ.
Στο τέλος της πρώτης μέρας είχα μια ενδιαφέρουσα κουβέντα με έναν πολιτευτή του ΠΑΣΟΚ. «Μπορούσα να κατέβω με τον ΣΥΡΙΖΑ, μου έγιναν προτάσεις (αναφέρει υπουργό της κυβέρνησης) να μπω στο ψηφοδέλτιό τους. Αλλά δεν μπορώ να αλλάξω «χώρο» - θυμάμαι να πηγαίνω με τον πατέρα μου στις συγκεντρώσεις του Ανδρέα. Πώς να στο πω; Εσύ αν σου ’λεγαν να γίνεις μουσουλμάνος και σου χάριζαν ένα σπίτι, θα δεχόσουν; Δε γίνονται αυτά τα πράγματα. Θα αλλάξει η κατάσταση όμως. Θα μπούμε στην κυβέρνηση σύντομα. Ο ΣΥΡΙΖΑ κι εμείς. Αν βγει ο Μητσοτάκης, θα εξαφανιστούμε πολιτικά. Αλλά έχω καλό προαίσθημα». Ζητάει το τηλ. μου, «ας είμαστε σε επαφή». Φεύγοντας φωνάζει από μακριά - «όποιος είναι μαζί μου δε θα χάσει όταν αλλάξουν τα πράγματα...». Η πρωτόλεια πολιτική του θέση, αν και στηρίζεται στο κομματικό συναίσθημα και το προσωπικό συμφέρον, μάλλον δεν είναι άστοχη. Αλλά ο αποχαιρετισμός του, εξαίσια ελληνοπρεπής πολιτικά(ντικα), ήταν «άλλαξε ο Μανολιός...».
“Θα μπούμε στην κυβέρνηση σύντομα. Ο ΣΥΡΙΖΑ κι εμείς. Αν βγει ο Μητσοτάκης, θα εξαφανιστούμε πολιτικά. Αλλά έχω καλό προαίσθημα»”
Δεν ήταν αυτό το επίπεδο όλων, προφανώς. Ο Δημήτρης Ασημακόπουλος, είναι ορκωτός λογιστής, 33 ετών και μέλος της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ, τώρα του ΚΙΝ.ΑΛ.
«Ο χώρος μας από το 2009 επιμένει σε συγκλίσεις και συνεργασίες για να βγούμε από το τέλμα. Η Κύπρος το έκανε επιτυχημένα- σε εμάς ακόμα και ένα μέρος του ΠΑΣΟΚ δε βοήθησε, μη γελιόμαστε. Το αεροπλάνο του Παπανδρέου δεν πρόλαβε να προσγειωθεί στη Ζυρίχη και τον έριχναν από πρωθυπουργό, προχωράμε όμως μπροστά για να μην γίνουμε ένα μικρό αριστερό κόμμα που ζει με τις ήττες του».
Είσαι χαρούμενος σήμερα;
Μια πολιτική εκδήλωση δε σου δίνει χαρά, σε ωριμάζει. Δεν είναι πάρτυι, είναι ζύμωση.
Ήσουν σε κάποια επιτροπή;
Συμμετείχα στην «Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση».
Γίνεται κάτι επί της ουσίας εκεί ή είναι τυπική διαδικασία;
Ότι συνέβη το 2009 στο ελληνικό δημόσιο, με την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, την Διαύγεια, το opengov, την ηλεκτρονική συνταγογράφηση... όλα αυτά είχαν συζητηθεί και τελικά «παραχθεί» στα συνέδριά μας.
Την επόμενη μέρα εντρύφησα στην πολιτική ορολογία - βασικό συμπέρασμα όσο πιο κοντά στον σκληρό πυρήνα του ΠΑΣΟΚ, ο όρος «σοσιαλδημοκρατία» σχεδόν μονοπωλεί τον χαρακτηρισμό του ΚΙΝ.ΑΛ.. Όσο απομακρύνεσαι προς ΔΗΜΑΡ, ΠΟΤΑΜΙ και όποιους ανεξάρτητους συνοδοιπόρους το πράγμα «μπλέκει» λίγο: μεσαίος χώρος, προοδευτικό, φιλελεύθερο κέντρο, οικολογία, ακόμα και (πραγματικά) ανανεωτική αριστερά. Θεωρητικά δεν είναι ασύμβατη, ούτε πρωτόγνωρη αυτή η ιδεολογική ώσμωση, στην πραγματική όμως πολιτική, όπου η συνθηματολογία αποδίδει καλύτερα όσο απλοικότερη είναι, η διάχυσή της προς τα κάτω δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. «Κεντρικό διακύβευμα του συνεδρίου: από το ψεύτικο στο αληθινό, από τον ξύλινο λόγο, στην ειλικρίνεια», είπε ο Κωνσταντίνος Γάτσιος. «Παραγωγή ή θάνατος», συνέχισε παραφράζοντας το εθνικό μας μότο με την «Ελευθερία». «Έκανε πολλά καλά αυτή η παράταξη αλλά υπήρξαν και μεγάλα συλλογικά λάθη. Πρέπει σαν πολιτικά υποκείμενα να σκοτώσουμε τον ξύλινο άνθρωπο που φέρουμε μέσα μας».
Δεύτερη μέρα, λίγο μετά τις 19.00, μπήκε στην αρένα του συνεδρίου ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Η έλευσή του ανακοινώθηκε από μικροφώνου, προλογίστηκε ως ένας πολιτικός που ως πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ σήκωσε μεγάλο πολιτικό βάρος και κόστος. Χειροκροτήθηκε μέτρια. Ήταν σφόδρα επιθετικός εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ, ο εχθρικότερος όλων. Μίλησε για «μέτωπο δημοκρατίας κατά ενός διαρκούς πραξικοπήματος».
«Η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να είναι συντριπτική, αυτός πρέπει να είναι ο πρώτος μας στόχος». Η ΝΔ διαχωρίστηκε πλήρως από τον ΣΥΡΙΖΑ στην τοποθέτησή του, το ΠΑΣΟΚ πρέπει να συγκυβερνήσει με τον Μητσοτάκη και όχι με τον Τσίπρα, αυτό ήταν το κεντρικό νόημα της ομιλίας του. Πολλοί δε συμφωνούν, κάποιοι όπως ο Γιάννης Ραγκούσης, διαφωνούν κάθετα.
Το δεύτερο δυνατότερο χειροκρότημα μετά τον Γιώργο Παπανδρέου, εισέπραξε ο Νίκος Ανδρουλάκης, σε μια εμφάνιση που τόνισε ότι οι ηγετικές του φιλοδοξίες δεν έχουν κοπάσει. Η «εξέδρα» του Ανδρουλάκη, στα αριστερά του πετάλου των οπαδών αριθμούσε αρκετούς νεολαίους, προφανώς «πασπιτογενείς» και ήταν ενθουσιώδης, «σπορ» θα μπορούσε να πει κανείς. Ήταν μεστός και δυναμικός ο λόγος του, εκείνη όμως η ατάκα του «χρειάζεται νέα πρόσωπα ο χώρος για να βρει την χαμένη του γοητεία», μου ακούστηκε αφόρητα υποκειμενική.
“«Φώφη μπροστά, μπροστά και αριστερά»”
Στο προεδρείο τα πρώτα χασμουρητά είχαν αρχίσει. Η ώρα περνούσε και η διάσπαση προσοχής αυξανόταν διαρκώς- όλο και περισσότερα πηγαδάκια σχηματίζονταν από τους εναπομείναντες συνέδρους και ο βόμβος των «κους κους» μπλέκονταν με τα λόγια των ομιλητών. Ο Γιώργος Καμίνης αναρωτήθηκε από το βήμα, «σας κουράζω; Να φύγω;». Είδα την ώρα, 23:05 και μιλούσε ο Θεοχαρόπουλος. Όλο και περισσότεροι αποχωρούσαν.
Όταν ο Σταύρος Θεοδωράκης πήρε τον λόγο, η οχλαγωγία περιορίστηκε. Και μπόρεσα να σχηματίσω σαφέστερη εικόνα της «κομματογεωγραφίας» του συνεδρίου- όλες οι συμπάθειες και κομματικές προελεύσεις αυτού του εύθραυστου συνασπισμού φαινόντουσαν στο όρθιο χειροκρότημα, το “standing ovation”. Οι «Ποταμίσιοι» είχαν μαζευτεί στο κέντρο περίπου του διαζώματος- ο Σταύρος τους χαιρέτησε, ειδικά αυτούς ευχαριστώντας τους στο τέλος της ομιλίας του. Δεν αναφέρθηκε καθόλου στην πολυσυζητημένη συνάντησή του με τον Αλέξη Τσίπρα. Όσο μιλούσε, ένας πασοκογενής, «πασόκος» στην καθομιλουμένη, συνεχώς τον αποδομούσε ειρωνικά. Αμέσως μετά πήρε τον λόγο η Φώφη Γεννηματά - «Φώφη μπροστά, μπροστά και αριστερά» ακούστηκε το σύνθημα από οπαδούς που είχαν απομείνει, σχεδόν μεσάνυχτα πλέον. Είχα μετακινηθεί προς την έξοδο της συνεδριακής αρένας και άκουσα την ίδια κριτική, απαξιωτική διάθεση προς την πρόεδρο από έναν άλλο σύνεδρο, προφανώς διαφορετικής «καταγωγής».
Δεν είναι εύκολο αυτό που πάνε να κάνουν οι κεντρώες πολιτικές δυνάμεις. Δεν ξέρω καν αν γίνεται. Η προοπτική της τρίτης θέσης ίσως δεν είναι αρκετή.
