Γράφει η Αθηνά Μελή
Ο Κρόνος είναι ο 6ος πλανήτης από τον Ήλιο και ο 2ος σε μέγεθος (μετά τον Δία) με ακτίνα 60.330 χιλιόμετρα (περίπου 10 φορές μεγαλύτερη της γης). Ανήκει στους λεγόμενους γίγαντες αερίων (υδρογόνο και ήλιο) και η σύσταση του είναι ελαφρύτερη από το νερό. Αν δηλαδή υπήρχε μια τεράστια κοσμική πισίνα με νερό, ο πλανήτης θα επέπλεε μέσα σ’ αυτήν σαν μια χρωματιστή αέρινη μπάλα!
Ο Κρόνος χρειάζεται περίπου 29 γήινα χρόνια για να ολοκληρώσει μια πλήρη περιφορά γύρω απόν Ήλιο. Περιστρέφεται δε τόσο γρήγορα γύρω από τον εαυτό του που μέσα σε 10 ώρες, 33 λεπτά και 38 δευτερόλεπτα έχει ολοκληρώσει μια ″μέρα″.
Η ετυμολογία του ονόματος του Κρόνου δεν είναι εξακριβωμένη. Ο Σωκράτης στον Κρατύλο του Πλάτωνα ετυμολογεί το όνομα Κρόνος ως Κορόνους (κόρος + νούς= καθαρός νούς, από το ”κόρη” ή ”κόρα” (δωρικά και αιολικά) = καθαρότητα ουσίας - γνησιότητα, και από το δεύτερο συνθετικό ”νους”) ως απόδειξη πως ο Δίας θεωρείται έκγονος τέλειας διανοίας.
Να αναφέρω εδώ ότι στην Αλεξανδρινή περίοδο αλλά και την εποχή της Αναγέννησης, στη λατινική γλώσσα υπήρξε σύγχυση της λέξης Κρόνος (Cronos) με αυτή της λέξης Χρόνος (Chronos).
Στην Αρχαία Ελληνική μυθολογία ο Κρόνος ήταν ο γιος του Ουρανού και της Γαίας. Αδέρφια του ήταν οι Τιτάνες, Ωκεανός, ο Ιαπετός και άλλοι και οι Κύκλωπες. Πολέμησε και νίκησε τον πατέρα του, Ουρανό. Σύζυγος του ήταν η Τιτανίδα Ρέα.
Στη μυθολογία ο Κρόνος αναφέρεται ότι έτρωγε τα παιδιά του γιατί φοβόταν ότι θα του κλέψουν την εξουσία. Κυβέρνησε κατά τη μυθική ‘’χρυσή εποχή’’ έως ότου νικήθηκε τελικά από τον γιο του, Δία (τον μεγαλύτερο πλανήτη του ηλιακού συστήματος, θα έλεγε κανείς, εύστοχος συμβολισμός).
Ο Κρόνος σχεδόν ταυτίζεται με τον θεό Saturnus των Ρωμαίων επίσης.
Η λέξη Saturnus, αποτελεί ρίζα της ονομασίας της μέρας του Σαββάτου, στα Αγγλικά ως Saturday, και σε άλλες γλώσσες (πχ. Ιρλανδικά, Γαελική Σκωτσέζικη, Ολλανδικά).
Κατά τη διάρκεια της χρυσής εποχής ο Κρόνος λατρεύονταν ως θεότητα της σοδειάς και της συγκομιδής, ενώ επιτηρούσε και την πρόοδο των ανθρώπων. Απεικονιζόταν συνήθως να κρατά ένα κρυστάλλινο δρεπάνι, ή φίδι και άρπη (είδος σπαθιού). Συμβολίζοντας τη συγκομιδή της σοδειάς αλλά και το όπλο που χρησιμοποίησε για να ευνουχίσει και να καθαιρέσει τον πατέρα του, Ουρανό.
Τα Κρόνια ήταν η γιορτή που γίνονταν προς τιμή του Κρόνου στην Αθήνα, τη 12η ημέρα του μήνα Εκατομβαιώνα (δηλ. Ιούλιο), αλλά γιορταζόταν επίσης και στην αρχαία Ολυμπία.
Ίσως ο πιο εμβληματικός από όλους τους πλανήτες στο ηλιακό μας σύστημα, ο Κρόνος ενυπάρχει έντονα και στην σύγχρονη κουλτούρα μας.
Είναι τόσο επιβλητικός, μυστηριώδης και απόκοσμος που παρέχει το κατάλληλο σκηνικό για πολλά σενάρια επιστημονικής φαντασίας, ταινίες και τηλεοπτικές εκπομπές, κόμικς και βιντεοπαιχνίδια, όπως τα: Cthulhu Mythos, WALL-E, 2001: A Space Odyssey, Star Trek, Dead Space 2 και Final Fantasy VII.
Στην ταινία Beetlejuice, ένας φανταστικός, ερημώδης πλανήτης Κρόνος κατοικείται από γιγάντιους σκώληκες.
Στην δημοφιλή ταινία Interstellar, το 2014, η διαστημική ‘’σκουληκότρυπα΄΄ (wormhole) επέτρεψε στους αστροναύτες να ταξιδέψουν σε έναν άλλο γαλαξία, η οποία εμφανίζεται, όχι τυχαία, κοντά στον Κρόνο.
Ο πλανήτης περιλαμβάνεται επίσης στους λεγόμενους ναυτιλιακούς πλανήτες, οι οποίοι λαμβάνονται υπόψη σε μετρήσεις για τις ανάγκες επίλυσης προβλημάτων προσδιορισμού γεωγραφικού στίγματος.
Ο Κρόνος έχει 9 πολύ λεπτούς δακτυλίους με διάκενα ανάμεσα τους (αν και διάφορες πρόσφατες παρατηρήσεις καταδεικνύουν ότι μπορεί να έχει και περισσότερους). Οι ειδικοί επιστήμονες ακόμα δεν έχουν καταλήξει πως δημιουργήθηκαν.
Εικάζεται ότι ίσως προήλθαν από μεγάλους δορυφόρους (φεγγάρια) που περιστρέφονταν γύρω από τον πλανήτη και θρυμματίστηκαν από την πρόσκρουσή τους με κομήτες και μετεωροειδείς.
Οι δακτύλιοι είναι σχετικά ασταθείς σε πυκνότητα και περιστροφή κι αυτό σημαίνει ότι δημιουργήθηκαν σχετικά ΄΄πρόσφατα΄΄ αλλά υπολογίζεται ότι στο απώτερο μέλλον θα διαλυθούν.
Και άλλοι εξωτερικοί πλανήτες έχουν δακτυλίους, αλλά αυτοί του Κρόνου είναι οι πιο εντυπωσιακοί. Αυτοί οι δαχτύλιοι (“τα δαχτυλίδια” του ουράνιου αυτού γίγαντα) αποτελούνται από σωματίδια σκόνης, μικρούς βράχους (μόνο μερικών μέτρων) και πάγο. Δύο φορές κάθε 29,5 χρόνια, ο πλανήτης φαίνεται στη γη χωρίς δακτυλίους. Αυτό είναι όμως μια οπτική ψευδαίσθηση. Απλά το επίπεδο των δακτυλίων είναι ακριβώς παράλληλο στο πεδίο παρατήρησής από τη Γη.
Ο Galileo Galilei παρατήρησε για πρώτη φορά τους δακτυλίους του Κρόνου το 1610, οπού τους περιέγραφε στα σημειωματάρια τους, ως ‘’αυτιά’’. Για δύο συνεχόμενα χρόνια βρισκόταν σε αμφιβολίες για το τι πραγματικά έβλεπε με το αρχέτυπο διοπτρικό τηλεσκόπιο του.
Το 1612 οι δακτύλιοι ΄’εξαφανίστηκαν’’ λόγω του ότι το επίπεδο τους ήρθε παράλληλα με αυτόν της γης και στις σημειώσεις του έγραψε, χαριτολογώντας: ‘’Είμαι μπερδεμένος. Μήπως ο Κρόνος κατάπιε τα παιδιά του;’’, μια ιδιοφυής παρατήρηση καθώς φαίνεται ότι η Αρχαία Ελληνική μυθολογία δεν ήταν ίσως απλά και μόνο φαντασία.
Αρκετές σύγχρονες διαστημικές αποστολές έχουν επισκεφθεί και μελετήσει τον πλανήτη Κρόνο: Οι Pioneer 11 και οι Voyagers 1 και 2 (όπως προαναφέρθηκε) αλλά και το Cassini ‘’χτένισε’’ τον πλανήτη από ψηλά πετώντας σε τροχιά 294 φορές γύρω από τον τεράστιο πλανήτη και για 13 ολόκληρα χρόνια (από το 2004 έως το 2017).
Ανακαλύφθηκε, ανάμεσα σε άλλα, ότι ο πλανήτης διαθέτει εκτός από δακτυλίους και 82 δορυφόρους, χωρίς να συνυπολογίζονται και κάποιοι άλλοι πολύ μικροί. Είναι δηλαδή σαν ένα πολύπλοκο σύστημα από μόνος του, μέσα στο ηλιακό σύστημα!
Διαθέτει δε πολύ ενδιαφέρουσες πολικές δομές. Στον βόρειο πόλο του παρατηρήθηκε από τις διαστημικές συσκευές Voyager 1 και 2, ένα μόνιμο χαρακτηριστικό εξάγωνων χρωματιστών αερίων.
Δεν έχουν καταλήξει ακόμα οι διαστημικοί φυσικοί πως σχηματίστηκε και γιατί παραμένει σταθερό.
Οι ακμές του εξαγώνου αυτού έχουν μήκος περίπου 13.800 χιλιόμετρα (χωράει δηλαδή ολόκληρη τη γη)!
Αξιοσημείωτο είναι ότι το εξάγωνο αυτό περιστρέφεται για σε 10 ώρες, 39 λεπτά και 24 δευτερόλεπτα, που είναι ίση με αυτή της εκπομπής ραδιοκυμάτων του Κρόνου και υπολογίζεται ότι είναι η ταχύτητα περιστροφής του εσωτερικού του πλανήτη.
Στον νότιο πόλο, μόλις το 2006, ανακαλύφθηκε από την διαστημική συσκευή Cassini μία καταιγίδα σε μορφή τεράστιου τυφώνα στην οποία διαγράφεται καθαρά το ”μάτι του κυκλώνα”. Δεν είχε παρατηρηθεί σε κανένα άλλο πλανήτη τέτοιο σύστημα.
Να αναφέρω κάτι άλλο ενδιαφέρον. Οι πλανήτες του ηλιακού συστήματος έχουν άξονα περιστροφής με διάφορες κλίσεις. Της Γης μας πχ. είναι 23,4° με την κάθετη στο επίπεδο της τροχιάς της, οπού έτσι δημιουργούνται οι 4 εποχές.
Πολύ πρόσφατες παρατηρήσεις από το τηλεσκόπιο Hubble, δείχνουν με υψηλής ανάλυσης φωτογραφίες ότι κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στον πλανήτη Κρόνο (η αντίστοιχη κλίση του άξονα ιδιοπεριστροφής του είναι 27°), με την διαφορά ότι οι η κάθε εποχή εκεί διαρκεί γύρω στα 7 χρόνια!
Συγκεκριμένα, τα δεδομένα του Hubble δείχνουν ότι από το 2018 έως το 2020 ο ισημερινός του Κρόνου έγινε 5 έως 10% τοις εκατό φωτεινότερος και οι άνεμοι μεταβλήθηκαν.
Το 2018, οι άνεμοι που μετρήθηκαν κοντά στον ισημερινό είχαν ταχύτητα περίπου 1.600 χιλιόμετρα την ώρα, ισχυρότεροι από αυτούς που μετρήθηκαν από το διαστημικό σκάφος Cassini της NASA κατά την περίοδο 2004-2009. Καθώς μετρήθηκαν άνεμοι με ταχύτητά περίπου 1.300 χιλιόμετρα την ώρα.
Το 2019 και το 2020 δε παρατηρήθηκε ότι μειώθηκαν αισθητά οι ταχύτητες που είχε μετρήσει το Cassini, σηματοδότοντας, απλοικά ίσως, ένα είδος καλοκαιριού, στη γήινη αντίληψή μας.
Οι παρατηρήσεις και οι μελέτες συνεχίζονται και πολλοί επιστήμονες μελετάνε με μεγάλο ενδιαφέρον τον αέρινο, μυστηριώδη πλανήτη των δαχτυλιδιών...
Βιβλιογραφία: