Εμείς οι παλιοί σκηνοθέτες έχουμε υποφέρει από την δημόσια Λογοκρισία. Εκείνες τις εποχές, στην Επιτροπή Λογοκρισίας μετείχαν ένας εκπρόσωπος της Αστυνομίας, ένας της Χωροφυλακής, ένας της ΚΥΠ και μερικοί χωρίς καπέλο. Όταν ήρθε η η ταινία μου «Ψηλά τα Χέρια Χίτλερ» στην Επιτροπή ένα από τα μέλη θα πρέπει να ήταν συνεργάτης της Κατοχικής διοίκησης γιατί ζήτησε να κοπεί μια σκηνή στην οποία ένα[RM1] αυτοκίνητο με μυστικούς συνεργάτες των Γερμανών παρακολουθούσε τους ήρωες της ταινίας. Συνεννοηθήκαμε να κόψω ένα από τα πλάνα. Κράτησα εκείνο στο οποίο τον χαφιέ τον έπαιζα εγώ!
Όταν το «Πρόσωπο με πρόσωπο» επελέγη από το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, η κόπια θα έβγαινε από το εργαστήριο, στην Αθήνα, μόλις λίγες ώρες πριν από την προβολή της στο Φεστιβάλ. Ζήτησα να δω την Επιτροπή. Παρακάλεσα να μου δώσει άδεια προβολής για μια μόνο μέρα χωρίς να δει την ταινία, προς το παρόν. Με ρώτησε ο ποιο ενήμερος: «Ποιος είναι ο τίτλος της ταινίας;». Είπα: «Πρόσωπο με Πρόσωπο». «Επικίνδυνος τίτλος!» μου είπε. Και δεν μου δώσαν την άδεια. Η ταινία προβλήθηκε παράνομα στο Φεστιβάλ! Το γεγονός ότι βραβεύτηκε κιόλας έκανε έξω φρενών την Λογοκρισία, απ’ ότι έμαθα.
Την ελληνική δημόσια Τηλεόραση έχω διευθύνει τουλάχιστον δύο φορές (ως Γενικός Διευθυντής Προγράμματος) και μπορώ να μιλήσω για την τηλεοπτική Λογοκρισία, που δεν είναι ευπρόσδεκτη αλλά που μερικές «εξόφθαλμες» φορές θα μπορούσε να ελεγχθεί. Γιατί στο μεν σινεμά την ευθύνη της εισόδου παίρνει απάνω του ο κάθε θεατής. Η Τηλεόραση μπαίνει στα σπίτια αδιάκριτη, χωρίς να ερωτηθεί ο τηλεθεατής. Γι’αυτό άλλωστε και χρειάζεται άδεια λειτουργίας το κάθε αδιάκριτο κανάλι. Κυρίως τα πολιτικοποιημένα. Έτσι, μου έτυχε δύο φορές να «λογοκρίνω» εκπομπές. Σε εισαγωγικά, γιατί ήταν ακίνδυνες. Δεν άλλαζαν ούτε το θέμα, ούτε την αξία ούτε το νόημα. Αλλά έπρεπε να είμαστε παντού τέλειοι.
Η πρώτη ήταν όταν στο ενδιαφέρον σήριαλ «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» είχε μια μακριά, επίμονη και επίπονη σκηνή με άγρια γρονθοκοπήματα ιερωμένων. Έδωσα στην φίλο μου τον σκηνοθέτη ένα ψαλίδι και τον παρακάλεσα να κόψει – ο ίδιος! - μερικά δευτερόλεπτα για να μην μας κυνηγάει η Αρχιεπισκοπή, που θα είχε και δίκιο…
Την δεύτερη φορά σημείωσα σ’ έναν ακόμα φίλο μου σκηνοθέτη ότι υπήρχε σκληρή κριτική της Ακαδημίας στο ντοκιμαντέρ του χωρίς την «altera pars». Και τον παρακάλεσα να προσθέσει και την απάντηση της Ακαδημίας.
Άλλωστε αυτές ήταν και οι μόνες λογοκρισίες που έγιναν. Μέχρι την ημέρα που μια αόρατη πολιτική υπηρεσία της ΕΡΤ έβγαλε - κρυφά και χωρίς να με ρωτήσει – ένα ολόκληρο ιστορικό επεισόδιο γαλλικής σειράς (της δημόσιας γαλλικής τηλεόρασης) γιατί υπήρχε μια αναφορά στην Κομμούνα του Παρισιού, στα τέλη του 19ου αιώνα. Με αποτέλεσμα να παραιτηθώ και να ενημερώσω τον Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή που με είχε καλέσει να αναλάβω το Πρόγραμμα.
Τα αναφέρω όλα αυτά γιατί δεν νομίζω πως χρειάζεται μια Γενικότερη Διεύθυνση από αυτήν που υπάρχει στην ΕΡΤ, π.χ. αυτή που εδρεύει στο Γραφείο Πρωθυπουργού σήμερα. Βάζεις τους σωστούς ανθρώπους και τους αφήνεις να κάνουν τη δουλειά τους. Ο έλεγχος είναι δουλειά του Διοικητικού Συμβουλίου και όχι του Υπουργικού. Άλλη μια υπέρβαση στα της δημόσιας Τηλεόρασης. Μόνο ο Αβέρωφ, Υπουργός Αμύνης, ζήτησε μια φορά από το Υπουργικό Συμβούλιο, που με είχε προσλάβει, τώρα να με απολύσει, γιατί έπεσε κατακόρυφα η τηλεθέαση της ΥΕΝΕΔ (επικεφαλής της οποίας ήταν ο Αβέρωφ) επειδή είχε ανέβει ταυτόχρονα η τηλεθέαση της ΕΡΤ. Ο Καραμανλής απλώς γέλασε.
Η Τηλεόραση δεν είναι κρατική, είναι δημόσια. Δηλαδή όλων των πολιτών. Όπως και η δημόσια παιδεία. Όχι μόνο των ψηφοφόρων της κάθε κυβέρνησης. Αλλά και τα εμπορικά κανάλια θα πρέπει να είναι πρώτον μη πολιτικά και δεύτερον αφιερωμένα στο σύνολο των πολιτών. Σε όλα τα ευρωπαϊκά κανάλια απαγορεύεται η πολιτική εκμετάλλευση. Σε ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία της Τηλεόρασης δεν έχει συμβεί ποτέ να πέσει ένα ξαφνικό μαύρο στη μετάδοση. Η Τηλεόραση να παίζει και η κυβέρνηση να την πνίγει από τον λαιμό. Και μάλιστα χωρίς να πει το γιατί!
Όταν το είπα σε έναν Δεξιό Γάλλο έμενε άφωνος. Καλά, μου είπε, αλλά αυτός που την σφαγίασε δεν φοβήθηκε ότι δεν θα ξαναψηφιστεί, ούτε από τους οπαδούς του; Ενδιαφέρουσα η ερώτηση. Γιατί πήρε ένα τόσο μεγάλο ρίσκο; Ίσως γιατί οι υπεύθυνοι του Προγράμματος δεν μετέδιδαν αρκετά συχνά τις ταινίες μου, είπα. Ήταν τρελός με τις ταινίες μου. Μόλις βρήκε την ευκαιρία άρχισε να μεταδίδει τις ταινίες μου, την μια μετά την άλλη. Μόλις έμαθε ότι οι «Ακυβέρνητες Πολιτείες» είχαν μεταδοθεί 50 φορές στη Γαλλία άρχισε να τις μεταδίδει. Αλλά πολύ γρήγορα αναγκάστηκε να ρίξει μαύρο και στο δικό του κανάλι!
Οι πολιτικοί μας που ψηφίζουν τον νόμο «Κλεισθένης» της αυτοδιοίκησης θα πρέπει κάποτε να πληροφορηθούν αν υπήρχε Λογοκρισία στις Τέχνες και στα Γράμματα στην Κλεισθενική Αθηναϊκή Δημοκρατία. Ιδιαίτερα στο θέατρο που ήταν το σινεμά και η τηλεόραση της εποχής. Δύο ήταν μόνο τα μοιραία ολισθήματα. Η περαιτέρω απαγόρευση της Μιλήτου Άλωσης του Φρύνιχου (426 π.Χ.) ως «οικεία κακά»(ντόπιες ντροπές) γιατί το θέμα ήταν η ήττα του Αθηναϊκού στόλου που πήγε σε βοήθεια των Μιλησίων πράγμα που έκανε το θέατρο να τραντάζει από τα κλάματα των θεατών και η αποτυχημένη επέμβαση του Κλέωνα να απαγορεύσει τους Ιππείς του Αριστοφάνη (424) – αν δεν κάνω λάθος -που αποτελεί μια καυστική σάτιρα κατά των πολιτικών κατηγορώντας τον Κλέωνα ότι έβαζε χέρι στο ταμείο του κράτους. (”Είσαι όπως οι ψαράδες χελιών. Σε ήρεμα νερά δεν πιάνουν τίποτα, αλλά αν ανακατέψουν τη γλίτσα, η ψαριά τους είναι καλή. Με τον ίδιο τρόπο μόνο σε ταραγμένους καιρούς γεμίζεις τις τσέπες σου”).
Η κατάθεση των θεατρικών έργων γίνονταν πολλούς μήνες πριν από τα Διονύσια για να γίνει έγκαιρα η επιλογή τους. Έτσι ο Κλέων έμαθε τι τού έσερνε ο Αριστοφάνης και αποφάσισε να το απαγορεύσει. Όμως η Εκκλησία του Δήμου απέρριψε την απαγόρευση.
Καμιά άλλη λογοκρισία δεν βρήκε το κουράγιο να προταθεί. Πώς είναι δυνατό να λογοκρίνεται μέχρι λουκέτο ένα δημόσιο κανάλι. Και ποια εμπιστοσύνη μπορεί να έχει κανείς σ’ένα κυβερνητικό ανώνυμο πρωθυπουργικό γραφείο που κρατάει τα ηνία εθνικών τηλεοράσεων από μακριά και ανώνυμα. Δεν είναι κι’ αυτό μια επιστροφή στην Κλεωνική λογοκρισία;
Δεν ξέρω αν έχω δίκιο αλλά το μαύρο που βρήκε ο Σύριζα και το άσπρο που επανέφερε τον οδήγησαν σε ένα άλλο λάθος, την βιασύνη και την αλλαγή της ταυτότητας της ΕΡΤ1, από κανάλι πολυσύνθετου προγράμματος σε βήμα δημοσιογραφικών εκπομπών που κούρασαν τον τηλεθεατή. Καμιά μελέτη δεν έγινε για την πολιτιστική ταυτότητα του καθενός από τα κανάλια της δημόσιας τηλεόρασης. Σαν αυτή που έγινε από τον Μάνο Χατζηδάκη, τουλάχιστον, στο Τρίτο Πρόγραμμα του Ραδιοφώνου, μια ταυτότητα που ισχύει ακόμα. Για να μην μιλάω συνέχεια για τα δικά μου…
Αριστοφάνη, πού είσαι;