Αναμφίβολα ζούμε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική περίοδο της ανθρωπότητας. Ο σημερινός κόσμος είναι σημαντικά πιο περίπλοκος σε σχέση με το παρελθόν. Και αυτό είναι αληθές και όχι μια ψευδαίσθηση. Και υπάρχει ένας λόγος που συμβαίνει αυτό και εξηγείτε μέσα από τους κύκλους καινοτομίας. Όποιος κατανοήσει πως λειτουργούν οι κύκλοι καινοτομίας μπορεί να υλοποιήσει προβλέψεις για το μέλλον.
Οι μελετητές εξετάζοντας τις οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις έχουν διαπιστώσει ότι από την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασής μέχρι και σήμερα η ανθρωπότητα κάνει άλματα εξέλιξης μέσα σε συγκεκριμένες περιόδους. Ήταν ο Αυστριακός οικονομολόγος Joseph Sumpeter που κυρίως διατύπωσε τη θεωρία των κύκλων καινοτομίας με τη συνδρομή των οποίων οι ειδικοί ερμηνεύουν περιόδους ανάπτυξης και πτώσης στην οικονομία. Κάνοντας μια σύνοψη των κύκλων αυτών δεν μπορούμε παρά να εντυπωσιαστούμε από την ταχύτητα των εξελίξεων.
Έτσι βλέπουμε ότι ο πρώτος κύκλος καινοτομίας ξεκινά από τη βιομηχανική επανάσταση στην Αγγλία του 18 αιώνα. Εκεί όπου η βρετανική κλωστοϋφαντουργία για να επιβιώσει από τον ανταγωνισμό του χαμηλού εργατικού κόστους, των υπολοίπων χωρών της εποχής, έπρεπε να εκμηχανιστεί. Η πρόσβαση του βρετανικού πληθυσμού στην τεχνική γνώση επέτρεψε τους πειραματισμούς και τις τεχνικές βελτιώσεις από μια όλο και μεγαλύτερη ομάδα του γενικού πληθυσμού, με αποτέλεσμα τη σταδιακή δημιουργία πρωτότυπων εργοστασίων.
Η εποχή εκείνης της εξέλιξης διήρκησε 60 χρόνια (1785 – 1845) και τη διαδέχθηκε το δεύτερο κύμα καινοτομίας που βασίσθηκε στην τιθάσευση της ενέργειας που παράγεται από τον ατμό, στα εκτεταμένα σιδηροδρομικά δίκτυα και στην εξελιγμένη μεταλλουργία. Το δεύτερο κύμα αυτό διήρκησε από το 1845 μέχρι το 1900 και ήταν κατά πέντε χρόνια μικρότερο από το πρώτο. Κάθε κύμα καινοτομίας έθετε και θέτει υποδομές για το επόμενο.
Όντως από το 1900 και μετά εισερχόμαστε στο τρίτο κύμα καινοτομίας που στηρίχθηκε στον ηλεκτρισμό, στους κινητήρες εσωτερικής καύσης και στην εξέλιξη της χημικής βιομηχανίας.
Το τρίτο κύμα θα διαρκέσει και αυτό 5 χρόνια λιγότερο από το προηγούμενο (1900 – 1950) και έτσι 50 χρόνια μετά ξεκινάει το τέταρτο κύμα καινοτομίας. Η πετροχημική βιομηχανία, η βιομηχανία των ηλεκτρονικών και η επανάσταση των αερομεταφορών λειτουργούν ως επιταχυντές ενός νέους κύκλου καινοτομίας που έρχεται μόλις μετά από σαράντα έτη από τον προηγούμενο (1950 – 1990).
Κατόπιν, τα ψηφιακά δίκτυα, οι εταιρείες λογισμικού και τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ κυριαρχούν σε έναν νέο κόσμο όπου η γνώση και η πληροφορία μεταδίδονται με ιλιγγιώδεις ταχύτητες και αποτελούν το πέμπτο κύμα καινοτομίας που διήρκεσε μόλις τριάντα έτη (1990-2020).
Σήμερα διανύουμε το έκτο κύμα καινοτομίας που στηρίζεται στην Τεχνητή Νοημοσύνη, στη ρομποτική και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Είναι μια περίοδος που διαφημίζεται ως τέταρτη βιομηχανική επανάσταση (με πολλούς να κάνουν λόγο για τη γρήγορη διαδοχή της από της πέμπτη βιομηχανική επανάσταση). Μια κοινή διαπίστωση είναι ότι κάποιος που γεννήθηκε το 1900 πιθανότατα θα διένυε μόνο έναν κύκλο καινοτομίας στο βίο του. Κάποιος όμως που γεννήθηκε τη δεκαετία του 1970 βιώνει μέχρι σήμερα όχι έναν αλλά τρεις κύκλους καινοτομίας και μάλιστα εντός του εργασιακού του βίου. Και κάθε κύκλος καινοτομίας δεν αλλάζει απλά τους όρους του παιγνιδιού αλλά τους ανατρέπει. Μεταξύ άλλων κάθε κύκλος καινοτομίας δημιουργεί νέους επιχειρηματικούς γίγαντες.
Σήμερα διανύουμε τα απόνερα του πέμπτου κύματος καινοτομίας που εμπλέκεται με τον έκτο. Είναι η εποχή των “Magnificent Seven stocks” των εταιρειών της πληροφορικής που βίωσαν εκρηκτική ανάπτυξη από το 2000 και έπειτα. Οι Magnificent Seven stocks (που αποτελούνται από τις εταιρείες Apple, Microsoft, Google parent Alphabet, Amazon.com, Nvidia, Meta Platforms και Tesla) είχαν κεφαλαιοποίηση το 2000 στο ύψος των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων (από όπου σταδιακά οι εταιρείες δημιουργούνταν) και το καλοκαίρι του 2024 πέτυχαν μια κεφαλαιοποίηση ύψους 15,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Μέσα σε μια εικοσαετία δημιουργήθηκαν επτά οικονομικοί γίγαντες με κεφαλαιοποίηση σχεδόν όσο το ετήσιο ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο αριθμός και ο όρος των Magnificent Seven θυμίζει προφανώς τον όρο των Επτά Αδελφών των καρτέλ πετρελαίου που κυριάρχησαν από το 1940 ως και το 1970. Άραγε, με την αλλαγή του κύκλου καινοτομίας που διανύουμε οι Magnificent Seven θα επιβιώσουν ή η διαδοχή τους από νέους παίκτες θα είναι άμεση; Μπορεί κάποια από αυτές τις εταιρείες να έχει την τύχη της Eastman Kodak της ιστορικής εταιρείας που ιδρύθηκε το 1888 και προώθησε τον κλάδο της φωτογραφίας όσο κανένας άλλος; Στο απόγειο της η Eastman Kodak, εν έτει 1996, κυριαρχούσε στην αγορά της φωτογραφίας με ετήσιο τζίρο 31 δισεκατομμυρίων ευρώ και πάνω από 145.000 εργαζόμενους. Ωστόσο αν και η εταιρεία προώθησε την ψηφιακή φωτογραφία σε ερευνητικό επίπεδο ποτέ δεν κατάφερε να κατανοήσει το εύρος των επιχειρηματικών προκλήσεων του πέμπτου κύματος καινοτομίας (εταιρείες πληροφορικής και ψηφιακά δίκτυα) και έτσι το 2012 υπέβαλε αίτηση για πτώχευση ενώ τις πατέντες της ψηφιακής φωτογραφίες της πώλησε για να ξεχρεώσει.
Όμως οι κύκλοι καινοτομίας αλλάζουν και τους γεωοικονομικούς όρους του παιγνιδιού. Είναι ενδιαφέρον να δούμε πως άλλαξε το παγκόσμιο παίγνιο της οικονομίας παρατηρώντας τις μεταβολές στις παγκόσμιες εξαγωγές ανάμεσα στο 1990 και στο σήμερα. Δεν μπορούμε παρά να διαπιστώσουμε την εκρηκτική ανάπτυξη του εμπορίου μεταξύ των εθνών, που επιτελέστηκε μέσα σε τριάντα έτη και πλέον ανέρχεται σε δεκάδες τρισεκατομμύρια δολάρια. Συγκεκριμένα το παγκόσμιο εμπόριο ανέρχεται σε 27 τρισεκατομμύρια δολάρια με σημαντικές ανακατατάξεις ανάμεσα στις συναλλασσόμενες χώρες.
Οι ασιατικές χώρες αρχίζουν και κυριαρχούν στον παγκόσμιο χάρτη με την Κίνα να εκτοπίζει τις ΗΠΑ από την πρωτοκαθεδρία. Οι ευρωπαϊκές χώρες συνεχίζουν και έχουν παρουσία στον χάρτη αλλά υποχωρούν σημαντικά σε σχέση με τους ανταγωνιστές τους. Η μετατόπιση της βιομηχανικής παραγωγής από τις δυτικές χώρες προς τις ασιατικές υπήρξε ταχύτατη και με ισχυρό αντίκτυπο. Πλέον οι ασιατικές οικονομίες ανακηρύσσονται σε νέους πρωταθλητές της παγκόσμιας οικονομίας. Ως αποτέλεσμα η παγκόσμια διανομή του πλούτου έχει αλλάξει.
Πια υπάρχουν τρία κύρια μπλοκ που ανταγωνίζονται. Το ευρωπαϊκό μπλοκ, το αμερικανικό και οι ασιατικές χώρες. Κανένα από αυτά τα μπλοκ δεν είναι συμπαγή αλλά έχουν τις ιδιαιτερότητες τους. Στο ασιατικό και στο αμερικανικό μπλοκ κυριαρχούν με διαφορά η Κίνα και οι ΗΠΑ.
Ωστόσο, στο ευρωπαϊκό μπλοκ παρατηρούμε ότι ενώ η Γερμανία δεν διαθέτει το μέγεθος για να ηγηθεί δεν διαθέτει τη διαφορά του οικονομικού μεγέθους, από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, που θα δικαιολογούσε την πρωτοκαθεδρία της. Γίνεται επίσης σαφές ότι το γεωοικονομικό αποτύπωμα κάθε μιας ευρωπαϊκής χώρας μεμονωμένα είναι σημαντικά μειωμένο στην παγκόσμια οικονομία ενώ αντίθετα το ΑΕΠ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σαν σύνολο, ανέρχεται σε περίπου 18 τρις δολάρια.
Ως εκ τούτου είναι σαφές ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση αποτελεί μονόδρομο για την επιβίωση των χωρών της Γηραιάς Ηπείρου. Βέβαια και στο ασιατικό μπλοκ το άθροισμα όλων των ανταγωνιστών της Κίνας προσεγγίζει το ΑΕΠ της Κίνας σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στο αμερικανικό μπλοκ. Αυτό αποτελεί οιωνοί πρόβλημα για την Κίνα καθώς όλοι οι τοπικοί ανταγωνιστές της ανεβαίνουν και έχουν κάθε λόγο να αντιπαρατεθούν μαζί της γεωπολιτικά και οικονομικά.
Και πού εδράζεται ο ανταγωνισμός μεταξύ των τριών μεγάλων μπλοκ; Συγκεντρώνεται ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην Κίνα κυρίως. Η Κίνα έχει σαφές προβάδισμα στις τεχνολογίες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας σε μπαταρίες και στα drones ενώ φαίνεται να κερδίζει και τον τομέα της δημιουργίας εξελιγμένων μονάδων βιομηχανικής παραγωγής. Οι ΗΠΑ φαίνεται να κερδίζουν στον ανταγωνισμό στην κατασκευή ημιαγωγών, στην ανάπτυξη διαδικτυακών πλατφορμών, στη συνθετική βιολογία και στην παραγωγή ενέργειας μέσα από σύντηξη. Οι δύο αντίπαλοι κονταροχτυπιούνται για την τεχνητή νοημοσύνη, την κβαντική υπολογιστική και τα δίκτυα επόμενης γενιάς. Μέσα σε αυτό το κλίμα του ανταγωνισμού η Ε.Ε. φαίνεται να ηγείται μόνο στη νομοθεσία. Μια σκέψη που προφανώς δημιουργεί αρνητικούς συνειρμούς για το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Οπότε ποιο είναι το συμπέρασμα; Οι κύκλοι καινοτομίας επιταχύνονται και αλλάζουν δομικά τους όρους του παιχνιδιού. Πόσο θα διαρκέσει άραγε ο έκτος κύκλος καινοτομίας που θεωρείται ότι ξεκίνησε μόλις το 2020; Αν διαρκέσει 25 έτη τότε το 2045 θα έχουμε τον νέο κύκλο καινοτομίας. Τί σημαίνει αυτό; Ότι μέχρι τότε οι ανεπτυγμένες οικονομίες θα έχουν εντάξει μαζικά τα ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει λύσει σημαντικά θέματα τεχνικής καινοτομίας. Ποιες θα είναι οι βιομηχανίες του επόμενου κύκλου καινοτομίας;
Σίγουρα η καθιέρωση κβαντικών υπολογιστών που θα λειτουργούν σε νευρομορφικά συστήματα, η δημιουργία ενός πλήρους συνδεδεμένου κόσμου μέσω δικτύων 7ης+ γενεάς, η έξαρση της βιοτεχνολογίας με την σταδιακή εξέλιξη της υπολογιστικής νευροεπιστήμης, η επαυξημένη γνωσιακή επάρκεια των ανθρώπων μέσω της διεπαφής νου-μηχανής, η καθιέρωση συστημάτων που θα παραδίδουν ανεξάντλητες και βιώσιμες πηγές ενέργειας (όπως η πυρηνική σύντηξη) ενώ πλέον θα εισέρθουμε σε έναν κόσμο που θα βασίζεται σε διασυνδεδεμένα πλανητικά οικοσυστήματα. Τα παραπάνω δεν αποτελούν φαντασιώσεις του συγγραφέα του άρθρου αλλά απτές πραγματικότητες που αναπτύσσονται καθώς μιλάμε σε εταιρικά και κρατικά εργαστήρια σε όλον τον κόσμο και λειτουργούν ως επιταχυντές εξελίξεων. Μάλιστα η συγκεκριμένη παράγραφος βασίσθηκε στο ερώτημα προς το chatGpt “Ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά του 7ου κύκλου καινοτομίας;». Οπότε η τεχνολογία απάντησε.
Και η θέση της Ελλάδος σε όλα αυτά; Χρειάζεται ένα δημιουργικό σοκ για να ξεφύγει η χώρα μας μπροστά. Προς το παρόν ήμαστε ένα υβρίδιο μεταξύ νοοτροπιών της δεκαετίας του 1980 και του σήμερα. Και αυτό όμως δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει. Συμβαίνει σε όλες τις χώρες. Για παράδειγμα στις ΗΠΑ στο Σαν Φραντσίσκο εργάζονται για να δημιουργήσουν το μέλλον και σε διάφορες άλλες κεντρικές πολιτείες των ΗΠΑ προσπαθούν ακόμα να συμπορευθούν με την εξέλιξη του διαδίκτυού. Ωστόσο οι ΗΠΑ διαθέτουν το μέγεθος που μπορούν να συντηρήσουν δύο τέτοιες πραγματικότητες. Η Ελλάδα δεν έχει αυτήν την πολυτέλεια. Θα πρέπει όλη η χώρα να εισέλθει σε ρυθμό καινοτομίας. Οφείλουμε να καταλάβουμε ότι πλέον με τη βοήθεια της τεχνολογίας μπορούμε να λύσουμε όποιο πρόβλημα προκύψει. Είναι ζήτημα κουλτούρας και συνεργασίας για να πετύχουμε αυτά που θέλουμε.
[1] «Μη μου τους κύκλους τάραττε» είπε ο Αρχιμήδης όταν Ρωμαίοι στρατιώτες εισήλθαν στην οικία του όταν κυρίευσαν τις Συρακούσες το 212 π.Χ.