«”Από τι υλικά νομίζεις είμαστε φτιαγμένοι; Από τις ιστορίες που κουβαλάμε”. Αυτό δεν είμαστε; Όλοι κουβαλάμε τις ιστορίες μας και όλοι είμαστε παραμυθάδες της δικής μας ιστορίας. Αυτής που ζήσαμε, αυτής που θυμόμαστε ή θα θέλαμε να ζήσουμε. Τα παιδιά έχουν ανάγκη τις ιστορίες για να κατανοήσουν το χάος, να βάλουν μια τάξη σ΄ αυτά που δεν καταλαβαίνουν, να εξηγήσουν τη ζωή, τη ζωή που άλλοτε μας απογειώνει κι άλλοτε μας διαψεύδει. Από την άλλη, θεωρώ πως όλα τα δύσκολα όταν γίνουν λέξεις εξημερώνονται λίγο. Όλα μπορείς να τα πεις σ΄ ένα παιδί με μια ιστορία κι είναι καλό να τα ενθαρρύνουμε να μας λένε τις δικές τους».
Η Μαρία Παπαγιάννη ξεκίνησε το ταξίδι από τη δημοσιογραφία στην παιδική και νεανική λογοτεχνία πριν από είκοσι χρόνια με το τρυφερό «Καληνύχτα, μαμά».
Με τα βιβλία της να ταξιδεύουν εκτός συνόρων, από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Αγγλία και τη Φινλανδία έως τη μακρινή Κορέα και σε μία στιγμή μεγάλης ωριμότητας, έρχεται στο τελευταίο μυθιστόρημα της με τίτλο «Χρυσά Κουπιά» (εκδόσεις Πατάκη) να φωτίσει έναν τόπο δύσβατο: την απώλεια και τον αποχωρισμό. Και το κάνει μαεστρικά.
Mε σηµαντικά βραβεία στις αποσκευές της -Κρατικό Βραβείο, Βραβείο Ελληνικού Τµήµατος της IBBY, Βραβείο του λογοτεχνικού περιοδικού Διαβάζω- και επιπλέον υποψήφια για το Διεθνές Βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν 2022 και Πρέσβειρα για το Παιδικό Βιβλίο τη διετία 2021-2022, μία συγγραφέας που ανακαλύπτει συνεχώς νέους δρόμους, η Μαρία Παπαγιάννη απαντά στις ερωτήσεις της HuffPost λέγοντας «Αλλά ας μιλήσουμε με λόγια παραμυθιού...».
Το αγαπημένο της παραμύθι όταν ήταν μικρή, τα «γιατί» των παιδιών, η φαντασία και η εμπιστοσύνη τους στη φωτεινή πλευρά της ζωής, το αντίδοτο στον φόβο, αλλά και ο σύντροφος και συνοδοιπόρος της Θάνος Μικρούτσικος.
“«... Κι εγώ μαμά όπως ο βασιλιάς καμιά φορά φοβάμαι και φοβάμαι ακόμα πιο πολύ να σου το πω»”
-Ίσως αξίζει να ξεκινήσουμε μέσα στα Χριστούγεννα από το αγαπημένο σας παραμύθι, αυτό που θέλατε ως παιδί να ακούτε ξανά και ξανά. Ποιο ήταν;
Δεν ξέρω αν ήταν το αγαπημένο μου ή η μαμά μου το έλεγε πολύ ωραία και το ζητούσαμε συνέχεια με την αδελφή μου. Ήταν το μαγικό τσακμάκι του Άντερσεν. Στην αρχή του παραμυθιού μια γριά μάγισσα λέει σ΄ έναν στρατιώτη να μπει στην κουφάλα ενός δέντρου κι εκεί θα συμβούν πράγματα μαγικά. Δεν ξέρω αν αυτό το παραμύθι έπαιξε ρόλο στην αγάπη μου για τα δέντρα, στην πεποίθησή μου ότι είναι σοφοί κήρυκες. Πάντως και στις δικές μου ιστορίες τα δέντρα είναι άλλοτε σύντροφοι κι άλλοτε ήρωες θρύλων και αντικείμενα λατρείας.
-Έχουν αλλάξει τα «πώς» και τα «γιατί» των παιδιών σήμερα, ή οι ερωτήσεις τους για τον κόσμο παραμένουν το ίδιο αφοπλιστικές και καταιγιστικές; Πόσο τα επηρεάζει το γεγονός ότι αρκεί να πληκτρολογήσεις ερωτήσεις σε μια μηχανή αναζήτησης για να λάβεις απαντήσεις;
Τα «γιατί» είναι πάντα πλεονέκτημα των παιδιών. Μεγαλώνοντας σταματάμε να αναρωτιόμαστε και συμβιβαζόμαστε με τα γιατί μας ή τα θάβουμε για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε.
“Όλοι κάποτε είχαμε φτερά και πιστεύαμε πως το να αλλάξουμε τον κόσμο είναι θέμα χρόνου. Το ζητούμενο δεν είναι να παραμείνουμε Πίτερ Παν αλλά να μεγαλώνουμε αποδεχόμενοι τον χρόνο που περνάει χωρίς να εκποιούμε τις αρχές μας”
Τα παιδιά όλων των εποχών θα αναζητούν απαντήσεις στα πολλά «γιατί» τους ρωτώντας, πληκτρολογώντας ή ταξιδεύοντας στη φαντασία τους.
-Έχω την αίσθηση ότι το πιο σημαντικό από όλα τα χαρίσματα ενός συγγραφέα για παιδιά είναι ότι δεν λησμονεί πώς είναι να είσαι παιδί. Συμφωνείτε; Και εάν όχι, ποιο είναι τελικά το χάρισμα ενός καλού συγγραφέα που βρίσκει τον δρόμο να φτάσει στα παιδιά, μικρότερα και μεγαλύτερα;
Θα σας απαντήσω πάλι μ΄ ένα παράδειγμα από τα παραμύθια. Νομίζω πως ο συγγραφέας όπως κι όλοι θα καταφέρει να φτάσει στον σκοπό του, σ΄ ένα καλό βιβλίο. Αλλά ας μιλήσουμε με λόγια παραμυθιού: θα καταφέρει να φτάσει στο ελιξίριο της ευτυχίας, αν στο δρόμο του κοντοσταθεί να αφουγκραστεί αυτό που του λέει μια ζαρωμένη γριούλα που είναι φορτωμένη με δεμάτια ξύλου. Αν βιάζεται και την προσπεράσει, δεν θα φτάσει ποτέ εκεί που θέλει. Γιατί εκείνη η γριά θα του ψιθυρίσει το απαραίτητο μυστικό για να φτάσει στην πηγή να πιει το αθάνατο νερό.
Μεγαλώνοντας, δουλεύοντας, γράφοντας, διαβάζοντας, αγαπώντας, έμαθα πως ένας βολεμένος άνθρωπος, ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να σταθεί στον πόνο του άλλου, δεν γίνεται να κάνει το μεγάλο ταξίδι. Για κει που θέλει ο καθένας.
-Από όλα όσα χάνουμε ήδη από το ταξίδι προς την ενηλικίωση και πολλά περισσότερα στο υπόλοιπο του βίου μας, για ποιο μαγικό παιδικό χαρακτηριστικό θα άξιζε να πολεμήσουμε προκειμένου να μην αφήσουμε να μας το πάρει κανείς;
Νομίζω πως δεν πρέπει να ευνουχίζουμε τη φαντασία τους και την εμπιστοσύνη τους στη φωτεινή πλευρά της ζωής. Την πεποίθησή τους πως αν θέλουν μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Πως αν διασχίσουν το σκοτεινό δάσος, θα φτάσουν στη θάλασσα και στους ανοιχτούς ορίζοντες. Να μην μηδενίσουμε την αξία του αγώνα για να κάνουν πραγματικότητα τα όνειρά τους. Να τολμούν να κάνουν τρελά όνειρα.
Το πιο δυστοπικό σενάριο νομίζω θα ήταν παιδιά φοβισμένα κι απομονωμένα, παιδιά που θα συμβιβάζονται στη σκληρή πραγματικότητα και θα βάζουν σε πίστωση τα όνειρά τους.
-Όλοι έχουμε κρυμμένο μέσα μας τον Πίτερ Παν, λέγατε πριν μερικά χρόνια σε μία συνέντευξη. Το πιστεύετε ακόμη;
Όλοι κάποτε είχαμε φτερά και πιστεύαμε πως το να αλλάξουμε τον κόσμο είναι θέμα χρόνου. Το ζητούμενο δεν είναι να παραμείνουμε Πίτερ Παν αλλά να μεγαλώνουμε αποδεχόμενοι τον χρόνο που περνάει χωρίς να εκποιούμε τις αρχές μας. Αυτό εννοούσα. Να αφήνουμε πάντα την πόρτα ανοιχτή. Να μην εθιζόμαστε στη δυστυχία των άλλων. Να μην αποδεχόμαστε πως αφού υπάρχουν θάλασσες κάποιοι θα πνίγονται αλλά να φτιάχνουμε γέφυρες, να παραμείνουμε άνθρωποι.
“Μου αρέσει ένας στίχος του Λειβαδίτη «Γιατί οι άνθρωποι σύντροφε, ζουν από τη στιγμή που βρίσκουν μια θέση στη ζωή των άλλων». Και νομίζω πως αυτό κάνει και η λογοτεχνία. Αναζητώντας μια θέση στη ζωή των άλλων ή αναζητώντας τα νήματα που μας συνδέουν με τους άλλους”
Και η φαντασία των παιδιών είναι απαραίτητη για να μπορέσεις να μπεις στη θέση του άλλου, να δεις μέσα από τα μάτια του τη δική του αλήθεια. Να θυμηθούμε τη γεύση της λαχτάρας. Να μην θάβουμε τα πολύτιμα της παιδικής μας ηλικίας.
-«Από τι υλικά νομίζεις είμαστε φτιαγμένοι; Από τις ιστορίες που κουβαλάμε», γράφετε στα «Χρυσά Κουπιά». Τι είναι οι ιστορίες για τα παιδιά;
Αυτό δεν είμαστε; Όλοι κουβαλάμε τις ιστορίες μας και όλοι είμαστε παραμυθάδες της δικής μας ιστορίας. Αυτής που ζήσαμε, αυτής που θυμόμαστε ή θα θέλαμε να ζήσουμε. Τα παιδιά έχουν ανάγκη τις ιστορίες για να κατανοήσουν το χάος, να βάλουν μια τάξη σ΄ αυτά που δεν καταλαβαίνουν, να εξηγήσουν τη ζωή, τη ζωή που άλλοτε μας απογειώνει κι άλλοτε μας διαψεύδει.
Από την άλλη, θεωρώ πως όλα τα δύσκολα όταν γίνουν λέξεις εξημερώνονται λίγο. Όλα μπορείς να τα πεις σ΄ ένα παιδί με μια ιστορία κι είναι καλό να τα ενθαρρύνουμε να μας λένε τις δικές τους.
-Πότε και πού γράψατε τα υπέροχα «Χρυσά Κουπιά»;
Τα «Χρυσά κουπιά» έκαναν πολλά ταξίδια. Για αλλού ξεκίνησαν αλλά στον δρόμο άλλαξαν πορεία. Άρχισα να τα ξαναγράφω από την αρχή. Ήταν μαζί μου όπου ήμουνα κι εγώ. Στην Αθήνα αλλά και στο σπίτι μας σ΄ ένα απομονωμένο χωριό στη νότια Κρήτη.
-«Ο φόβος πονάει...» («Χρυσά Κουπιά»). Υπάρχει πειστική απάντηση στον φόβο, κάτι εξίσου δυνατό που να μας κάνει να ξεφοβηθούμε;
Ο έρωτας νομίζω. Το μοίρασμα. Και η φύση είναι θεραπευτική όπως και οι αγκαλιές. Μου αρέσει ένας στίχος του Λειβαδίτη «Γιατί οι άνθρωποι σύντροφε, ζουν από τη στιγμή που βρίσκουν μια θέση στη ζωή των άλλων». Και νομίζω πως αυτό κάνει και η λογοτεχνία. Αναζητώντας μια θέση στη ζωή των άλλων ή αναζητώντας τα νήματα που μας συνδέουν με τους άλλους.
“Θα ήθελα να πω πόσο ευγνώμων θα είμαι πάντα στον Θάνο για το πώς στάθηκε δίπλα μου σε όλα. Για τη μεγάλη του γενναιοδωρία να μας προετοιμάσει για την επόμενη μέρα, να μας μπολιάσει για πάντα με το πάθος του”
-Η πρώτη αντίδρασή σας όταν μάθατε την υποψηφιότητα για το Διεθνές Βραβείο H.C. Andersen 2022;
Χαρά σίγουρα και έκπληξη αλλά αυθόρμητα δίστασα. Όταν μου τηλεφώνησε η Βασιλική Νίκα, η πρόεδρος του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ήμασταν με τον Θάνο. Με άκουσε και θύμωσε μαζί μου. «Μην παραδίνεσαι. Να είσαι πάντα στον δρόμο» μου είπε.
-Η πιο συγκινητική κουβέντα που σας έχει πει γονιός; Εάν δεν κάνω λάθος, εφέτος συμπληρώνονται είκοσι χρόνια από το πρώτο βιβλίο σας.
Ναι, είκοσι χρόνια. Το πρώτο βιβλίο μου εκδόθηκε τη χρονιά που γεννήθηκε ο γιος μου. Την πιο συγκινητική κουβέντα μου την είπε μια μαμά στην Κέρκυρα. Παρουσίαζα το βιβλίο μου «Είχε απ΄ όλα και είχε πολλά». Σ΄ αυτό το παραμύθι ο βασιλιάς δεν μοιράζεται με κανέναν τους φόβους του και τους εφιάλτες του που γίνονται τεράστιοι και τον καταστρέφουν. Εκείνη η μαμά ήρθε για να μου πει πως το προηγούμενο βράδυ στο νοσοκομείο διάβασε στην κόρη της το παραμύθι μου κι εκείνη της είπε «κι εγώ μαμά όπως ο βασιλιάς καμιά φορά φοβάμαι και φοβάμαι ακόμα πιο πολύ να σου το πω».
-Δύο χρόνια χωρίς τον Θάνο. Τελικά, η απόσταση του χρόνου σημαίνει κάτι σε μία μεγάλη, συντριπτική απώλεια;
Δεν ξέρω αν όλα τα γιατρεύει ο χρόνος. Κάποιες απώλειες δεν γιατρεύονται. Μαθαίνεις, απλά, να ζεις με αυτές. Θα ήθελα να πω πόσο ευγνώμων θα είμαι πάντα στον Θάνο για το πώς στάθηκε δίπλα μου σε όλα. Για τη μεγάλη του γενναιοδωρία να μας προετοιμάσει για την επόμενη μέρα, να μας μπολιάσει για πάντα με το πάθος του. Για το μάθημα που μας έδωσε πως η ζωή είναι πολύτιμη και πως πάντα πρέπει να αγωνίζεσαι. Κάθε μέρα. Για όσα πιστεύεις, για όσα σε κάνουν να νιώθεις ζωντανός. Ο Θάνος ούτε μια στιγμή πόνου δεν ξέχασε όσα έλεγε στους νέους. Τόλμα. Προχώρα. Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία.
-Πριν από λίγες ημέρες κυκλοφόρησε σε νέα εκτέλεση το «Εμπάργκο» (παρουσιάστηκε πρώτη φορά live στις 23 Δεκεμβρίου). Υπάρχει κάποιο άλλο σχέδιο για τον Θάνο που μπορούμε να περιμένουμε το 2022;
Το έργο του Θάνου είναι τεράστιο. Τα τελευταία χρόνια προσπάθησε να βάλει σε μια πρώτη σειρά το αρχείο του, να μου αφήσει και γι΄ αυτό οδηγίες. Θα ήθελα πάρα πολύ να βρω τρόπο για την ψηφιοποίηση του αρχείου του για να μπορούν να το επισκέπτονται όσοι αγαπούν τον λόγο του και τη μουσική του. Αυτή όμως είναι μια δουλειά που δυστυχώς δεν μπορώ να την κάνω μόνη μου. Θα πρέπει να βρω κάποιον χορηγό ή κάποιο πρόγραμμα για να μπορέσω να το υλοποιήσω. Από την άλλη, ξέρω πως ο Θάνος ήθελε να ακούγεται η μουσική του και γι΄ αυτό μαζί με τους βασικούς του συνεργάτες σκεφτόμαστε μια σειρά από συναυλίες κι εκδηλώσεις.
-Η ευχή σας για τη νέα χρονιά;
Θα σας πω την ευχή που κάναμε με το ελληνικό τμήμα της IBBY. «Ας ενώσουμε τα σπασμένα μας κουπιά, να φτιάξουμε καράβι, να ξαναρχίσει το ταξίδι».
