Πάντα η επίσκεψη στην Θεσσαλονίκη είναι μία πραγματική εμπειρία. Κυρίως γιατί αυτή η πόλη που μπορεί και θέλει να γίνει το ουσιαστικό κέντρο των Βαλκανίων, εντυπωσιάζει τόσο με τα σύγχρονα της επιτεύγματα όσο και με το ιστορικό παρελθόν της. Παρελθόν που το συναντάει κάνεις σε κάθε του βήμα.
Έχω πει πολλές φορές πως η Θεσσαλονίκη είναι η δεύτερη ακριβώς σε σημασία βυζαντινή πόλη μετά τη βασιλεύουσα. Πολύ πιο σπουδαία από τη Ραβέννα μόνο που τα δικά της μνημεία δεν έχουν ούτε την προβολή ούτε τη σήμανση που έχουν τα ανάλογα μνημεία της πόλης που έχτισε ο Ιουστινιανός στο μυχό της Αδριατικής.
Βρέθηκα στην Θεσσαλονίκη για να στήσω την έκθεση Unexpected Dialogue Picasso - Jankulovski, Ceramics - Painting, στο πλαίσιο της Αρτ Θεσσαλονίκη 4 αλλά και για να χαρώ όλο αυτό το εικαστικό πανηγύρι που στήνει κάθε χρόνο ο Παντελής Τσάτσης, στο 10ο περίπτερο της διεθνούς έκθεσης.
Φέτος η εκδήλωση ήταν καλύτερη από ποτέ με πολύ μεγάλη συμμετοχή ελληνικών και ξένων gallery, με ποικίλα μουσικά και Εικαστικά χάπενινγκ, με ιστορικές εκθέσεις όπως αυτή των συλλόγων Βερνίκου και Παπαδημητρίου και επίσης τις παρουσίες καλλιτεχνών όπως ο Δημήτρης Αληθεινός με την γκαλερί Ρώμα ή ο Γιώργος Ξένος με την γκαλερί Λόλα Νικολάου και ο Παναγιώτης Τανιμανίδης με την γκαλερί Artforum. Να μην ξεχάσω το συγκινητικό αφιέρωμα στον αειθαλή ζωγράφο Νίκο Στεφάνου που οργάνωσε ο Στέλιος Γκαρίπης, τον Μανώλη Πολυμέρη, ιστορική μορφή του ελληνικού εξπρεσιονισμού αλλά και τις εξαίρετες, τελετουργικές μάσκες από όλα τα Βαλκάνια που παρουσίασε μοναδικά και με απόλυτα θεατρικό τρόπο εθνολόγος και συλλέκτης Γιώργος Μελίκης.
Προσωπικά ευχαριστώ και από τη θέση αυτή, την επιτροπή που μού απένειμε το βραβείο του καλύτερου επιμελητή. Είναι κάτι που όπως είναι φυσικό, με συγκινεί βαθιά. Επίσης θέλω να συγχαρώ τον Σταύρο Μιχαλαριά που κέρδισε το βραβείο του καλύτερου περιπτέρου εκθέτοντας μοναδικά τα έργα του γλύπτη Τάκι και της μοναδικής μοντερνίστριας καλλιτέχνιδας Χρύσας αλλά και τον Mice Jankulovski πού απέσπασε το βραβείο του καλύτερου καλλιτέχνη. Δεν είναι διόλου σύμπτωση ότι λίγους μήνες πριν ο ίδιος δημιουργός είχε αποσπάσει ανάλογο βραβείο στην Μπιενάλε της Φλωρεντίας.
Στο σύντομο αυτό σημείωμα θέλω να μοιραστώ μαζί σας, εν είδει φωτορεπορτάζ, κάποιες εικόνες από τον ανωτέρω θεσμό αλλά και φωτογραφίες από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης, περισσότερο για να σας παρακινήσω ώστε να τα δείτε και εσείς σύντομα, ζωντανά!
Η αρχή δεν μπορεί παρά να γίνει από την περίφημη Ροτόντα, το σημαντικότερο, κυκλοτερές μνημείο αρχιτεκτονικά μετά το Πάνθεον της Ρώμης και το σημαντικότερο μνημείο του κόσμου, κατά την άποψή μου, από πλευράς ψηφιδωτού διακόσμου.
Χτισμένο τον 4ο αιώνα μετά Χριστόν, στο μεταίχμιο του υστερορωμαϊκού και του πρωτοβυζαντινού κόσμου, αποτελεί το κυριότερο κτίσμα, μαζί με την πασίγνωστη Αψίδα - την Καμάρα των ντόπιων - του συγκροτήματος των ανακτόρων του αυτοκράτορα Γαλέριου.
Στον τρούλο της Ροτόντας εικονίζονται υπέρκομψες μορφές, ολόσωμες εμπρός στα φανταστικά αρχιτεκτονήματα ενός υπερβατικού κόσμου ενώνοντας στην ελληνιστική τέχνη με τα Φαγιούμ και τα πρώτα δείγματα της παλαιοχριστιανικής αισθητικής. Χάρμα ιδέσθαι!
Στη συνέχεια το μοναδικό μνημείο του τέταρτου αιώνα, η Αχειροποίητος, μία επιβλητική όσο και δωρική τρίκλιτη Βασιλική, η οποία επίσης στεγάζει στα εσωρράχια των αψίδων της μοναδικά ψηφιδωτά με φυτικά θέματα.
Λίγο πιο κάτω η επιβλητική Αγία Σοφία, ανάμεσα στην λεωφόρο Εγνατίας και την παραλιακή, το σημαντικότερο, σωζόμενο μνημείο της μεσοβυζαντινής περιόδου με ψηφιδωτά από την Εικονομαχία - ο διάλιθος Σταυρός της αψίδας του ιερού - και τη μαγική Ανάληψη του τρούλου, απ’τον 9ο αιώνα μετά Χριστόν.
Μην ξεχάσω τα υπέροχα κιονόκρανα με τα φύλλα που κυματίζουν (!) τα οποία χρονολογούνται ήδη από την εποχή του Θεοδοσίου και του Ιουστινιανού.
Χρονολογικά ακολουθεί η Παναγία των Χαλκέων.
Κομνήνειος ναός του 12ου αιώνα, πολύ κοντά στην πλατεία Αριστοτέλους και το κολοσσιαίο άγαλμα του Ελευθερίου Βενιζέλου, για να ακολουθήσουν οι μοναδικές παλαιολόγειες εκκλησίες όπως είναι ο Άγιος Παντελεήμων, η Αγία Αικατερίνη, οι Άγιοι Απόστολοι κλπ.
Τα μνημεία στην άνω Πόλη θα τα περιγράψουμε σε μιαν άλλη ευκαιρία. Ιδιαίτερα τον Όσιο Δαυίδ, δηλαδή τη Μονή Λατόμου με το μοναδικό ψηφιδωτό του στην αψίδα του ιερού πού αποδίδει τον Χριστό αγένειο σαν νεαρό Βάκχο ή Απόλλωνα.
Λίγα λόγια μόνο τώρα για την σημερινή πόλη η οποία μαστίζεται από τις κακοτεχνίες και την απαράδεκτη καθυστέρηση του μετρό, τα πεπαλαιωμένα λεωφορεία τα οποία επιβαρύνουν την ήδη υπερβολικά επιβαρυμένη κίνηση και που κάνουν στην καθημερινότητα των κατοίκων εξαιρετικά δύσκολη. Μία πόλη που διάθετε έναν τέτοιο περίπατο στο θαλάσσιο μέτωπό της και τους μεγάλους, κεντρικούς δρόμους της νέας και της παλαιάς Εγνατίας θα μπορούσε να λύσει το κυκλοφοριακό της πρόβλημα με ελαφρά, επίγεια μέσα όπως είναι το τραμ και να αποφύγει την τεράστια δαπάνη ενός μετρό που μοιάζει να μην τελειώνει ποτέ.
Αν πρέπει να πω και εγώ εδώ την άποψή μου τα μοναδικά ευρήματα της Εγνατίας οδού, μιας πραγματικής Πομπηίας στην Θεσσαλονίκη, θα επιμείνω πως πρέπει να παραμείνουν in situ και όπως πρότεινε πρόσφατα γνωστός θεσσαλονικιός πολιτικός και συγκοινωνιολόγος, θα μπορούσε απλώς να παρακαμφθεί ο σταθμός Βενιζέλου. Έστω, προσωρινά και το έργο να ολοκληρωθεί άμεσα εφόσον η μεταφορά και η επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων αφενός θα σήμαινε τεράστια δαπάνη, τεράστια καθυστέρηση και αφετέρου πολύ, αμφίβολα αποτελέσματα. Δεν αξίζει κάτι τέτοιο σε μία τέτοια πόλη.