Κυβερνήσεις και αξιωματούχοι εκφράζουν ελπίδες ότι τα εμβόλια κατά του κορονοϊού θα μπορούσαν να φέρουν την πολυπόθητη «ανοσία της αγέλης», με ορισμένους να εκτιμούν ότι η ανοσοποίηση μόνο των 2/3 ενός πληθυσμού είναιμ ικανή να σταματήσει την πανδημία και να προστατεύσει ολόκληρες κοινότητες ή έθνη.
Ομως, η ιδέα αυτή συνοδεύεται από επιφυλάξεις και ορισμένοι ειδικοί λένε ότι τέτοιες προσδοκίες είναι εσφαλμένες.
Αρχικά, για να γίνει κατανοητό τι ακριβώς χρειάζεται ώστε να επιτευχθεί η «ανοσία της αγέλης» με εμβόλια κατά της COVID-19, πρέπει να ληφθεί υπόψη μια σειρά παραγόντων, αρκετοί από τους οποίους είναι άγνωστοι.
Ποιο είναι το ποσοστό εξάπλωσης του ιού; Θα μπορέσουν τα πρώτα εμβόλια να σταματήσουν τη μετάδοση του ιού ή να σταματήσουν την εκδήλωση της ασθένειας στους ανθρώπους; Πόσα άτομα σε έναν πληθυσμό θα κάνουν το εμβόλιο; Τα εμβόλια θα προσφέρουν την ίδια προστασία σε όλους; Αυτά είναι μόνο μερικά από τα ερωτήματα που πρέπει να συναπαντηθούν για να προκύψει ένα σχετικά ασφαλές συμπέρασμα.
«Η ανοσία της αγέλης πολλές φορές λανθασμένα νοείται ως ατομική προστασία», λέει ο Γιόζεπ Γιάνσα, ειδικός στην ετοιμότητα και ανταπόκριση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) που εδρεύει στη Στοκχόλμη.
«Δεν είναι σωστό να σκέφτεται κάποιος ″δεν θα επηρεαστώ προσωπικά επειδή υπάρχει ανοσία της αγέλης″. Η ανοσία της αγέλης αναφέρεται στην προστασία της κοινότητας, όχι στον τρόπο προστασίας ενός ατόμου» εξηγεί.
Το ECDC χρησιμοποιεί ένα εκτιμώμενο όριο 67% ανοσίας στην κοινότητα για τα μοντέλα του, ενώ η Γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ είπε αυτό το μήνα ότι οι περιορισμοί στη Γερμανία θα μπορούσαν να αρθούν εάν το 60% έως 70% του πληθυσμού αποκτήσει ανοσία, είτε μέσω εμβολίου είτε μέσω αυξημένης διασποράς.
Οι ειδικοί του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ανέφεραν επίσης ότι χρειάζεται να εμβολιαστεί ένα ποσοστό 65%-70% του πληθυσμού για να επιτευχθεί ανοσία.
«Η ιδέα της ανοσίας της αγέλης είναι η προστασία των ευάλωτων», λέει η Ελέανορ Ρίλεϊ, καθηγήτρια ανοσολογίας και μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. «Και η ιδέα πίσω από αυτό είναι ότι εάν, για παράδειγμα, το 98% του πληθυσμού έχει εμβολιαστεί, θα υπάρχει τόσο λίγος ιός στην κοινότητα που το 2% θα προστατευτεί. Αυτή είναι η ουσία».
Ο βαθμός αναπαραγωγής είναι κρίσιμος
Κομβικό σημείο στους υπολογισμούς για τη δημόσια υγεία είναι ο ρυθμός αναπαραγωγής - γνωστός πλέον ως δείκτης R - του ιού που προκαλεί την νόσο COVID-19. Αυτή είναι μια μονάδα μέτρησης για το πόσα άλλα άτομα μολύνονται από έναν ασθενή που μεταδίδει το παθογόνο σε «φυσιολογικές» ή απαλλαγμένες από περιορισμούς συνθήκες.
Για παράδειγμα, η ανοσία της αγέλης από την πολύ μεταδοτική ιλαρά, με εκτιμώμενη τιμή R 12 ή μεγαλύτερη, θα επιτευχθεί μόνο εάν το 92% ή περισσότερο είναι άνοσο. Για ένα εποχικό στέλεχος γρίπης που θα μπορούσε να έχει τιμή R 1,3, το όριο θα ήταν μόλις 23%.
«Το πρόβλημα είναι ότι προς το παρόν δεν γνωρίζουμε ακριβώς πόσο γρήγορα εξαπλώνεται ο ιός χωρίς προφυλάξεις, με τις κανονικές ταξιδιωτικές και κοινωνικές δραστηριότητες που είχαμε πριν από ένα χρόνο», τονίζει ο Γουίνφριντ Πικλ, καθηγητής ανοσολογίας στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης.
Με τόσες πολλές χώρες να λειτουργούν ακόμη μακριά από τις κανονικές συνθήκες, η υπόθεση είναι ότι η τιμή R θα ήταν «πιο κοντά στο 4 παρά στο 2», προσθέτει, καθώς ακόμη και με πλήρες ή μερικό lockdown, η τιμή R είναι περίπου 1,5.
Επιπλέον, οτιδήποτε λιγότερο από 100% αποτελεσματικότητα στο δυνητικό εμβόλιο - όπως το 95% που διαφαίνεται στα πρώιμα δεδομένα για τα εμβόλια των Pfizer/BioNTech και Moderna - θα απαιτούσε αντίστοιχη αύξηση του ποσοστού εμβολιασμού για να φτάσει το επιθυμητό όριο της ανοσίας στην αγέλη.
Διακοπή της μετάδοσης
Οι ειδικοί λένε ότι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι εάν τα εμβόλια COVID-19 μπορούν να σταματήσουν τη μετάδοση του ιού.
Σύμφωνα με στοιχεία, τα πρώτα εμβόλια που θα κυκλοφορήσουν στην αγορά θα προστατεύουν τους ανθρώπους από το να νοσούν. Αλλά δεν μπορεί να αποκλειστεί ότι οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να μολύνονται από τον ιό SARS-CoV-2 και να τον μεταδίδουν σε άλλους.
Ο Μπόντο Πλάχτερ, καθηγητής και αναπληρωτής διευθυντής του Ινστιτούτου ιολογίας στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Μάιντς της Γερμανίας, λέει ότι οι αναπνευστικές λοιμώξεις μπορεί να είναι δύσκολο να μπλοκαριστούν εντελώς με εμβόλια - αν και θα βοηθήσουν στη μείωση της ποσότητας του ιού που κυκλοφορεί.
Η Ρίλεϊ πιστεύει ότι προς το παρόν, η επιδίωξη της ιδέας περί ανοσίας της αγέλης μέσω του εμβολιασμού είναι άκαρπη.
Μια καλύτερη προσέγγιση, εκτιμά, είναι να χρησιμοποιήσουμε τις πρώτες περιορισμένες προμήθειες εμβολίων για την προστασία εκείνων που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, χωρίς να ανησυχούμε για τα πιο ισχυρά μέλη της «αγέλης» που μπορούν να ζήσουν με τον ιό.
«Ας ξεχάσουμε την προστασία των μαζών, για χάρη της προστασίας των ευάλωτων», είπε. «Ας προστατεύσουμε άμεσα τους ευάλωτους.»