Οι συνέπειες για τον κόσμο μας από την επιδημία Covid-19 είναι πράγματι πρωτόγνωρες.
Προκειμένου να πάρουμε τις σωστές αποφάσεις που θα καθορίσουν ποια θα είναι η μορφή της κοινωνίας και του κόσμου όταν η επιστήμη θα έχει κερδίσει για λογαριασμό της ανθρωπότητας και αυτή η μάχη, οφείλουμε στην Ευρώπη να μελετήσουμε και να διδαχθούμε από την ιστορία.
Θα επιχειρήσω να συμβάλλω στην προσπάθεια αυτή αντλώντας διδάγματα από δύο φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους ιστορικά γεγονότα. Την επιδημία της βουβωνικής πανώλης και την πορεία της Γερμανίας μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Στα μέσα περίπου του 14ου αιώνα το 1346 η βουβωνική πανώλη, μετέπειτα γνωστή και ως «Μαύρος Θάνατος» έπληξε την Ευρώπη.. Η επιδημία και τότε όπως και σήμερα ξεκίνησε από την Κίνα. Παρά το γεγονός ότι ο τότε κόσμος δεν ήταν τόσο παγκοσμιοποιημένος όσο σήμερα, ακολουθώντας το δρόμο του μεταξιού μέσω εμπόρων από τη Γένοβα, η επιδημία έφτασε από την Κίνα στην Μαύρη Θάλασσα, στη συνέχεια στην Κωνσταντινούπολη, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Αγγλία και ολόκληρη την Ευρώπη. Η ασθένεια θέριζε σχεδόν το μισό πληθυσμό κάθε περιοχής που έπληττε.
Την εποχή που ξεκίνησε ο «μαύρος θάνατος» η δυτική και η ανατολική Ευρώπη πολύ λίγο διέφεραν σε πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς. Επικρατούσε φεουδαρχία, η οποία βασιζόταν στις ιεραρχικές σχέσεις ανάμεσα στο βασιλιά και τους ευγενείς, με τους χωρικούς να βρίσκονται στη βάση αυτής της κλίμακας. Οι χωρικοί δούλευαν στα χωράφια των ευγενών, ζούσαν ουσιαστικά ως δούλοι, δεν είχαν καν το δικαίωμα να μετακινηθούν σε άλλες περιοχές του βασιλείου. Το σύστημα ήταν εξαιρετικά κλειστό με τον πλούτο να ρέει από τους πολλούς χωρικούς, στους λίγους ευγενείς.
Οι απώλειες από την ασθένεια ήταν τεράστιες, το εργατικό δυναμικό περιορίστηκε δραματικά και αυτό έθεσε σε κίνηση κοινωνικές και οικονομικές διεργασίες.
Τα αποτελέσματα των διεργασιών όμως δεν ήταν ίδια παντού.
Στην Αγγλία κυρίως αλλά και στη δυτική Ευρώπη γενικότερα οι χωρικοί κατάφεραν να απαλλαγούν από τους φόρους, τις ποινές και τους περιορισμούς του φεουδαρχικού καθεστώτος και έγιναν μια βασική συνιστώσα της αναπτυσσόμενης οικονομίας της αγοράς, κατακτώντας οικονομικά προνόμια αλλά και δικαιώματα και κοινωνικές ελευθερίες.
Αντίθετα στην ανατολική Ευρώπη οι χωρικοί παρέμειναν στην ουσία δούλοι και εργάζονταν υποχρεωτικά στα μεγάλα κτήματα των ευγενών σε δυσμενέστερες συνθήκες προκειμένου να παράγουν τα είδη διατροφής και τα αγροτικά προϊόντα που ζητούσαν οι αγορές της δυτικής Ευρώπης.
Όταν ολοκληρώθηκε ,ο Α’ παγκόσμιος πόλεμος χαρακτηρίστηκε ως «ο πόλεμος που θα τέλειωνε όλους τους πολέμους». Κι όμως, στην ίδια την συνθήκη που επικύρωνε τον τερματισμό του, τη Συνθήκη των Βερσαλλιών υπήρχε το σπέρμα που οδήγησε στην άνοδο των ναζί στη Γερμανία με τα γνωστά επακόλουθα για την Ευρώπη και τον κόσμο. Η επιβολή εξοντωτικών πολεμικών αποζημιώσεων και η οικονομική κρίση που ακολούθησε οδήγησαν σε υπερπληθωρισμό, μαζική ανεργία και κοινωνική πόλωση, συνθήκες που άνοιξαν διάπλατα το δρόμο του Χίτλερ προς την εξουσία.
Διαβάστε επίσης: Η Ευρωζώνη, η Γερμανία και η πανδημία: καιρός για μια αξιολόγηση
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η ανθρωπότητα και κυρίως η Δύση υπήρξε σοφότερη και πολύ πιο αποτελεσματική. Η ειρήνη θωρακίστηκε στην Ευρώπη με θεσμικές και πολιτικές παρεμβάσεις που προστάτευαν τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών αλλά και με το κράτος πρόνοιας και αλληλεγγύης. Βασικός πυλώνας όλης αυτής της στρατηγικής ήταν η υποστήριξη της δυτικής τότε Γερμανίας για να βγει από τα συντρίμμια του πολέμου και να σταθεί στα πόδια της. Και αν η Γερμανία, όπως όλοι γνωρίζουμε, τα κατάφερε αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι οι νικητές του πολέμου όχι απλώς τη στήριξαν αλλά της συμπεριφέρθηκαν με πολύ μεγάλη γενναιοδωρία, σε αντίθεση με το τραγικά λάθη του 1919.
Διαγραφή του 46% από το προπολεμικό και 52% από το μεταπολεμικό της χρέος. Μετατροπή του υπόλοιπου σε μακροπρόθεσμο δάνειο με χαμηλό επιτόκιο και 5ετή περίοδο χάριτος. Ρήτρα ότι θα πληρώνει το δάνειο μόνο αν είχε εμπορικό πλεόνασμα και μάλιστα η κάθε ετήσια δόση δεν θα ξεπερνούσε το 3% των εξαγωγών της. Αυτά είναι μερικά από τα προνόμια που σύμμαχοι και εταίροι προσέφεραν στη Γερμανία προκειμένου να ανακάμψει. Αν τα κριτήρια εκείνης της πολιτικής είχαν μόνο δημοσιονομικό σκεπτικό, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν η Γερμανία θα τα κατάφερνε και αν εμείς θα απολαμβάναμε την περίοδο ανάπτυξης, ειρήνης και δημοκρατίας και τον «δυτικό τρόπο ζωής» που βιώνουμε για δεκαετίες στην ήπειρο μας.
Η βοήθεια που δόθηκε στη Γερμανία ήταν μια ξεκάθαρη πολιτική επιλογή που διάβασε σωστά το πρόσφατο τότε παρελθόν αλλά και την διεθνή συγκυρία. Η σταθερότητα και η ευημερία στη δυτική Ευρώπη θα έφραζε το δρόμο στο ακραίες και λαϊκίστικες φωνές, θα ενδυνάμωνε τη Δημοκρατία και θα εξασφάλιζε την ειρήνη. Αντίθετα αν αντί για αυτό είχαν επιλεγεί μνημόνια και εκδικητικές πολιτικές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε νέες συγκρούσεις ή σε επέκταση του Σταλινικού ολοκληρωτισμού.
Τα δύο ιστορικά γεγονότα που περιέγραψα αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα κρίσιμης καμπής, με την έννοια ότι οδήγησαν τον κόσμο σε νέες οικονομικές και πολιτικές πραγματικότητες. Κάθε κρίσιμη καμπή είναι δίκοπο μαχαίρι αφού καθορίζει την πορεία των λαών. Από τη μια μπορεί να δρομολογήσει το τέλος του φαύλου κύκλου της δουλείας, της ανέχειας και των πολέμων. Από την άλλη μπορεί να οδηγήσει στην ανάδυση πιο καταπιεστικών και ολέθριων καταστάσεων.
Σήμερα η Ευρώπη υποφέρει από μια επιδημία. Και όσο και αν ο 21ος αιώνας είναι ευτυχώς πολύ διαφορετικός από τον 14ο δεν πρέπει να υποτιμούμε το γεγονός ότι πάντοτε οι επιδημίες προκαλούν ισχυρές κοινωνικές αναταράξεις. Μετά το τέλος της επιδημίας πολλές αν όχι όλες χώρες της Ευρώπης θα υποφέρουν από μια νέα οικονομική κρίση. Αυτή τη φορά δεν θα μπορεί να υπάρξει κανείς «ιδανικός ένοχος» για να του αποδοθεί το ανάθεμα της ευθύνης. Υπάρχει μια πρωτόγνωρη για την εποχή μας πραγματικότητα που τη δημιουργεί η απειλή για τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Η αντιμετώπιση της απειλής αυτής επιβάλλει πρωτοφανή περιοριστικά μέτρα που θα οδηγήσουν σε ύφεση την οικονομία, σε εκτίναξη το δημόσιο χρέος και σε τεράστια ανεργία.
Αναμφισβήτητα πρόκειται για μια ακόμη κρίσιμη καμπή στην παγκόσμια ιστορία. Οι ευρωπαϊκές ηγεσίες θα είναι ασυγχώρητες αν επιχειρήσουν να αντιμετωπίσουν την κρίση αυτή με ημίμετρα και κοντόφθαλμη οπτική, αδιαφορώντας κάποιες από αυτές για τα μαθήματα της ιστορίας.
Γιάννης Οικονόμου
Βουλευτής Φθιώτιδας Νέας Δημοκρατίας