«Επιχείρηση Ερμής» (Unternehmen Merkur) ήταν το κωδικό όνομα της γερμανικής αεραποβατικής επιχείρησης για την κατάληψη της Κρήτης: Η Μάχη της Κρήτης διήρκεσε από τις 20 Μαΐου μέχρι την 1η Ιουνίου 1941 και αποτελούσε ένα φιλόδοξο εγχείρημα από πλευράς των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, λίγο μετά την κατάρρευση του μετώπου της ηπειρωτικής Ελλάδας. Επρόκειτο για τη μία και μοναδική μεγάλης κλίμακας αεραποβατική επίθεση των Γερμανών κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία χαρακτηρίζεται από την άνευ προηγουμένου χρήση αερομεταφερόμενων δυνάμεων για την επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού, αλλά και από τη σκληρότητα των μαχών, σε μεγάλο βαθμό λόγω της αναπάντεχα σθεναρής αντίστασης του κρητικού πληθυσμού.
Η στρατηγική σημασία της Κρήτης και οι αντίπαλες δυνάμεις
Η θέση της Κρήτης, στο μέσο της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου, την καθιστά ιδανική βάση αεροναυτικών επιχειρήσεων, παρέχοντας σε αυτόν που την κατέχει τον έλεγχο όλων των συγκοινωνιών στη Μεσόγειο.
Όπως αναφέρεται σε σχετικό κείμενο στην ιστοσελίδα του Γενικού Επιτελείου Στρατού (του Ιωάννη Γ. Γεμενετζή, Ανχη (ΠΒΕΥ) - Ιστορικού), στο τέλος Απριλίου του 1941, τη διοίκηση των Βρετανικών και Ελληνικών Δυνάμεων Κρήτης ανέλαβε ο διοικητής της 2ης Νεοζηλανδικής Μεραρχίας υποστράτηγος Φρέϊμπεργκ.
Η συνολική στρατιωτική δύναμη της Κρήτης, μετά από ενίσχυσή της και από δυνάμεις που μεταφέρθηκαν από την ηπειρωτική Ελλάδα, ανερχόταν περίπου σε 11.500 Έλληνες και 31.500 Βρετανούς. Μειονεκτούσε όμως, σοβαρά σε θέματα εξοπλισμού, αφού ο οπλισμός, τα πυρομαχικά και τα άλλα εφόδια βρίσκονταν πολύ κάτω του επιθυμητού επιπέδου. Επίσης, αεροπορία στο νησί δεν υπήρχε, ενώ τα διαθέσιμα πυροβόλα και άρματα μάχης κρίνονταν ανεπαρκή.
Το σύνολο των γερμανικών δυνάμεων που θα έπαιρναν μέρος στην επίθεση κατά της Κρήτης ανερχόταν σε 22.750 άνδρες, 1.370 αεροπλάνα και 70 πλοία. Την επιχείρηση θα υποστήριζε και μικρός αριθμός ιταλικών αντιτορπιλικών και τορπιλακάτων, ενώ ένα ενισχυμένο ιταλικό σύνταγμα, ύστερα από αίτηση του Μουσολίνι, θα αποβιβαζόταν από τη Δωδεκάνησο στις ανατολικές ακτές της νήσου. Η ενέργεια αυτή, τελικά, πραγματοποιήθηκε στα τέλη Μαΐου, όταν η μάχη είχε ήδη κριθεί.
Η διεξαγωγή των επιχειρήσεων
Η γερμανική επίθεση άρχισε το πρωί της 20ης Μαΐου 1941. Μετά από σφοδρό βομβαρδισμό, σμήνη μεταγωγικών αεροσκαφών άρχισαν να πραγματοποιούν ρίψεις αλεξιπτωτιστών στην περιοχή Χανίων-Μάλεμε, ενώ παράλληλα άρχιζε και η προσγείωση ανεμοπλάνων με αερομεταφερόμενα τμήματα.
Ακολούθησε σκληρός αγώνας, με τη συμμετοχή του ίδιου του κρητικού πληθυσμού. Κατά τη διάρκεια τηςεπιχείρησης, οι Γερμανοί κατόρθωσαν να δημιουργήσουν ένα μικρό προγεφύρωμα στα ανατολικά του Ταυρωνίτη ποταμού και να θέσουν υπό τα πυρά τους το αεροδρόμιο Μάλεμε και το ύψωμα 107, από το οποίο ελεγχόταν η ευρύτερη περιοχή του αεροδρομίου.
Στις περιοχές Ρέθυμνου και Ηρακλείου η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε από τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας. Οι αλεξιπτωτιστές σε αυτές τις περιοχές υπέστησαν βαριές απώλειες και δεν μπόρεσαν να σημειώσουν καμία επιτυχία. Ωστόσο, η αντεπίθεση για ανακατάληψη του αεροδρομίου Μάλεμε και του υψώματος 107 απέτυχε.
Η εν λόγω αποτυχία, καθώς και η προώθηση των συνεχώς ενισχυόμενων γερμανικών δυνάμεων προς τα βορειοανατολικά ανάγκασε τις οι εκεί ελληνοβρετανικές δυνάμεις συμπτύχθηκαν τη νύχτα της 23ης- 24ης Μαΐου σε νέα τοποθεσία ανατολικότερα. Από τότε και μετά η πρωτοβουλία των επιχειρήσεων περιήλθε στους Γερμανούς. Στην ουσία η τύχη του νησιού είχε κριθεί, ωστόσο οι σκληρές συγκρούσεις συνεχίστηκαν ως τις 29 Μαΐου, οπότε άρχισε η εκκένωση της Κρήτης από τις βρετανικές δυνάμεις, που κατά το μεγαλύτερο μέρος ολοκληρώθηκε το βράδυ της 31ης Μαΐου.
Απώλειες
Ο διοικητής του ΧΙ Γερμανικού Σώματος Αεροπορίας αντιπτέραρχος Στούντεντ παραδέχτηκε ότι η Κρήτη υπήρξε «ο τάφος των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών», με αποτέλεσμα να μην τολμήσουν οι Γερμανοί μέχρι το τέλος του πολέμου παρόμοια επιχείρηση.
Οι απώλειες, όπως αναφέρονται στην ιστοσελίδα του ΓΕΣ, είχαν ως εξής
- -Ελλήνων: Νεκροί 426 και μεγάλος αριθμός τραυματιών και αιχμαλώτων.
- -Βρετανών: Νεκροί 1.742, τραυματίες 1.737 και αιχμάλωτοι 11.835. Επίσης βυθίστηκαν 2 καταδρομικά, 6 αντιτορπιλικά και χάθηκαν πάνω από 2.000 αξιωματικοί και ναύτες.
- -Γερμανών: Νεκροί 1.990, αγνοούμενοι 1.995 και σοβαρός αριθμός τραυματιών. Συνολικά οι απώλειες του επίλεκτου σώματος των Γερμανών αλεξιπτωτιστών ξεπέρασαν τους 8.000 άνδρες. Οι απώλειες σε αεροσκάφη ανήλθαν σε 220 τελείως κατεστραμμένα και 150 περίπου με σοβαρές ζημιές.
Φωτογραφικό υλικό και χάρτες από τη σελίδα του ΓΕΣ