Το Καζακστάν βιώνει τις χειρότερες ταραχές από τότε που απέκτησε την ανεξαρτησία του, πριν από τρεις δεκαετίες. Η εν λόγω «έκρηξη» αστάθειας προκαλεί σημαντική ανησυχία στους δύο ισχυρούς γείτονες της χώρας- τη Ρωσία και την Κίνα. Το Καζακαστάν πουλά το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών πετρελαίου του στην Κίνα και αποτελεί στρατηγικό σύμμαχο- κλειδί της Μόσχας.
Μια ξαφνική άνοδος στην τιμή των καυσίμων αυτοκινήτων στην αρχή του έτους είχε ως αποτέλεσμα τις πρώτες διαδηλώσεις σε μια απομακρυσμένη πόλη σε πετρελαιοπαραγωγό περιοχή στα δυτικά. Ωστόσο οι δεκάδες χιλιάδες που έχουν βγει στους δρόμους έκτοτες, σε πάνω από δέκα πόλεις, πλέον στοχεύουν την ίδια την – απολυταρχικών τάσεων- κυβέρνηση.
Ο πρόεδρος Κασίμ- Τζομάρτ Τοκάγεφ στην αρχή προσπάθησε να καθησυχάσει τα πνεύματα αποπέμποντας την κυβέρνηση στο σύνολό της νωρίς την Τετάρτη. Ωστόσο μέχρι το τέλος της ημέρας είχε αλλάξει προσανατολισμό: Στην αρχή χαρακτήρισε «τρομοκράτες» τους διαδηλωτές και μετά απευθύνθηκε σε μια στρατιωτική συμμαχία υπό ρωσική ηγεσία, τον Οργανισμό του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας, ζητώντας βοήθεια για να καταστείλει την εξέγερση. Ο ΟΣΣΑ συμφώνησε να στείλει ειρηνευτικές δυνάμεις.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση κάλεσε την Πέμπτη τη Ρωσία να σεβαστεί την εθνική κυριαρχία και ανεξαρτησία του Καζακστάν, ενώ η Μόσχα στέλνει αλεξιπτωτιστές στη χώρα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απηύθυνε έκκληση για αυτοσυγκράτηση προς όλες τις πλευρές. «Η βία πρέπει να σταματήσει. Καλούμε, επίσης, για αυτοσυγκράτηση από όλες τις πλευρές και μια ειρηνική επίλυση της κατάστασης. Τώρα, προφανώς, η ΕΕ είναι έτοιμη και πρόθυμη να στηρίζει έναν διάλογο στη χώρα», τόνισε ένας εκπρόσωπος τύπου της Κομισιόν.
Νωρίτερα, η Ρωσία ανακοίνωσε ότι θα διαβουλευτεί με το Καζακστάν και άλλους συμμάχους σχετικά με το ενδεχόμενο επιπλέον κινήσεων για να στηρίξει την «αντιτρομοκρατική» επιχείρηση εκεί και να απελευθερώσει κρίσιμες υποδομές. Επίσης, το ΥΠΕΞ της Ρωσίας επιβεβαίωσε «την προσήλωσή της στις συμμαχικές υποχρεώσεις της στο πλαίσιο του Οργανισμού του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας», γι′ αυτό και υποστήριξε τη λήψη άμεσων μέτρων «λόγω της ταχύτατης επιδείνωσης της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης και της αύξησης της βίας στο Καζακστάν», συμπληρώνοντας ότι αντιμετωπίζει «τα τελευταία γεγονότα στη φίλη χώρα ως υποκινούμενη έξωθεν προσπάθεια με βίαιο τρόπο, με χρήση εκπαιδευμένων και οργανωμένων σχηματισμών, να υπονομευθεί η ασφάλεια και η ακεραιότητα του κράτους».
«Η Ρωσική Ομοσπονδία θα συνεχίσει τις στενές διαβουλεύσεις με την καζακική πλευρά και τους άλλους συμμάχους στον ΟΣΣΑ για την ανάλυση και την επεξεργασία, σε περίπτωση που χρειαστεί, περαιτέρω αποτελεσματικών βημάτων, πρωτίστως για τη συνδρομή στην αντιτρομοκρατική επιχείρηση, που διεξάγουν οι υπηρεσίες ασφαλείας του Καζακστάν, την κατοχύρωση της ασφάλειας όλων των αμάχων πολιτών της χώρας αυτής χωρίς εξαιρέσεις, καθώς και των κρίσιμων για τη ζωή εγκαταστάσεων και υποδομών, την απελευθέρωση και την επιστροφή τους υπό τον έλεγχο των αρχών του Καζακστάν. Ενδιαφερόμαστε για την ταχύτατη αποκατάσταση της ομαλότητας στη Δημοκρατία», καταλήγει η ανακοίνωση του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών.
Στο μεταξύ, η Kazatomprom , η μεγαλύτερη παραγωγός ουρανίου στον κόσμο, ανέφερε ότι λειτουργεί κανονικά με κανέναν αντίκτυπο στην παραγωγή ή τις εξαγωγές. «Η εξόρυξη ουρανίου συνεχίζεται σύμφωνα με το σχέδιο να μην υπάρξουν διακοπές. Η εταιρεία τηρεί τα συμβόλαιά της εξαγωγών», επισήμανε ένας εκπρόσωπος τύπου της Kazatomprom.
Γιατί οι πολίτες της χώρας εξεγείρονται;
Από τις πέντε δημοκρατίες της κεντρικής Ασίας που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, το Καζακστάν είναι το μεγαλύτερο και πλουσιότερο. Η έκτασή του είναι αντίστοιχη αυτής της δυτικής Ευρώπης και έχει κολοσσιαία κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου, ουρανίου και πολύτιμων μετάλλων.
Ωστόσο αν και οι φυσικοί πόροι του Καζακστάν έχουν βοηθήσει στην καλλιέργεια μιας σταθερής μεσαίας τάξης, καθώς και ενός σημαντικού αριθμού πάμπλουτων μεγιστάνων, υπάρχουν ευρείες οικονομικές δυσκολίες. Ο μέσος μηνιαίος μισθός είναι μόλις κάτω από τα 600 δολάρια. Το τραπεζικό σύστημα έχει υποστεί βαθιές κρίσεις, λόγω μη εξυπηρετούμενων δανείων. Και, όπως σε μεγάλο μέρος της ευρύτερης περιοχής, η διαφθορά οργιάζει.
Η διαδήλωση που άρχισε την τελευταία κρίση έλαβε χώρα στην πόλη Ζαναοζέν, στα δυτικά της χώρας, σε περιοχή πλούσια σε πετρέλαιο. Η δυσαρέσκεια ήταν σε υψηλά επίπεδα εκεί εδώ και καιρό, λόγω της αίσθησης πως ο ενεργειακός πλούτος της περιοχής δεν έχει μοιραστεί δίκαια στον τοπικό πληθυσμό. Το 2011 αστυνομικοί σκότωσαν τουλάχιστον 15 άτομα στην πόλη που διαδήλωναν υπέρ εργατών στην πετρελαϊκή βιομηχανία που είχαν απολυθεί μετά από απεργία.
Όταν οι τιμές του υγραερίου, που χρησιμοποιούν οι περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής στα αυτοκίνητά τους, διπλασιάστηκαν εν μία νυκτί το Σάββατο, η υπομονή εξαντλήθηκε. Κάτοικοι κοντινών πόλεων άρχισαν και αυτοί τις κινητοποιήσεις και εντός ημερών μεγάλες διαδηλώσεις ήταν σε εξέλιξη και στην υπόλοιπη χώρα.
Ποιοι ηγούνται των διαδηλώσεων;
Η καταστολή των φωνών που ασκούν κριτική ήταν εδώ και καιρό σύνηθες φαινόμενο στο Καζακστάν. Οποιοσδήποτε επιχειρούσε να αντιταχθεί στην κυβέρνηση είτε παραγκωνιζόταν είτε υφίστατο καταστολή ή πειθαναγκασμό. Οπότε, αν και αυτές οι διαδηλώσεις είναι απρόσμενα μεγάλες- σε κάποιες ήταν πάνω από 10.000 άτομα, μεγάλος αριθμός για το Καζακστάν- δεν έχουν εμφανιστεί ηγετικές φιγούρες στο κίνημα.
Κατά το μεγαλύτερο μέρος της πρόσφατης ιστορίας του Καζακστάν η εξουσία βρισκόταν στα χέρια του πρώην προέδρου Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ. Αυτό άλλαξε το 2019, όταν ο Ναζαρμπάγεφ, 81 ετών πλέον, αποσύρθηκε και όρισε τον επί μακρόν σύμμαχό του, Τοκάγεφ, ως διάδοχό του. Με την ιδιότητα του ως επικεφαλής του συμβουλίου ασφαλείας που επιβλέπει τις ένοπλες δυνάμεις και τις υπηρεσίες ασφαλείας, ο Ναζαρμπάγεφ συνέχισε να ασκεί σημαντική επιρροή στη χώρα. Ο Τοκάγεφ ανακοίνωσε την Τετάρτη πως αναλάμβανε τη θέση του Ναζαρμπάγεφ, ως επικεφαλής του συμβολίου ασφαλείας.
Μεγάλο μέρος της οργής που εκδηλώθηκε στους δρόμους τις τελευταίες ημέρες δεν είχε ως στόχο τον Τοκάγεφ, μα τον Ναζαρμπάγεφ, που πολλοί θεωρούν πως, στην πραγματικότητα, εξακολουθεί να έχει την εξουσία στη χώρα. Το σύνθημα «φύγε γέρο» έχει καθιερωθεί ως ένα από τα κύρια σλόγκαν των διαδηλώσεων.
Πώς αντιδρούν οι αρχές;
Αξιωματούχος της αστυνομίας στην Αλμάτι είπαν την Πέμπτη ότι δεκάδες διαδηλωτές είχαν σκοτωθεί σε επιθέσεις εναντίον κυβερνητικών κτιρίων. Τουλάχιστον δώδεκα αστυνομικοί σκοτώθηκαν επίσης, περιλαμβανομένου ενός που αποκεφαλίστηκε.
Υπήρξαν απόπειρες για εφόδους σε κτίρια στο Αλμάτι τη νύχτα και «δεκάδες επιτιθέμενοι εξαλείφθηκαν» είπε η Σαλτανάτ Αζιρμπέκ, εκπρόσωπος της αστυνομίας, μιλώντας στον κρατικό σταθμό Khabar-24. Οι αναφερθείσες απόπειρες έλαβαν χώρα μετά από ευρείας κλίμακας ταραχές στην πόλη την Τετάρτη, περιλαμβανομένης της κατάληψης του κτιρίου του δημάρχου, όπου σημειώθηκε εμπρησμός. Αργότερα την Πέμπτη ρωσικά πρακτορεία ειδήσεων, επικαλούμενα το υπουργείο Εσωτερικών της χώρας, έκαναν λόγο για περίπου 2.000 συλλήψεις.
Η αρχική αντίδραση ήταν η συνέχιση της συνήθους πολιτικής απέναντι σε τέτοια φαινόμενα. Δυνάμεις της αστυνομίας και της εθνοφρουράς αναπτύχθηκαν σε μεγάλους αριθμούς. Το πλήθος που εισήλθε στο δημαρχείο στην οικονομική πρωτεύουσα της χώρας, Αλμάτι, νωρίς την Τετάρτη, ήρθε αντιμέτωπο με μεγάλες φάλαγγες αστυνομικών και τεθωρακισμένα οχήματα. Ενώ οι συγκεντρώσεις κανονικά διαλύονται εύκολα, ο αριθμός των διαδηλωτών στον δρόμο αυτή τη φορά ήταν πολύ μεγάλος.
Με κυβερνητικά κτίρια να δέχονται επιθέσεις σε πολλές μεγάλες πόλεις, ο Τοκάγεφ απευθύνθηκε για βοήθεια στον ΟΣΣΑ, μια στρατιωτική συμμαχία υπό την ηγεσία της Μόσχας. Δικαιολόγησε την έκκληση για εξωτερική παρέμβαση υποστηρίζοντας πως οι διαδηλωτές επιχειρούν εκ μέρους διεθνών τρομοκρατικών οργανώσεων. Ο ίδιος δεν έδωσε λεπτομέρειες ως προς το το ακριβώς εννοούσε λέγοντας αυτό.
Η κυβέρνηση του Καζακστάν ανακοίνωσε την Πέμπτη ότι έθεσε ανώτατο όριο για ένα εξάμηνο στις τιμές πώλησης των καυσίμων. Το μέτρο αυτό, που εξηγείται λεπτομερώς στον ιστότοπο του πρωθυπουργού της χώρας, στοχεύει να «σταθεροποιήσει την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση».
Υπάρχει περίπτωση ανατροπής της κυβέρνησης;
Πρόκειται για «αχαρτογράφητα ύδατα» για το Καζακστάν. Η χώρα είχε δει μεγάλες διαδηλώσεις και στο παρελθόν, το 2016, εξαιτίας ενός αμφιλεγόμενου νόμου, και ξανά το 2019, μετά τις εκλογές που «κλείδωσαν» την παραμονή του Τοκάγεφ στην εξουσία. Ωστόσο ποτέ ξανά δεν είχε συμβεί κάτι τόσο μεγάλης κλίμακας.
Σε ένα από τα μηνύματά του προς το κοινό την Τετάρτη, ο Τοκάγεφ δεσμεύτηκε να προβεί σε μεταρρυθμίσεις και υπαινίχθηκε πως ίσως να ήταν δυνατόν να υπάρξει πολιτική φιλελευθεροποίηση. Τα πιο «σκοτεινά» σχόλιά του προς το τέλος της ημέρας, ωστόσο, έδειξαν πως μάλλον θα ακολουθούσε την οδό της καταστολής.
Παρόλα αυτά, είναι ακόμα δύσκολο προς το παρόν να πει κανείς πού θα μπορούσαν να οδηγήσουν οι διαδηλώσεις, λόγω της έλλειψης κάποιου είδους συγκεκριμένης εστίασης. Μα ακόμα και αν δεν ανατρέψουν την κυβέρνηση, φαίνεται πιθανόν να οδηγήσουν σε βαθιές αλλαγές- αν και είναι ασαφές ποιες θα μπορούσαν να είναι αυτές.
Με πληροφορίες από Associated Press, Reuters, AFP, ΑΠΕ-ΜΠΕ