Μέρη όπως το Ναύπλιο αλλά και τα εκατοντάδες «Ναύπλια» των πόλεων της ανατολικής Αδριατικής υπενθυμίζουν την ιστορική ισχύ και εξάπλωση των Ενετών. Λιγότερο εκτεταμένη και λιγότερο γνωστή είναι μια πιο πρόσφατη ιταλική επιρροή στο δομημένο τοπίο της νοτιοανατολικής Ευρώπης και άλλων τόπων.
Στα μέρη που διοικούσαν πριν πληγούν από την ήττα στον Δεύτερο Παγκόσμιο, οι Ιταλοί προσπάθησαν να αφήσουν το αρχιτεκτονικό τους σημάδι. Το εντυπωσιακότερο δείγμα ήταν η πρωτεύουσα της Ερυθραίας, Ασμάρα: συμπεριλαμβάνεται στην Παγκόσμια Κληρονομιά της Unesco και οι κεντρικοί της δρόμοι ήταν οι λεωφόροι «Μουσολίνι» και «Του Βασιλέως».
Συγκριτικά μικρότερες παρεμβάσεις όμως έγιναν και αλλού. Μία από αυτές ήταν η πάλαι ποτέ βαλτώδης νοτιοδυτική Σαρδηνία, που προσέλκυσε εσωτερικούς μετανάστες στην πόλη Μουσολίνια, μετέπειτα Αρμπορέα. Εκτός της μητροπολιτικής Ιταλίας, έχω δει από κοντά την Ράσα της Κροατίας – την παλιότερη Άρσια της ιταλοκρατούμενης Ιστριας, που φτιάχτηκε για το προσωπικό του κοντινού ορυχείου.
Έχει και η Ελλάδα τέτοιο δείγμα, στο Πόρτο Λάγκο της Λέρου, που σήμερα ονομάζεται Λακκί. Στον φυσικό του λιμένα αναπτύχθηκε μια κωμόπολη με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, που δυστυχώς -για λόγους που υποθέτω ότι δεν είναι άσχετοι με την ταύτιση του νησιού με το ψυχιατρείο- παραμένει σχετικά άγνωστη.
Δεν είμαι ειδικός στην αρχιτεκτονική αλλά το αισθητικό αποτέλεσμα των παραπάνω εγχειρημάτων κάθε άλλο παρά αποκρουστικό το βρίσκω, παρά την αναπόφευκτη σύνδεση με το φασιστικό καθεστώς του Μεσοπολέμου. Το μίγμα ευθύγραμμων και καμπύλων στοιχείων -γνώριμο και από άλλα στυλ της εποχής- δείχνει μια προσπάθεια για ισορροπία, μέσα σε μια περίοδο αναβρασμού και αταξίας.
Με τους δυτικούς γείτονες πάντα είχαμε μια ιδιαίτερη σχέση, όχι μόνο λόγω των κοινών αναφορών στους αρχαίους πυλώνες του πολιτισμού, αλλά και στη νεώτερη πορεία εθνικής συγκρότησης. Δεν έλειψαν οι φορές που συγκρουστήκαμε, ειδικά όσο οι Ιταλοί ασκούσαν επιρροή σε ελληνικά νησιά της δύσης και της ανατολής.
Ακόμη και οι πολιτικές διαδρομές των κοινωνιών είχαν και διατηρούν ομοιότητες. Το βλέπουμε και στις πρόσφατες περιπέτειες της ευρωζώνης, το είδαμε στη δεκαετία του ’80 με τους σοσιαλιστές πρωθυπουργούς (κι ας ήταν το κόμμα του Κράξι τύπου ΚΙΝΑΛ κι όχι μαζικό σαν το ΠΑΣΟΚ), παλιότερα με την αριστερά «της φτωχολογιάς», τους βασιλείς που θέλαμε και δεν θέλαμε – και τον φασισμό.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο άξονας, με πρώτον τον Μουσολίνι, δεν μας επιτέθηκε επειδή ήμασταν οι δημοκράτες και αυτοί οι φασίστες. Ο εθνικιστής πρωθυπουργός του “alors, c’ est la guerre” (του ηρωικού «Όχι») ήταν αντίστοιχης κοπής με πολλούς ευρωπαίους δικτάτορες και μεταξύ άλλων είχε καθιερώσει παρόμοιους χαιρετισμούς «δι’ ανατάσεως».
Στον Β’ Παγκόσμιο μπήκαμε κυρίως επειδή μας είχαν από κοντά οι Βρετανοί – και στις επιθέσεις εναντίον μας συντάχθηκαν βόρειοι γείτονες με αναθεωρητικές βλέψεις. Το ευχάριστο είναι ότι με κάποιες από τις τότε αντίπαλες χώρες σύντομα άρχισαν να κλείνουν οι πληγές. Βρίσκω ιδιαίτερα εντυπωσιακό το πώς έγινε αυτό μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας, αν λάβουμε υπόψη τον αιματηρό ανταγωνισμό που είχε προηγηθεί.
Ομοίως και η Ιταλία -ίσως πιο προβλέψιμα, λόγω της κοινής ευρωατλαντικής πορείας- σύντομα σταμάτησε να είναι «η πατρίς η γελοία» του σκοτωμένου της δικτάτορα. Σπούδασαν πολλοί δικοί μας εκεί – κι ακόμη περισσότεροι την αντιλαμβάνονταν ως πύλη μας για την καρδιά της Ευρώπης. Τον ρόλο τους έπαιξαν και οι ομοιότητες στο κλίμα, τη χλωρίδα, τη διατροφή και ίσως και κάποιες νοοτροπίες.
Γι’ αυτό και, ακόμη και πριν από την συμβολική συμπαράσταση για τον κορονοϊό (με πρωτοβουλία του επτανήσιου ΥπΕξ, και απογόνου ευγενών, κ. Δένδια), η παρουσία της ιταλικής σημαίας δίπλα στην δική μας σε ελληνικά δημόσια κτίρια δεν υπήρχε περίπτωση να ξενίσει ή να εξαγριώσει.