Η Πράσινη Μετάβαση είναι τελικά η μετάβαση σε μια «Πράσινη Εποχή» και η πρόκληση που βρίσκεται στο επίκεντρό της είναι να διασφαλιστεί ότι τα οφέλη και οι ευκαιρίες που συνεπάγεται είναι διαθέσιμα σε όλους, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και δίκαια.
Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να γίνει κλιματικά ουδέτερη έως το 2050 κι έχει εναρμονίσει όλες τις πολιτικές της σε αυτόν τον φιλόδοξο στόχο -που προϋποθέτει τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών επιπέδων εκπομπών άνθρακα- με όχημα την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία.
Τον Ιανουάριο του 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τη δημιουργία του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) ως μέρος του σχεδίου της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για τη χρηματοδότηση δράσεων για το κλίμα, ύψους 1 τρισ., με ιδιαίτερη στόχευση στις ευρωπαϊκές περιφέρειες με «υψηλή ένταση άνθρακα», (αυτές δηλ. που βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στη χρήση ορυκτών καυσίμων) και λαμβάνοντας υπόψη την ευμάρεια κάθε κράτους, αλλά και τα διαφορετικά σημεία αφετηρίας τους στην πορεία για την κλιματική ουδετερότητα.
Οι πόροι του ΤΔΜ απευθύνονται σε μικρές επιχειρήσεις, πανεπιστήμια και δημόσια ερευνητικά ιδρύματα και αφορούν την ψηφιακή καινοτομία και δραστηριότητες στους τομείς: εκπαίδευση και κοινωνική ένταξη, ”έξυπνη” και βιώσιμη τοπική κινητικότητα, αναβάθμιση και απορρύπανση εγκαταλελειμμένων εγκαταστάσεων, ανάπλαση και αποκατάσταση εδαφών, επανεκπαίδευση και αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων στην κατεύθυνση της πράσινης απασχόλησης.
Και ενώ μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα, τα οφέλη των πολιτικών της ΕΕ για το κλίμα ξεπερνούν το κόστος μετάβασης, βραχυπρόθεσμα οι κλιματικές πολιτικές κινδυνεύουν να ασκήσουν επιπρόσθετη πίεση στα ευάλωτα νοικοκυριά, στις πολύ μικρές επιχειρήσεις και στους χρήστες των μεταφορών.
Στην προβληματική αυτή, γίνεται αντιληπτό ότι η Πράσινη Μετάβαση δεν μπορεί να επιτευχθεί έξω από το τρίπτυχο Κοινωνία-Οικονομία -Περιβάλλον. Διαπίστωση που καταδεικνύει ως αναγκαίο τον σχεδιασμό πολιτικών στη βάση της δίκαιης κατανομής του κόστους της αντιμετώπισης και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
Προκειμένου να στηρίξει τα ευάλωτα νοικοκυριά και τις μικρές επιχειρήσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε τη δημιουργία του «Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα» (ΚΤΚ) και το νομοθετικό πακέτο “Fit for 55”, το οποίο καλεί για μια δίκαιη μετάβαση θέτοντας το νομικό πλαίσιο.
Το ΚΤΚ θα χρηματοδοτηθεί από τον προϋπολογισμό της ΕΕ χρησιμοποιώντας ποσό ισοδύναμο με το 25% των αναμενόμενων εσόδων από την εμπορία εκπομπών καυσίμων, κτιρίων και οδικών μεταφορών. Θα παράσχει χρηματοδότηση 72,2 δισ. ευρώ στα κράτη μέλη για την περίοδο 2025-2032, στη βάση στοχευμένης τροποποίησης του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου. Με μια πρόταση για άντληση και αντίστοιχη χρηματοδότηση από τα κράτη μέλη, το ΚΤΚ στοχεύει να κινητοποιήσει 144,4 δισ. ευρώ για μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση.
Ως πρώτο βήμα, η Επιτροπή Περιβάλλοντος σε συνεργασία με την Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων, κατάρτισαν μία πρόταση που αποσκοπεί στη θέσπιση κοινών ορισμών για την ενεργειακή φτώχεια και τη φτώχεια κινητικότητας.
Έτσι, η ενεργειακή φτώχεια αναφέρεται σε νοικοκυριά που επηρεάζονται ιδιαίτερα από τις επιπτώσεις της μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα. Η φτώχεια κινητικότητας αναφέρεται σε νοικοκυριά που έχουν υψηλό κόστος μεταφοράς ή περιορισμένη πρόσβαση σε οικονομικά προσιτά δημόσια ή εναλλακτικά μέσα μεταφοράς που απαιτούνται για την κάλυψη βασικών κοινωνικοοικονομικών αναγκών.
Ταυτόχρονα, το Κοινοβούλιο εστιάζει ιδιαίτερα στις κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα νησιά, οι ορεινές και οι εξόχως απόκεντρες περιοχές και θέτει τον σεβασμό στα θεμελιώδη δικαιώματα και στο κράτος δικαίου ως προϋπόθεση πρόσβασης των κρατών μελών στα κονδύλια.
Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα υλοποιώντας την πρόταση αυτή, καλείται να υποστηρίξει με συγκεκριμένα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και τη φτώχειας της κινητικότητας. Τα μέτρα μπορεί να περιλαμβάνουν φορολογικά κίνητρα, επιδοτήσεις, ή δάνεια με μηδενικό επιτόκιο.
Ανάμεσα σε αυτά συζητούνται, η μείωση των ενεργειακών φόρων και τελών, (ή) η παροχή άλλων μορφών άμεσης εισοδηματικής στήριξης για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων τιμών των οδικών μεταφορών και των καυσίμων θέρμανσης, η παροχή κινήτρων για ανακαίνιση και λειτουργία κτιρίων με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η μετάβαση από τα ιδιωτικά στα δημόσια μέσα μεταφοράς, ή σε ωφέλιμες πρακτικές μετακίνησης.
Οι προτάσεις για χρηματοδότηση θα πρέπει να διαχειρίζονται το κοινωνικό αποτύπωμα της κλιματικής αλλαγής, ιδιαίτερα πάνω στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Τα κράτη μέλη της ΕΕ θα κληθούν να υποβάλουν «Σχέδια για το Κοινωνικό Κλίμα», μετά από διαβούλευση με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, τους οικονομικούς και κοινωνικούς εταίρους και την κοινωνία των πολιτών.
Τα σχέδια θα πρέπει να περιλαμβάνουν ένα συνεκτικό σύνολο μέτρων για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας και της κινητικότητας. Θα χρηματοδοτηθούν προσωρινά μέτρα άμεσης εισοδηματικής στήριξης (όπως μείωση των ενεργειακών φόρων και τελών), για την αντιμετώπιση της αύξησης των τιμών των οδικών μεταφορών και των καυσίμων θέρμανσης. Η στήριξη θα περιορίζεται κατ′ ανώτατο όριο στο 40% του συνολικού εκτιμώμενου κόστους κάθε εθνικού σχεδίου, θα ισχύσει για την περίοδο 2024-2027 και θα καταργηθεί σταδιακά έως το τέλος του 2032.
Η Πράσινη Μετάβαση είναι τελικά η μετάβαση σε μια «Πράσινη Εποχή» και η πρόκληση που βρίσκεται στο επίκεντρό της είναι να διασφαλίσουμε ότι τα οφέλη και οι ευκαιρίες που συνεπάγεται είναι διαθέσιμα σε όλους, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και δίκαια.