Ας βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά. Γίνεται;
Ίσως και να γίνεται.
Εδώ και πολλά χρόνια, έχουν υπάρξει προφητικές προειδοποιήσεις πάσης μορφής για αυτά που ζήσαμε το αφόρητο τετραήμερο αυτών των ημερών με το 45άρι να ορίζει την ανάσα μας και την ζωή μας. Από τα επιστημονικά άρθρα και την δημοσιογραφική αρθρογραφία ως τα βιβλία που κατά καιρούς έχουν εκδοθεί, όπως για παράδειγμα το εμβληματικό «High-Rise» («Η πλημμύρα») του J.G. Ballard.
Με τα πολλά φθάσαμε σε κάποιο σημείο όπου οι πολιτικοί και οι κυβερνήσεις αναρωτήθηκαν για το πως θα πρέπει να αντιδράσουν. Για να απαντήσουν σε αυτό το ερώτημα, οι περισσότερες κυβερνήσεις στράφηκαν σε οικονομολόγους.
Το πρώτο μέρος της ερώτησης που είχαν εξετάσει οι οικονομολόγοι είναι αν αξίζει να κάνουμε κάτι, και σε μια γνωστή αναφορά – την οποία είχε ζητήσει η βρετανική κυβέρνηση-, ο οικονομολόγος Νίκολας Στέρν με βάση την ανάλυση κόστους/οφέλους, υποστήριξε πως πράγματι αξίζει να κάνουμε κάτι.
Γιατί; Επειδή το κόστος του να μην κάνουμε τίποτα πιθανότατα θα μείωνε στο μέλλον το παραγόμενο προϊόν κατά 20% και το κόστος αυτό (κατάλληλα σταθμισμένο ως προς τον χρόνο πραγματοποίησής του) είναι μικρότερο από τα οφέλη των πολιτικών που μπορούν να εφαρμοστούν.
Το δεύτερο μέρος της ερώτησης είναι: Ποιες πολιτικές πρέπει να εφαρμοστούν; Οι πολιτικές που πρότεινε ήταν πολιτικές που αλλάζουν τα κίνητρα και μάλιστα συγκεκριμένες πολιτικές που αυξάνουν το κόστος εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου και μειώνουν το κόστος άλλων μορφών παραγωγής. Αυτές οι προτεινόμενες πολιτικές αντικατοπτρίζουν το πλαίσιο κόστους ευκαιρίας στη δράση: Αν θέλετε να αλλάξετε το αποτέλεσμα, αλλάξτε τα κίνητρα που έχουν τα άτομα.
Οι πολιτικοί πάντως, πιεσμένοι και αγχωμένοι μπροστά στο κόστος μιας πολιτικής απόφασης, μπροστά στο πολιτικό κόστος που συνεπάγεται η εφαρμογή αλλαγής κινήτρων για παράδειγμα, συχνά ξεχνούν πως η οικονομία μοιάζει σαν ένα στρώμα νερού: σε όποια πλευρά του κι αν καθίσεις θα δημιουργηθούν αναταράξεις σε κάποια άλλη του πλευρά. Κλασσικό παράδειγμα η λήψη μέτρων για την μείωση της ανεργίας και οι επιπτώσεις τους βραχυχρόνια, οι αναταράξεις τους δηλαδή, στην πολιτική μείωσης του πληθωρισμού και αντίστροφα.
Όλα αυτά τα προβλήματα υποδηλώνουν ότι η συζήτηση για την πολιτική της κλιματικής αλλαγής ήταν, είναι, και θα είναι έντονη. Κατά τα επόμενα χρόνια μπορούμε να περιμένουμε ότι θα δούμε να εφαρμόζονται τρεις τύποι πολιτικών:
1) Πολιτικές χαμηλότερου κόστους/υψηλότερου οφέλους που είναι εύκολο να εφαρμοσθούν, όπως περισσότερη χρήση λαμπτήρων ενεργειακής απόδοσης, βελτιωμένα πρότυπα μόνωσης σε νέα κτίρια και μειωμένες απαιτήσεις ισχύος σε κατάσταση αναμονής σε ηλεκτρικές συσκευές.
2) Πολιτικές υψηλού προφίλ, οι οποίες θεσπίζονται σε επίπεδο χώρας και όχι σε παγκόσμια βάση, που δεν κάνουν πραγματικά πολλά για την επίλυση του προβλήματος, αλλά είναι καλές για πρωτοσέλιδα εφημερίδων.
3) Πολιτικές που δεν έχουν πολύ νόημα από οικονομική άποψη αλλά βοηθούν ορισμένες επιχειρήσεις και γεωγραφικές περιοχές, ενώ έχουν νόημα από πολιτική άποψη. Πολλοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι η αύξηση της παραγωγής αιθανόλης με βάση το καλαμπόκι είναι ένα εύστοχο παράδειγμα: Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από την παραγωγή αιθανόλης από καλαμπόκι είναι σχεδόν τόσο μεγάλες όσο η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα που προκύπτει από τη χρήση αιθανόλης ως καυσίμου, αλλά τα προγράμματα βοηθούν σημαντικά τους αγρότες, οπότε έχουν πολιτική στήριξη.
Το ερώτημα που μπορεί να τεθεί είναι αν πέρα από τους παραπάνω τρείς τύπους πολιτικών μπορεί να υπάρξει άλλο μείγμα πολιτικών. Η κατάσταση είναι κρίσιμη και η πενθήμερη πριν ένα χρόνο (16/1/2023 – 20/1/2023) συνάντηση της παγκόσμιας ελίτ στο Νταβός υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, πραγματοποιήθηκε υπό τον κάθε άλλο παρά τυχαίο τίτλο «Συνεργασία σε έναν κατακερματισμένο κόσμο».
Τυχαίο; Κάθε άλλο, καθώς η έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ που αναφερόταν στους μεγαλύτερους κινδύνους παγκοσμίως για το 2023 και αποτελούσε κατευθυντήριο οδηγό για την κατάρτιση του προγράμματος της συνάντησης, αναγνώριζε τους κινδύνους που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη ως τους πλέον σημαντικούς.
Η έκθεση που πέραν της πρόβλεψης που είχε κάνει για τα επόμενα δύο χρόνια , 2024 και 2025 (βραχυπρόθεσμοι κίνδυνοι) εστίαζε και στους κινδύνους της επομένης δεκαετίας (μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι) αναδεικνύοντας μεγαλύτερο το ενδεχόμενο αποτυχίας αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Η έκθεση κατέληγε στο συμπέρασμα ότι χωρίς σημαντικές αλλαγές πολιτικής ή επενδύσεις, η αλληλεπίδραση μεταξύ των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, της απώλειας βιοποικιλότητας, της επισιτιστικής ασφάλειας και της κατανάλωσης φυσικών πόρων θα επιταχύνει την κατάρρευση του οικοσυστήματος, θα απειλήσει τις προμήθειες τροφίμων και τα μέσα διαβίωσης σε ευάλωτες στο κλίμα οικονομίες και θα ενισχύσει τις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών.
Υπάρχουν; Υπάρχουν χωρίς να είναι ρηξικέλευθες; Υπάρχουν και βρίσκονται στην σφαίρα του εφικτού;
Πιστεύω πως ναι. Και για να είμαι πιο ακριβής, ελπίζω πως ναι.
Και καθώς ο καθένας μας βλέπει τα πράγματα από την θέση στην οποία βρίσκεται ας μου επιτραπεί να προχωρήσω από την θέση του εκπαιδευτικού στην διατύπωση ορισμένων προτάσεων που ναι μεν δεν διαθέτουν ένα μαγικό ραβδί που θα αντιστρέψει την τρέχουσα κατάσταση αυτοστιγμεί, αλλά θα μπορούσε να συμβάλει στην διαμόρφωση νέων γενεών – και όχι μόνο- που θα γνωρίζουν, θα κρίνουν και θα αποφασίζουν έχοντας μάθει και κατανοήσει την πραγματική κατάσταση και όχι μονάχα να οδηγούνται στην χρήση κλιματιστικών απαλύνοντας περιστασιακά την αφόρητη καθημερινότητά τους με τα 45άρια που έτσι κι αλλιώς θα την δούμε να επαναλαμβάνεται όλο και συχνότερα και όλο ημερολογιακά νωρίτερα όπως συνέβη με τον εφετινό Ιούνιο, που αν συνεχίσουμε όπως πάμε κάποια επόμενη χρονιά – όχι πολύ επόμενη- θα την «γιορτάσουμε» κάποιον Μάη μήνα.
Και για να το αποτυπώσω πιο παραστατικά: Φανταστείτε ένα 45άρι ή και 50άρι μια Πρωτομαγιά με απαγορεύσεις κυκλοφορίας και συστάσεις να κλεισθεί ο κόσμος σπίτι. Φανταστείτε – για να το εκφράσω λίγο χιουμοριστικά- για παράδειγμα τον κ. Κουτσούμπα να εκφωνεί λόγο περί του νοήματος της Εργατικής Πρωτομαγιάς, σε on line μετάδοση περιτριγυρισμένος από τα κλιματιστικά του Περισσού. Ύπουλε Καπιταλισμέ…
Ας μου επιτραπεί να καταθέσω τις προτάσεις που βρίσκονται στην σφαίρα του απολύτως εφικτού που δεν κοστίζουν ή αν κοστίζουν, απομυζούν το οικογενειακό εισόδημα λιγότερο από την υπερκατανάλωση των κλιματιστικών που ειρήσθω εν παρόδω , δεν επιδοτείται πλέον.
Δύο είναι όλες κι όλες.
Η πρώτη απευθύνεται σε όποιον διαβάζει τούτες τις γραμμές. Από τους «ταπεινούς» αναγνώστες ως τους πάσης φύσεως ενασχολούμενους με την διαμόρφωση της κοινής γνώμης.
Η δεύτερη στον Υπουργό Παιδείας, πρωτίστως αλλά όχι μόνο.
Η πρώτη πρόταση συνίσταται στο εξής:
Το πως ονομάζεις, το πως αποκαλείς μια κατάσταση, ένα γεγονός, αντικατοπτρίζει και τον βαθμό, τον ήχο του κώδωνα του κινδύνου που θέλεις να εκπέμψεις. Θέλεις να εφησυχάσεις ή θέλεις να παροτρύνεις την αντίδραση σε αυτό που υφίστασαι, σε αυτό που υφιστάμεθα;
Θα ξεκινήσω από το εξαιρετικό παράδειγμα που αναφέρει στο «Ταξίδι στον χρόνο της οικονομίας» ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρεϊθ περιγράφοντας μια πτωτική οικονομική πορεία, όταν αυτή εναλλάσσεται με την ανοδική: «….Η ανάπτυξη επιβραδύνεται και δίνει την θέση της στην απόλυτη παρακμή. Η σιγουριά και η άνεση δίνουν την θέση τους στον φόβο και την αγωνία. Αυτό ισχύει εδώ και πολύ καιρό, αλλά συχνά δεν γίνεται παραδεκτό. Τον τελευταίο αιώνα στις ΗΠΑ, τέτοια επεισόδια ονομάζονταν «κρίσεις» ή «πανικοί».
Αυτοί οι όροι πολύ σύντομα θεωρήθηκαν ότι μετέδιδαν φόβο και ότι είχαν αρνητική επίδραση στο ηθικό των επιχειρήσεων, κι έτσι επινοήθηκε ο κατά πολύ ηπιότερος όρος «ύφεση». «Δεν πρόκειται για πανικό, απλώς για ύφεση». Η «ύφεση» εν συνεχεία απέκτησε την εξαιρετικά αρνητική σημασία της ζοφερής οικονομικής εμπειρίας της δεκαετίας του ΄30, και η αναζήτηση ενός λιγότερο ενοχλητικού όρου έφερε σε χρήση την λέξη «κάμψη».
«Δεν πρόκειται για ύφεση, απλώς για κάμψη». Καθώς η «κάμψη» εδραίωσε αργότερα το δικό της δυσάρεστο νόημα, υπήρξε μια προσπάθεια να αντικατασταθεί από τον όρο «αναπτυξιακή προσαρμογή». Όπως και να ονομάζεται, ύφεση, κάμψη αναπτυξιακή προσαρμογή» ή το τελευταίο λεκτικό θλιβερό εύρημα της σύγχρονης σκέψης «μόνιμη ισορροπία με υποαπασχόληση», οι αιτίες που το προκαλούν, διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο σε οποιαδήποτε πτυχή της σύγχρονης οικονομίας στο παγκόσμιο φόντο της…».
Αν λοιπόν θελήσουμε να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους, ας ξεκινήσουμε με τις λεκτικές διατυπώσεις που φωτογραφίζουν και που ψυχογραφούν τις πραγματικές διαστάσεις της συλλογικής αυτοκαταστροφής:
Δεν πρόκειται «απλά» για μια κλιματική αλλαγή. Στο καθημερινό λεξιλόγιο η λέξη «αλλαγή», έχει διπλή κατεύθυνση, μπορεί να σημαίνει αλλαγή προς το καλύτερο, μπορεί και προς το χειρότερο.
Η συλλογική παραδοχή του ότι η κλιματική αλλαγή είναι απόρροια σύνθετων ανθρώπινων ενεργειών, πολιτικών και του τρόπου ζωής με αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα που επιδρά σε υπέρτατο βαθμό αρνητικά στην καθημερινότητα όλων των ηπείρων, όλων των κατοίκων του πλανήτη αυτού, για να αποκτήσει δυναμική εφαρμογής πολιτικών αντιστροφής της τρέχουσας κατάστασης χωρίς «ναι μεν αλλά», χρειάζεται ένα άλλο αφήγημα, ένα άλλο λεκτικό και νοηματικό «μότο».
Όπως σε έναν άνθρωπο που έχει τάσεις αυτοχειρίας δεν του λες «άλλα λόγια για να αγαπιόμαστε», ας αποδεχτούμε τα πράγματα ως έχουν.
Τα παραδείγματα που αναφέρει ο Γκαλμπρέϊθ, είναι πειστικά,νομίζω, κι ας αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε την κλιματική αλλαγή, σαν κλιματική αυτοκαταστροφή, σαν κλιματική αυτοχειρία.
Προφανώς και δεν ισχυρίζομαι πως το «πρόβλημα» θα αλλάξει με μία λεκτική αναπροσαρμογή.
Δείχνει όμως το πως δημοσιογραφικά μέσα, διαμορφωτές της κοινής γνώμης, πολιτικοί και ψηφοφόροι αντιμετωπίζουν το «πρόβλημα» και κυρίως το αν είναι έτοιμοι να επιλέξουν την δύσκολη και μακρά διαδικασία αντιστροφής με τα κόστη που ασφαλώς υπάρχουν ή αν επιλέξουν κατά τα πρότυπα της υπερισχύουσας μέχρι στιγμής θλιβερής σύγχρονης σκέψης «μόνιμη κλιματική ανισορροπία με συλλογική θανατηφόρα υπερθέρμανση».
Οι πολιτικές υπάρχουν, αναφέρθηκαν πιο πάνω, το βέλτιστο μείγμα πολιτικών μένει να εξετασθεί και να συναποφασιστεί και επιτέλους να περάσουμε στην «κλιματική αντεπίθεση».
Το άρθρο αυτό είναι μακροσκελές. Αμφιβάλλω αν υπάρχουν αρκετοί αναγνώστες που θα έχουν την υπομονή να φθάσουν ως το τέλος. Συνήθως άρθρα μέχρι 700 λέξεις, διαβάζονται ή «ψιλοδιαβάζονται».
Θα προχωρήσω στην δεύτερη πρόταση που έχω να καταθέσω. Ευτυχώς δεν έχω τρίτη.
Αυτή η δεύτερη πρόταση αφορά το Υπουργείο Παιδείας και τον τιμονιέρη του:
Το Υπουργείο Παιδείας που μέσα από τους στόχους και τις δράσεις του, σκοπό έχει να συμβάλει σε κάτι καλύτερο για τις νέες γενιές, αν δεν κάνω λάθος.
Όταν το ηλικιακό όριο για να ψηφίσουν οι νέοι κατεβαίνει όλο και πιο κάτω, τότε αν θέλεις να διαπαιδαγωγήσεις αξιοπρεπώς τους νέους, θα πρέπει να πάρεις και την ευθύνη πάνω σου, να τους προσφέρεις μέσα από την διδασκαλία στα σχολεία και την εκπαίδευση τα κατάλληλα εργαλεία. Τουλάχιστον να πάρουν χαμπάρι για το τι διακυβεύεται. Η ηλικία ψήφου ορίζεται στα 16 στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στη Γερμανία και στη Μάλτα και στα 17 στην Ελλάδα.
Τα εργαλεία αυτά υπάρχουν. Και είναι δωρεάν.
Ναι είναι δωρεάν:
Υπάρχει μία εξαιρετική εκπαιδευτική πλατφόρμα το CORE Econ. Σας το υπογράφω.
Μέχρι σήμερα, τουλάχιστον 398 Πανεπιστήμια χρησιμοποιούν την εκπαιδευτική αυτή πλατφόρμα . Μια ματιά στα Πανεπιστήμια που συμμετέχουν, ιδιαίτερα δε, σε αυτά που κατοικοεδρεύουν σε προηγμένες εκπαιδευτικά χώρες θα έπειθε.
Ανάμεσά τους και το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, το μοναδικό ελληνικό μέχρι στιγμής, ας παινέψουμε το σπίτι μας.
Ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στο εγχείρημα αυτό θα διαβάσετε ονόματα όπως αυτό του νομπελίστα Τζόζεφ Στίγκλιτζ, και του Ντάνι Ρόντρικ. Η λίστα είναι μακρά και εκτείνεται σε ανθρώπους που έχουν συμβάλει ο καθένας ανάλογα με την ειδικότητά του στο μοναδικό αυτό εκπαιδευτικό επίτευγμα.
Η πρότασή μου λοιπόν προς το Υπουργείο Παιδείας και τον τιμονιέρη του, είναι σαφής και έχει μηδενικό οικονομικό κόστος:
Να ενσωματώσει – εισάγοντάς το είτε σε επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, είτε σε επίπεδο τριτοβάθμιας, είτε σε αυτόνομα προγράμματα επιμόρφωσης, σε κάποιο τέλος πάντων από τα τόσα προγράμματα που «τρέχει» το παρακάτω:
«Κάνοντας Οικονομικά: Μέτρηση της κλιματικής αλλαγής»
Το «Κάνοντας Οικονομικά: Η μέτρηση της κλιματικής αλλαγής» είναι το πρώτο διαδικτυακό μάθημα του CORE Econ για το Coursera.
Δημιουργήθηκε από την Εϊλίν Τιπόε του CORE Econ, η οποία συνέγραψε το «Κάνοντας Οικονομικά» και το «Οικονομία, Κοινωνία και Δημόσια Πολιτική».
Αυτό το διαδικτυακό μάθημα παρέχει στους εκπαιδευόμενους την ευκαιρία να βελτιώσουν τις δεξιότητές τους στον χειρισμό δεδομένων στο Excel χρησιμοποιώντας δεδομένα πραγματικού κόσμου για την κλιματική αλλαγή.
Επιλεγμένες αναγνώσεις παρέχουν βασικές πληροφορίες για τα δεδομένα με τα οποία εργάζονται οι εκπαιδευόμενοι. Το μάθημα διερευνά επίσης τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και πώς οι κυβερνήσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτό το ζήτημα.
Οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να ολοκληρώσουν αυτό το μάθημα μόνοι τους ή ως μέρος μιας ενότητας CORE Econ που μελετούν, καθώς συνοδεύεται από πολλά από τα συνήθη διδακτικά χαρακτηριστικά του CORE Econ: διαγράμματα, πίνακες με δεδομένα, γραφήματα, περιεχόμενο από το «Η Οικονομία» και το «Οικονομία, Κοινωνία Δημόσια Πολιτική», συνοπτικές ερωτήσεις με άμεση ανατροφοδότηση.
Το «Κάνοντας Οικονομικά: Η μέτρηση της κλιματικής αλλαγής» του CORE Econ , οι εκπαιδευόμενοι μπορούν να το παρακολουθήσουν μέσω του Coursera , εδώ ( και στα ελληνικά ).
Οι προτάσεις που κατατέθηκαν είχαν την διττή έννοια, η μεν πρώτη είναι να παροτρύνει να αλλάξουμε γλωσσάρι και να μην φοβηθούμε να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους, να αλλάξουμε την οπτική μέσα από την οποία βλέπουμε και αντιμετωπίζουμε τα -προς το παρόν- 45άρια, η δε δεύτερη να βγάλει τη νεολαία από την αδιαφορία, την αποχή και την αποστασιοποίηση ως προς την συμμετοχή στην λήψη αποφάσεων, μέσα από την ποιοτική εκμάθηση περί κλίματος.
Για τη μεν δεύτερη πρόταση χρειάζεται η ενεργός συμμετοχή του Υπουργείου Παιδείας, για τη δε πρώτη χρειάζεται να ενστερνισθούν οι ψηφοφόροι την άποψη, ότι η κλιματική βιαιοπραγία κατά του ανθρώπου, δεν αντιμετωπίζεται με εκλογική συμπεριφορά στρουθοκαμήλου.
Ζητώ συγνώμη για την μακρηγορία.
Ως εκπαιδευτικός και ως μέλος πλέον ομάδας υψηλού κινδύνου – να ’ναι καλά ο Παλαιστινιακής καταγωγής χειρουργός που το 2019 στο Ωνάσειο με επανάφερε στην ζωή, με τριπλό μπάϊ πας – είναι λογικό να δίνω σημασία και προτεραιότητα σε αυτά που αφηγήθηκα.
Μιχάλης Κονιόρδος, εκπαιδευτικός