Οἱ προβληματισμοί καί οἱ σκέψεις μου πού ἀκολουθοῦν εἶναι ἀπόρροια τῆς ἀγωνίας μου καί ἐντάσσονται στή ζύμωση καί στό δημόσιο διάλογο ἐμᾶς τῶν Ὀρθοδόξων γιά νά βροῦμε καί πάλι στόν 21ο αἰώνα τόν σύγχρονο ρωμαίικο βηματισμό μας ξεφεύγοντας ἀπό δυτικόφερτες ἀγκυλώσεις δεκαετιῶν, πού μᾶς ὁδήγησαν στήν υποστροφή καί στή σημερινή ἐμπερίστατη κατάστασή μας.
Οἱ πρῶτες χριστιανικές κοινότητες εἶναι ἀξιομνημόνευτες γιά πολλά χαρακτηριστικά τους ὅπως ἡ ἑνότητα, ἡ ἀγάπη, ἡ ἀλληλεγγύη, ἡ συνεχής Λειτουργική Ζωή καί Θεία Κοινωνία, ἡ ὕπαρξη ἐντέλει ὡς ἕνα ἑνιαῖο σῶμα. Στό παρόν σημείωμα θά ἤθελα ἁπλῶς νά σταθῶ κάπως στήν οἰκονομική διάσταση καί διάρθρωση τῶν κοινοτήτων αὐτῶν, ὅπως φυσικά τήν προσλαμβάνω καί τήν προσεγγίζω ἐγώ στήν προσπάθειά μου νά ἀντλήσω ἰδέες καί σκέψεις ὡς πρός τόν σύγχρονο κόσμο.
Καταρχάς θά πρέπει νά τονιστεῖ (σέ ἀντίθεση μέ τήν ἐπικρατοῦσα ἄποψη) ὅτι ὁ τομέας τῶν οἰκονομικῶν, τῆς αὔξησης καί τῆς διαχείρισης τῶν πόρων ἀπό τούς χριστιανούς εἶναι μεγίστης σημασίας. Ἡ βέλτιστη παραγωγική διαχείριση τῶν πόρων, τῶν δυνατοτήτων καί τῶν ταλάντων τοῦ καθενός χριστιανοῦ ξεχωριστά εἶναι οὐσιαστική νομίζω προτροπή καί συμβουλή τοῦ Εὐαγγελίου. Ἀπό τή γνωστή Παύλεια ρήση γιά τήν ἐργασία, μέχρι τίς παραβολές τῶν Δέκα Παρθένων καί τῶν Ταλάντων ἡ προτροπή τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι ὄχι μόνο ἡ συνεχής ἐργασία, ἀλλά μιά ἐργασία ἐν ἐλευθερία, βασισμένη στά ταλέντα τοῦ καθενός καί κατά τό δυνατόν συστηματική, μέ ἐνθουσιασμό, εὐχαριστιακά καί μέ πλήρη ἐκμετάλλευση τοῦ χρόνου μας.
Ὁ Θεός εἶναι ποιητής καί ἐμεῖς ὡς εἰκόνες Του εἴμαστε κατεξοχήν ὄντα δημιουργίας καί ποίησης. Ὁλοκληρωνόμαστε καί γινόμαστε καί ἐμεῖς συνδημιουργοί τοῦ κόσμου μέ τό ἔργο μας καί εἰδικά τό καινοτόμο ἔργο μας, τό ἔργο πού πρωτοπορεῖ καί ξεφεύγει τῶν γνωστῶν καί ἐσκαμμένων. Πόση τιμή δέν ἀποδίδει ἡ Ἐκκλησία μας στήν “καλή” ἀπιστία τοῦ Θωμᾶ, τοῦ ὁποίου ἡ προσωπική ἀγωνία καί ἄποψη ἐπέτρεψε στήν Ἐκκλησία ὑπερβαίνοντας τά εἰωθότα τήν νέα γνώση καί τή νέα ἐμπειρία τῆς ψαύσης. Πόση χαρά δέν νιώθουμε ὅταν πᾶμε προσωπικά ἕνα βῆμα παραπέρα, ὅταν δημιουργοῦμε κάτι νέο, κάτι τό ὁποῖο προσφέρει μιάν ἄλλη διάσταση στόν κόσμο; Καί φυσικά ἡ ποίηση καί ἡ δημιουργία δέν ἀναφέρεται μόνο στά πνευματικά, στίς σκέψεις καί στίς ἰδέες, ἀλλά καί στόν ὑλικό τομέα. Γιά τούς Ὀρθοδόξους ὁ ὑλικός κόσμος εἶναι ἐξίσου σημαντικός καί δέν ὑπολείπεται καθόλου τοῦ πνευματικοῦ. Οἱ ὑλικές ἀνάγκες εἶναι καί αὐτές ἐξίσου σημαντικές μέ τίς πνευματικές. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁλότητα καί δέν μπορεῖ νά κατατμηθεῖ. Ἐλευθερία λοιπόν, ποίηση, ἐργασία, προσωπική σφραγίδα καί δημιουργία.
Ἐκτός ὅμως ἀπό τό προσωπικό ἐπίπεδο τά οἰκονομικά εἶναι γιά τούς Ὀρθοδόξους ἐξαιρετικά σημαντικός τομέας καί σέ ἐπίπεδο ὁμάδας, κοινότητας ἤ εὐρύτερης συλλογικότητας. Ἡ ὁμάδα διαχειρίζεται ὀργανωμένα καί μεθοδικά τά οἰκονομικά της, μέ τάξη καί σύστημα ὅπως καί κάθε ἄλλη ἔκφανση τῆς λειτουργικῆς της ζωῆς. Ἀσχολεῖται μέ τά οἰκονομικά της μέ προγραμματισμό καί σχέδιο, ἀκόμα τοποθετώντας καί ἐξειδικευμένα ἄτομα γιά τήν καλύτερη καί βέλτιστη διαχείριση τῶν πόρων, ὅπως ἔγινε καί στήν ὁμάδα τῶν Ἀποστόλων, μέ τήν περίπτωση τοῦ Ἀποστόλου Ἰούδα.
Ἀξίζει νά σημειωθεῖ ὅτι ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι ἐπηρεασμένοι τίς τελευταῖες πολλές δεκαετίες ἀπό τίς εὐσεβιστικές ἀλλά καί οὐσιαστικά «νεοπλατωνικές» ἀπόψεις τοῦ δυτικοῦ «χριστιανισμοῦ» θεωρήσαμε τόν ὑλικό κόσμο ὑποδεέστερο τοῦ πνευματικοῦ, τό σῶμα ὡς «δεσμωτήριο» τῆς ψυχῆς καί τίς οἰκονομικές ἀσχολίες ἐν πολλοῖς ὡς ἐκκοσμίκευση, ξεπεσμό καί ἁμαρτία. Θεωρήσαμε κατά κάποιο τρόπο ὅτι μόνο ἡ ψυχή εἶναι τό σημαντικό καί εἴχαμε τήν ἀντίληψη ὅτι τό οἰκονομικό πεδίο εἶναι ἀσήμαντο γιά τή σωτηρία μας, θεωρώντας τό ὡς ἀναγκαῖο μέν ἀλλά κακό καί ἐν τέλει ὡς πάρεργο. Ἀντί νά προσλάβομε τό οἰκονομικό πεδίο καί νά τό νοηματοδοτήσομε ὀρθόδοξα, νά τό ἀνυψώσουμε στόν ρόλο μιᾶς σημαντικῆς διακονίας, ἐμεῖς ἐν πολλοῖς τό ἀπορρίψαμε. Μέγα λάθος κατά τήν ἄποψή μου. Γιατί πέρα ἀπό τόν λανθασμένο, μανιχαϊκό τρόπο ἀντίληψής μας, ἐμεῖς σέ πρακτικό ἐπίπεδο ὑστερήσαμε πολύ, καί ἄλλοι, μέ ἄλλες ἀντιλήψεις προχώρησαν. Καί αὐτή ἡ ἀνισορροπία, ὁδηγεῖ πάντα σέ ἐκμετάλλευση, ὑποδούλωση καί ἐξανδραποδισμό. Ἡ οἰκονομική ἔνδεια καί ἡ ἀδυναμία μας, μᾶς κατέστησε εὔκολα ὑποχείρια καί δούλους τοῦ κάθε δυνάστη καί σέ προσωπικό καί σέ συλλογικό ἐπίπεδο.
Ἄς τό θέσομε ὅμως σέ ἄλλη βάση: κατά τούς πατέρες τί εἶναι πλοῦτος μέ τήν ἀρνητική ἔννοια; Τί εἶναι πλοῦτος ὡς παράγοντας καί αἰτία ἀπώλειας τῆς σωτηρίας; Πλοῦτος λοιπόν μέ τήν ἀρνητική ἔννοια εἶναι τό ὁτιδήποτε θεωροῦμε ὅτι θά πρέπει νά ἔχομε σέ ἐπάρκεια γιά νά αἰσθανόμαστε ἐξασφαλισμένοι καί πέραν τοῦ λεπτοῦ αὐτοῦ πού ζοῦμε τώρα. Ὁ προσανατολισμός, ἡ προσκόλληση καί ὁ ἐγκλωβισμός τοῦ νοῦ σέ κάτι ὑλικό εἶναι ὁ πλοῦτος, ὁ ὁποῖος καί μᾶς καθιστᾶ σκλάβους του. Εἶναι τό ὁτιδήποτε ἀπό τόν κόσμο τοῦτο, τό ὁποῖο ἐμεῖς θεωροῦμε ἀπαραίτητο γιά νά μᾶς χαρίσει αὐτό καθαυτό (ὡς αὐταξία) τήν ἀσφάλεια καί κυρίως τήν αὐθυπαρξία, χάνωντας παράλληλα τόν προσανατολισμό καί τήν ἐμπιστοσύνη μας στό Θεό. Ἔτσι λοιπόν, μέ αὐτήν τή διάκριση καί προοπτική μπορεῖ ἕνας ἑκατομμυριοῦχος, ὁ ὁποῖος ὅμως δέν εἶναι ἐγκλωβισμένος στήν ἰδέα τοῦ πλούτου, ἀλλά τόν διαχειρίζεται ὡς διακονία, χρηστά, παραγωγικά, γιά τό καλό τῆς οἰκογένειας του καί τῶν ἀνθρώπων νά εἶναι πολύ πιό κοντά στόν Θεό ἀπό κάποιον ἄλλο πάμπτωχο, τοῦ ὁποίου ὅμως ὁ νοῦς εἶναι συνεχῶς ἐγκλωβισμένος στόν ὑλικό πλοῦτο.
Ἀξίζει νά θυμηθοῦμε στό σημεῖο αὐτό, τήν πολύ μεγάλη σημασία πού εἶχε γιά τήν πατρίδα μας τή Ρωμανία ἡ οἰκονομία. Πόσο συστηματικοί, πειθαρχημένοι καί πώς σχεδίαζαν τά οἰκονομικά τούς βήματα οἱ προγονοί μας οἱ Ρωμηοί. Τό πόσο ἀκμαία ἦταν ἡ πατρίδα μας ὅταν τά οἰκονομικά της ἔβαιναν καλῶς καί πόσο ὑπέφερε ἡ Ρωμανία ὅταν ἡ διαχείριση τῶν οἰκονομικῶν τοῦ κράτους ἦταν ἀνεπαρκής. Μιά οἰκονομία, ἡ πρώτη ὅλου τοῦ κόσμου πού ἄντεξε γιά πάνω ἀπό χίλια χρόνια, ἐνῶ ἡ ἐξασθένιση τῆς οἰκονομίας ἀπετέλεσε ἕναν ἀπό τούς βασικούς λόγους τῆς τελικῆς κατάρρευσης τοῦ κράτους.
Ἀφοῦ ἀναφερθήκαμε στή σπουδαιότητα τῶν οἰκονομικῶν σέ προσωπικό ἀλλά καί συλλογικό ἐπίπεδο ἀξίζει νά σταθοῦμε ἀκόμα σέ ἄλλη μιά παράμετρο. Ἀπό τό κοινό ταμεῖο τῶν πρώτων κοινοτήτων τά χρήματα δέν δίνονταν στά μέλη μέ «ἰσότητα», τό ἴδιο δηλαδή στόν καθένα, ἀλλά δίνονταν μέ βάση τίς πραγματικές ἀνάγκες τοῦκαθενός ξεχωριστά. Ἡ «ὁριζόντια», ἴση κατανομή μπορεῖ ἐκ πρώτης ὄψεως νά φαίνεται κάτι τό δίκαιο, ὅμως ἐπί τῆς οὐσίας δέν εἶναι. Καί αὐτό γιατί δέν κάνει διάκριση καί δέν λαμβάνει ὑπόψιν ἑν ἕκαστο τῶν ἀτόμων. Τό κάθε ἄτομο εἶναι ξεχωριστό, καί οἱ ἀνάγκες του δέν μποροῦν νά ἐνταχθοῦν σέ ἕνα συγκεκριμένο πλαίσιο καί μάλιστα κεντρικά ἑτεροκαθοριζόμενο. Καί ὄχι μόνο οἱ ἀνάγκες κάθε ἀτόμου εἶναι ξεχωριστές, ἀλλά δέν εἶναι οὔτε καί σταθερές, τροποποιούμενες καί ἀλλάζοντας συνεχῶς μέ τήν πρόοδο τοῦ χρόνου. Δέν μπορεῖ λοιπόν νά εἶναι συμβατό μέ τήν ὀρθόδοξη ἀντίληψη ἕνα πλαίσιο ἀπόμακρου, κεντρικοῦ σχεδιασμοῦ τῶν ἀναγκῶν μιᾶς συλλογικότητας, οὔτε ἕνα πλαίσιο ἴσων παροχῶν χωρίς διάκριση.
Ἀναλογιζόμαστε τή σπουδαιότητα πού ἔχει γιά τόν κάθε χριστιανό καί σέ προσωπικό καί σέ συλλογικό ἐπίπεδο ἡ ἐργασία, ἡ παραγωγή, ἡ ἐλευθερία, ἡ κοινοκτημοσύνη, ἡ ἀνάπτυξη τῶν ταλέντων, ἡ καινοτομία, ἡ ἀλληλεγγύη, ἡ οἰκονομική πρόοδος καί ἐξέλιξη, ἡ κάλυψη τῶν προσωπικῶν ἀναγκῶν. Τό ἐρώτημα πού τίθεται εἶναι: μποροῦν ὅλα αὐτά νά ἐφαρμοστοῦν σέ ἕνα εὐρύτερο συλλογικό πλαίσιο ὅπως αὐτό ἑνός κράτους καί δή σύγχρονου; Τό ἐρώτημα εἶναι δύσκολο. Κατά τήν ἄποψή μου θά πρέπει νά λάβομε ὑπόψιν ὅτι τήν ἔνταξη σέ μιά χριστιανική κοινότητα τήν ἐπιλέγει ἀπολύτως ἐλεύθερα κάθε μέλος. Καί αὐτό εἶναι ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιά τήν διασφάλιση τῆς ἐλευθερίας. Ἕνα τέτοιο σύστημα λοιπόν μπορεῖ νά ἐφαρμοστεῖ σέ μιά μοναστική κοινότητα, ὅπου ἀπολύτως ὅλοι εἰσέρχονται ἐνσυνείδητα, σέ ὥριμη ἡλικία καί ἐλεύθερα. Ὅμως σέ ἕνα κράτος, εἰδικά σύγχρονο, πολυπολιτισμικό ὅπου οἱ χριστιανοί ἀποτελοῦν ἕνα μέρος μόνο τοῦ συνόλου, ἀλλά καί ἀπό αὐτούς πάλι τούς χριστιανούς πολλοί δέν θά συμφωνοῦσαν, εἶναι ἐξαιρετικά δύσκολο νά ἐφαρμοστεῖ καθ′ ὁλοκληρίαν κάτι τέτοιο.
Ἀντίθετα ὅμως μποροῦν νά ἀναδειχτοῦν οἱ βασικοί ἄξονες στούς ὁποίους θά μποροῦσε νά στηριχθεῖ ἕνα σύγχρονο οἰκονομικό σύστημα. Τέτοιοι φυσικά εἶναι: ἡ ἐλευθερία ἐπιλογῶν τοῦ κάθε ἀτόμου· ἡ δυνατότητα κάθε ἀτόμου νά ἐργαστεῖ ὅσο θέλει καί νά ἀμειφθεῖ ἀνάλογα· ἕνα σύστημα πού θά δίνει τίς δυνατότητες στά μέλη νά ἀναπτύξουν πλήρως τά προσωπικά ταλέντα καί δεξιότητες· ἕνα σύστημα πού ὄχι μόνο θά ἐπιτρέπει, ἀλλά θά ἐνισχύει τήν καινοτομία καί τήν πρωτοπορία· ἕνα σύστημα πού θά ἐπιτρέπει στό κάθε ἄτομο νά καλύψει τίς ἀνάγκες τοῦ ὅπως αὐτό κρίνει· ἕνα σύστημα μέ ἰσχυρή ἀλληλεγγύη καί προστασία τῶν ἀναξιοπαθούντων.
Κατά τήν ἄποψή μου, ὁ σύγχρονος ρωμηός τοῦ 21ου αἰώνα ζώντας σέ ἕνα φιλευλευθεροποιημένο καί παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, ἐάν ἐντάξει, ἐάν νοηματοδοτήσει πνευματικά καί ὡς διακονία καί ἐάν ἀγωνιστεῖ μέ ἐνθουσιασμό καί ὄχι σάν πάρεργο γιά τήν οἰκονομική του πρόοδο ἔχει πολλά νά προσφέρει καί στόν ἑαυτό του καί στούς δικούς του καί στήν παραγωγική καί οἰκονομική ἀνασυγκρότηση καί ἀκμή τῆς χώρας. Ἡ ἀλλαγή τῆς νοοτροπίας τῶν Ὀρθοδόξων καί ἡ ἐν Θεῶ πρόσληψη τῆς οἰκονομικῆς προόδου καί σέ προσωπικό καί σέ συλλογικό ἐπίπεδο μέ ἐνθουσιαστική, εὐχαριστιακή καί ἀγωνιστική διάθεση θά ἀποτελέσει σημεῖο καμπῆς στήν ἀνάκαμψη, ἀκμή καί πρωτοπορία τῆς χώρας μας σέ οἰκουμενικό ἐπίπεδο.