Είχαμε χάσει και τα τρία μέρη, και τους Έλληνες, και τους Τούρκους, και τους Κύπριους. Είχαμε φέρει τον θάνατο και τον όλεθρο στο νησί. Ο Κίσινγκερ είπε: «Παύεσαι από διευθυντής κυπριακών υποθέσεων», κι έτσι πήγα σπίτι μου.
Πρεσβευτής ΤΟΜΑΣ ΜΠΟΪΓΙΑΤ
Διευθυντής Κυπριακών Υποθέσεων, Ουάσινγκτον (1971-1974)
Οταν βρέθηκε αντιμέτωπος με την αποστολή να καλύψει μέσα στις λίγες λέξεις ενός τίτλου 80 χρόνια ελληνοαμερικανικών σχέσεων επέλεξε το «Μακριά κι αγαπημένοι». Αυτός είναι ο τίτλος της αποκαλυπτικής συλλογής από προφορικές ιστορίες Αμερικανών συναδέλφων του που υπηρέτησαν στην Ελλάδα από το 1940 έως το 2020 που επιμελείται ο πρώην διπλωμάτης Ρίτσαρντ Λ. Τζάκσον - γιατί περί αυτού ο λόγος (ο τίτλος της αγγλικής έκδοσης θα είναι “Faraway and Beloved”). Το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία εντάσσεται στην εκδοτική σειρά «Διπλωμάτες και Διπλωματία», κι είναι το 75ο της σειράς και το τρίτο που μεταφράζεται στα ελληνικά· προηγήθηκαν το βιβλίο του πρεσβευτή Ρόμπερτ Κήλυ Η αμερικανική πρεσβεία και η κατάρρευση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, 1966-1969. Η μαρτυρία ενός διπλωμάτη, Πατάκης 2010, και το βιβλίο του Μοντήγκλ Στερνς Ανδρέας Παπανδρέου: Το αίνιγμα, Εστία 2021.
Γι′ αυτό του το εγχείρημα ο Ρίτσαρντ Λ. Τζάκσον μίλησε στην HuffPost.
- Πότε και γιατί αποφασίσατε να γράψετε ένα βιβλίο για τις ελληνοαμερικανικές διπλωματικές σχέσεις;
Ήμουν αρκετά απασχολημένος ως President του Κολλεγίου Αθηνών (σ.σ. από την θέση του Προέδρου/President του Κολλεγίου Αθηνών - Κολλεγίου Ψυχικού) και είχα λίγο χρόνο να σκεφτώ τι να κάνω στην συνέχεια και σύντομα βρέθηκα υπό lockdown λόγω Covid. Μου φάνηκε λογικό να γράψω ένα βιβλίο, γιατί όχι με βάση προφορική ιστορία αφού, μετά από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, υπηρέτησα ως Executive Director την Ένωση Διπλωματικών Σπουδών και Κατάρτισης (ADST) έχοντας πλήρη πρόσβαση σε αρχειακό υλικό. Περισσότερο σημαντικό ήταν ότι ένας μεγάλος αριθμός διπλωματών στο βιβλίο ήταν φίλοι και συνάδελφοι κι ήθελα να ακουστεί η φωνή τους. Είμαι επίσης πεπεισμένος, βάσει συζητήσεων και αρχικών πωλήσεων, ότι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον στην Ελλάδα σχετικά με τις αμερικανικές αντιλήψεις για την πρόσφατη ελληνική ιστορία και τα γεγονότα.
- Τι αντίκτυπο είχε αυτή η προσπάθεια στο γεγονός ότι υπηρετήσατε τη χώρα σας ως διπλωμάτης σε πολλά ενδιαφέροντα μέρη;
Κανένα αντίκτυπο στην καριέρα μου καθώς έχω συνταξιοδοτηθεί κι είμαι ελεύθερος να γράφω. Αντίθετα η 35 χρόνων θητεία μου ως εργαζόμενος στην Διπλωματική Υπηρεσία των ΗΠΑ με βοήθησε να παράσχω το υπόβαθρο και το πλαίσιο, ιδιαίτερα η υπηρεσία μου ως Πρόξενος στη Θεσσαλονίκη και ως Εμπορικός Ακόλουθος στην Αθήνα.
- Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές πηγές σας κατά την διάρκεια της εργασίας σας;
Ως Executive Director της Ένωσης Διπλωματικών Σπουδών και Κατάρτισης (ADST) πρότεινα στους αναγνώστες το κόσνεπτ της χρονολογικής σειράς αποσπασμάτων σε σχέση με μεμονωμένες χώρες όπως η Ελλάδα. Η ADST κι εγώ ελπίζουμε ότι αυτό το βιβλίο μπορεί να χρησιμεύσει ως πρότυπο για εργασίες σε άλλες χώρες που έχουν ειδικό ενδιαφέρον και σημασία. H πρόκληση για μένα ήταν να επεξεργαστώ το ογκώδες και «λαλίστατο» (αρχειακό) υλικό συνταξιούχων διπλωματών των ΗΠΑ (και να το μετατρέψω) σε ευανάγνωστο και συνεκτικό αφήγημα. Προηγουμένως, αυτό το υλικό ήταν στο μεγαλύτερο μέρος του στην αρμοδιότητα τολμηρών ερευνητών όπως ο Αλέξης Παπαχελάς της Καθημερινής που άντλησε από αυτό για τα βιβλία του για τη χούντα και τις εισβολές στην Κύπρο.
- Βάσει ποιων κριτηρίων επιλέξατε τους ανθρώπους - η μνήμη των οποίων καταγράφεται σ′ αυτό το βιβλίο;
Όλοι όσοι συμμετέχουν με μαρτυρίες έχουν δώσει γραπτή εξουσιοδότηση στην ADST για χρήση τους, επομένως τα κριτήριά μου για τη συμπερίληψη (μαρτυριών) στο βιβλίο ήταν οι ιδιαίτερες επιπτώσεις στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις, η διαθεσιμότητα (δεν βρίσκουν όλοι οι συνταξιούχοι χρόνο για να το κάνουν), η ποικιλομορφία του backround (του καθενός) και των απόψεών τους. Ηθελα να συμμετάσχουν όχι μόνο πρεσβευτές, αλλά και πρόξενοι, εμπορικοί και πολιτιστικοί σύμβουλοι και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της Ουάσιγκτον. Εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, Αμερικανών διπλωματών έχουν περάσει από την Ελλάδα τα τελευταία 80 χρόνια, οπότε η έννοια μου ήταν για ξεκάθαρες μαρτυρίες με την προσωπική, αυθεντική φωνή του καθενός, κι ίσως ήμουν λίγο ιδιόρρυθμες στην επιλογή μου.
- Επίσης, βάσει ποιων κριτηρίων επιλέξατε τα τμήματα των κειμένων που φιλοξενεί αυτό το βιβλίο; Και γιατί είναι χρονολογικά δομημένο;
Επέλεξα να καλύψω από το 1940 μέχρι το 2020 λόγω της εξαιρετικής σημασίας και αστάθειας αυτής της περιόδου. Μια χρονολογική σειρά σε αδρές γραμμές μου φαινόταν το καλύτερο καθώς η πρώτη ύλη ήταν διατεταγμένη σε αυτή μορφή. Όσον αφορά την επιλογή τμημάτων από ξεχωριστές προφορικές ιστορίες, για να παρέχω συνοχή (στον αναγνώστη) έπρεπε να επεξεργαστώ υλικό εξωγενές προς τις βασικές έξι ενότητες του βιβλίου, καθώς και, για λόγους έκτασης, να διαγράψω κάποιες από τις μαρτυρίες που ήλπιζα να συμπεριλάβω.
- Πιστεύετε ότι ορισμένες περίοδοι (για παράδειγμα η περίοδος μετά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο με τόσες δυσκολίες και προκλήσεις) είναι πιο σημαντικές από άλλες περιόδους στις οποίες αναφέρεται αυτό το βιβλίο;
Θα ήταν απρεπές εκ μέρους μου να γνωμοδοτήσω ποια κομμάτια της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας θα κριθούν συν τω χρόνω τα πιο σημαντικά, κι έτσι επιλέγω να επικεντρωθώ σε σε τομείς που απασχολούσαν περισσότερο τους Αμερικανούς διπλωμάτες που υπηρέτησαν εδώ. Πιστεύω, ωστόσο, ότι ο Β′ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Εμφύλιος και η Ανοικοδόμηση ήταν μακράν οι πιο δημιουργικές και ουσιαστικές περίοδοι της αμερικανικής εμπλοκής με την Ελλάδα. Το αναφέρω αυτό παρά τις έντονες αντιπαλότητες και διαφωνίες που υπήρχαν μεταξύ της Πρεσβείας των ΗΠΑ και της - ξεχωριστής - Διαχείρισης του Σχεδίου Μάρσαλ (για την ακρίβεια, ο πρώην Κυβερνήτης της Νεμπράσκα, Ντουάιτ Γκρίσγουλντ, έβγαλε τον Λίνκολν ΜακΒέι, έναν από τους πιο αποτελεσματικούς πρεσβευτές από τη θέση του).
- Με ποιο τρόπο ο αναγνώστης γίνεται πιο πλούσιος; Συμφωνείτε ότι αυτό το βιβλίο εμπλουτίζει τη γνώση μας για τη σύγχρονη Ελληνική ιστορία;
Αυτό είναι ένα βιβλίο που γράφτηκε για τον μέσο αναγνώστη, όχι μόνο για διπλωμάτες και ακαδημαϊκούς. Δείχνοντας, ωστόσο, τι πραγματικά σκέφτονται και κάνουν οι Αμερικανοί διπλωμάτες εντός της Πρεσβείας των Αθηνών και του Προξενείου Θεσσαλονίκης, ελπίζω να προσελκύσω μια νέα γενιά Αμερικανών κι Ελλήνων διπλωματών σ′ αυτό το, γεμάτο προκλήσεις, επάγγελμα. Σε γενικές γραμμές, η αφήγηση μέσα από στόματα Αμερικανών που παρουσιάζεται εδώ διαφέρει σε πολλές πλευρές από την ελληνική αντίληψη, κι αυτό και μόνο θα πρέπει να ενδιαφέρει και να αποτελέσει το ξεκίνημα μιας συζήτησης. Σ′ αυτό το πνεύμα, πιστεύω ότι, ναι, οι αναγνώστες (του παρόντος βιβλίου), βγαίνουν πλουσιότεροι κι ίσως «διεθνοποιούνται» μέσα από τις έξωθεν αντιλήψεις ενός φιλικού συμμάχου.
- Γιατί επιλέξατε τον συγκεκριμένο τίτλο; Τι θέλατε να υπονοήσετε; Επίσης είχατε κι άλλους υποψήφιους τίτλους όπως αποκαλύπτετε...
Είμαι αρκετά χαρούμενος μ′ αυτό τον τίτλο που συνέλαβε ο γαμπρός μου και, καθώς εργάζομαι τώρα στην αγγλική έκδοση, αντιλαμβάνομαι ότι είναι ουσιαστικά αμετάφραστος στα Αγγλικά. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι τόσο λεπτές οι διαφοροποιήσεις, ώστε σε κάθε σχέση, διπλωματική ή προσωπική, να είναι βέβαιο πώς θα υπάρξουν αναταράξεις στο δρόμο και η πλεύση δεν θα είναι πάντα ομαλή.
- Τέλος, με ποιες σκέψεις διαλέξατε την συγκεκριμένη φωτογραφία για το εξώφυλλο του βιβλίου;
Σχετικά με την φωτογραφία εξωφύλλου, είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων που το Ιδρυμα Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής μου έδωσε άδεια να τη χρησιμοποιήσω και πιστεύω ότι μιλά από μόνη της και προσελκύει τους αναγνώστες. Θα έχετε προσέξει ότι εντός του βιβλίου εικονίζονται ο Πρόεδρος Αϊζενχάουερ κι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ το 1957 στο Παρίσι. Πιστεύω ότι συγκαταλέγονται στις διακεκριμένες πολιτικές προσωπικότητες του 20ου αιώνα.
- Εχετε υπάρξει επί κεφαλής μεγάλων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων τόσο στην Αθήνα όσο και στην Θεσσαλονίκη. Ποια είναι η μεγαλύτερη ωφέλεια του βιβλίου ως προς την εκπαιδευτική διάσταση;
Συμφωνώ μαζί σας ότι το Κολλέγιο Αθηνών και το Κολλέγιο Ανατόλια είναι και τα δύο ιδρύματα που δίνουν κίνητρο για έμπνευση και ήταν προνόμιο για μένα να είμαι ο μόνος που έχει υπηρετήσει ποτέ και τα δύο από τη θέση του Προέδρου. Καθώς οι μαθητές σε αυτά και άλλα σχολεία ολοκληρώνουν το Λύκειο ή το ΙΒ, βρίσκονται αντιμέτωποι με φαινομενικά ανυπέρβλητες αποφάσεις (που πρέπει να λάβουν) για την είσοδό τους στο πανεπιστήμιο, τι να σπουδάσει κανείς εκεί και ποια καριέρα να ξεκινήσει. Πιστεύω ότι οι εμπειρίες και συμπεριφορά διπλωματών μέσα στο ασφαλές περιβάλλον μιας πρεσβείας πρέπει να έχουν απήχηση στους φοιτητές που ενδιαφέρονται για τη διπλωματική καριέρα ή να υπηρετήσουν στο εξωτερικο. Γενικότερα στις προφορικές ιστορίες υπάρχουν παραλληλισμοί με πολλές διεθνείς εταιρείες και ΜΚΟ. Θα μπορούσε επίσης το βιβλίο να αποτελεί ένα εργαλείο για συζητήσεις στην τάξη και, σε πανεπιστημιακό επίπεδο, να χρησιμοποιείται σε μαθήματα διεθνών σχέσεων. Για μαθητές όλων των ηλικιών πιστεύω ότι η ανάγνωση της ιστορίας από την οπτική γωνία ενός ξένου ή outsider διευρύνει την προοπτική και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στον σημερινό διεθνή και παγκόσμιο κόσμο μας
- Ο πατέρας σας υπήρξε στενός συνεργάτης του Προέδρου Αϊζενχάουερ. Εχετε να μοιραστείτε μαζί μας κάποια συμβουλή που δεν ξεχάσατε ποτέ; Και μια ιστορία;
Ο πατέρας μου δεν μοιράστηκε μαζί μου κανένα μυστικό για τον Αϊζενχάουερ, αλλά κάποτε με σύστησε σε αυτόν σε ένα γκολφ κλαμπ στην Πενσυλβάνια. Τον θυμάμαι ως έναν τόσο ευγενικό ηλικιωμένο άνδρα που εξακολουθεί να παίζει γκολφ. Ετσι, η μόνη συμβουλή μου είναι να κάνουμε στους πατεράδες και τις μητέρες ό,τι ερώτηση έχουμε όσο βρίσκονται μαζί μας. Κι όσο για ανέκδοτο, ο πατέρας μου συνόδευσε τον υπουργό Εξωτερικών, Τζον Φόστερ Ντάλες, στην σημαντική Διάσκεψη της Γενεύης τον Απρίλιο του 1954 (σ.σ. Η Διάσκεψη της Γενεύης ήταν μια διάσκεψη που είχε σκοπό να διευθετήσει εκκρεμή ζητήματα που προέκυψαν από τον πόλεμο της Κορέας και τον Πρώτο Πόλεμο της Ινδοκίνας και συμμετείχαν πολλά έθνη). Ο Ντάλες, ένα ευέξαπτο αφεντικό, του ανέθεσε να ετοιμάσει μια μακρά έκθεση ξενυχτώντας. Οταν ο πατέρας μου την «πέρασε» κάτω από την πόρτα του δωματίου του ξενοδοχείου του στις 6 το πρωί, ο Ντάλες βρέθηκε να αρπάζει ένα - ένα τα χαρτιά πίσω από την πόρτα κυριολεκτικά στα τέσσερα χωρίς να πει κουβέντα. Σημειωτέον, ο Ντάλες δεν ήθελε τον πατέρα μου στην Διάσκεψη, αλλά δεν κατάφερε να το πετύχει διότι ο Πρόεδρος Αϊζενχάουερ επέμενε να είναι εκεί προς επίβλεψη των τεκταινομένων.
- Εχετε ανέκδοτη δουλειά; Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια σ′ αυτό τον τομέα;
Ολα τα τέσσερα βιβλία (που έχω γράψει) έχουν εκδοθεί αλλά αναρωτιέμαι αν έχω εντός μου κάποια τελευταία ιστορία να πω στον κόσμο.