Καθώς, η πανδημία του κορονοϊού επιβάλλει το σταδιακό κλείσιμο των συνόρων της Ευρώπης, η ανησυχία στο διαμένοντα πληθυσμό, στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (KYT), των πέντε νησιών (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Κως, Λέρος) της Ελλάδας, αυξάνεται. Σε μια ήδη αυστηρή προσέγγιση του προσφυγικού ζητήματος, από την ελληνική κυβέρνηση, τα νέα μέτρα αντιμετώπισης της υγειονομικής κρίσης του κορονοϊού, εντείνουν την ανησυχία αυτή και ταυτόχρονα, αναδεικνύουν περισσότερο από ποτέ την αναγκαιότητα της αποσυμφόρησης των KYT της χώρας.
Εν μέσω της επιβολής της προσωρινής αναστολής της Συμφωνίας του Σέγκεν,1 για την πρόληψη της διασποράς του κορονοϊού, επιβλήθηκαν αυστηροί συνοριακοί έλεγχοι σε αρκετά κράτη μέλη της Ε.Ε. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα επέβαλλε την απαγόρευση εισόδου, στους πολίτες χωρών εκτός Ε.Ε, από τις 18 Μαρτίου έως τις 18 Απριλίου 2020.
Στα πλαίσια της καθολικής απαγόρευσης της κυκλοφορίας, στο εσωτερικό της χώρας, εντάσσεται επιπλέον ο αυστηρότερος περιορισμός της κυκλοφορίας, όσων διαμένουν στα ΚΥΤ, με διάρκεια ισχύος 30 ημέρων. Σύμφωνα, με τον οποίο, ένα μέλος, ανά οικογένεια θα έχει τη δυνατότητα μετάβασης, σε περιορισμένο αριθμό ομάδων, σε γειτονικά αστικά κέντρα, μεταξύ 7 το πρωί με 7 το βράδυ. Επιπρόσθετα, έχουν ήδη ανασταλεί όλες οι επισκέψεις ατόμων/φορέων, καθώς και δράσεις αυτών, όπως η λειτουργία της Ελληνικής Υπηρεσίας Ασύλου, εντός των KYT και των δομών φιλοξενίας. Τέλος, ξεκινά άμεσα η διαδικασία μετατροπής των ΚΥΤ, Κω και Λέρου, καθώς επίσης, επιταχύνεται η διαδικασία ολοκλήρωσης του νέου κλειστού κέντρου Σάμου, με ταυτόχρονο κλείσιμο της ανοικτής δομής στο Βαθύ. 2
Εν μέσω αυτού του κλίματος, την 25η Μαρτίου 2020, η Michelle Bachelet, η Ύπατη Αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών, για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, προέτρεψε τις κυβερνήσεις να δράσουν άμεσα. Στόχος της άμεσης αυτής δράσης είναι η αποτροπή των καταστροφικών επιπτώσεων του COVID-19 σε χώρους κράτησης, όπως οι φυλακές και τα κέντρα κράτησης μεταναστών, τα οποία, χρήζουν άμεσης αποσυμφόρησης, καθώς αρκετά από αυτά είναι υπερπλήρη και συνεπώς άκρως επικίνδυνα για τη μετάδοση του ιού.3 Την ίδια ημέρα, 121 οργανώσεις έστειλαν, ανάμεσα σε άλλους, ανοικτή επιστολή στην Πρόεδρο της Δημοκρατίας και στην ελληνική κυβέρνηση, αιτούμενες την απόσυρση της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου, σύμφωνα με την οποία, αναστέλλεται η πρόσβαση στο άσυλο, για τους νεοεισερχόμενους μετά την 1η Μαρτίου, και την άμεση αποσυμφόρηση των νησιών εν μέσω πανδημίας.4
“Σε πληθυσμούς, που ενίοτε ξεπερνούν τις 10.000, όπως αυτός στο ΚΥΤ της Μόριας, υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί μια βρύση σε 1.300 άτομα, μια τουαλέτα σε 167 άτομα και ένα ντους σε 242 άτομα. Ακόμη, υπολογίζεται ότι ενίοτε σε τρία τετραγωνικά μέτρα μπορεί να διαμένουν έως και έξι άτομα.”
Η αναστολή για ένα μήνα της υποβολής αιτήσεων ασύλου, όσων μπαίνουν στη χώρα παράνομα, ήλθε ως απάντηση από το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥΣΕΑ), μαζί με μια σειρά, άλλων, έκτακτων μέτρων στην «ασύμμετρη απειλή» που δέχοταν τα σύνορα της χώρας με την Τουρκία, από την 27η Φεβρουαρίου 2020. Παράλληλα, αποφασίστηκε η επιστροφή, όπου αυτό είναι δυνατόν, στη χώρα προέλευσης, χωρίς την καταγραφή, όσων εισέρχονται παράνομα σε ελληνικό έδαφος. 5
Επιπρόσθετα, η υπερψήφιση από την κυβερνητική πλειοψηφία, την 26η Μαρτίου 2020, «επί του συνόλου» του νομοσχεδίου, στο οποίο εντάσσεται και η παραπάνω τροπολογία, ήρθε προς επίρρωση της έντονης δυσαρέσκειας των διεθνών οργανισμών για τα ανθρωπινά δικαιώματα και πολλών μη κυβερνητικών οργανώσεων προς την ελληνική κυβέρνηση. Συγκεκριμένα, η δυσαρέσκεια αυτή προσανατολίζεται στη στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι σε μια εν δυνάμει υγειονομική κρίση, εν μέσω της πανδημίας του COVID-19 στους καταυλισμούς, οι οποίοι, όπως τονίζουν, χρήζουν επείγουσας αποσυμφόρησης, ξεκινώντας άμεσα με την απομάκρυνση των ευάλωτων ομάδων. 6
Σε πληθυσμούς, που ενίοτε ξεπερνούν τις 10.000, όπως αυτός στο ΚΥΤ της Μόριας, υπολογίζεται ότι αντιστοιχεί μια βρύση σε 1.300 άτομα, μια τουαλέτα σε 167 άτομα και ένα ντους σε 242 άτομα. Ακόμη, υπολογίζεται ότι ενίοτε σε τρία τετραγωνικά μέτρα μπορεί να διαμένουν έως και έξι άτομα.7 Αντίστοιχες συνθήκες, διαπιστώνονται και στα άλλα ΚΥΤ, όπως αυτό της Σάμου, το οποίο δημιουργήθηκε το 2016 για τη φιλοξενία 640 ατόμων και σήμερα διαμένουν περισσότεροι από 3.500 άνθρωποι. Ως εκ τούτου, η παραπάνω συνθήκη καθιστά δύσκολη την τήρηση των στοιχειωδών κανόνων υγιεινής στα συγκεκριμένα νησιά που φιλοξενούν συνολικά πάνω από 42.000 αιτούντες άσυλο.8 Επίσης, γίνεται ανέφικτο το συχνό πλύσιμο των χεριών, το οποίο μαζί με την κοινωνική απόσταση και απομόνωση στο σπίτι, αποτελούν δύο από τα βασικά μέτρα που αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) για την προστασία απέναντι στον κορονοϊό.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μέσω της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων και του εκπροσώπου της, Juan Fernando López Aguilar, συνέστησε την άμεση εκκένωση των 42.000 αιτούντων από στα ελληνικά νησιά, κρίνοντάς το, ως επείγον και προληπτικό μέσο για την αποφυγή θανάτων από τον κορονοϊό.9 Σε αυτά τα πλαίσια η Ε.Ε. εφιστά, κυρίως την προσοχή, στην απομάκρυνση σε χώρους, εκτός δομών, των ηλικιωμένων και αυτών με χρόνιες παθήσεις, όπως και των ανήλικων.10
Την ίδια στιγμή, η Ε.Ε. συνεχίζει τις διαπραγματεύσεις για τη μετεγκατάσταση 1.600 ασυνόδευτων, ανήλικων παιδιών, από τα ελληνικά νησιά, σε επτά Ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες είχαν συμφωνήσει από τις αρχές Μαρτίου σε αυτό. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν είναι πραγματοποιήσιμο άμεσα, καθώς σύμφωνα με την Επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε., Ylva Johansson, «οι ελληνικές αρχές πρέπει να ταυτοποιήσουν πρώτα τους ανήλικους αυτούς».11 Γεγονός, το οποίο, εν μέρει, αναδεικνύει για άλλη μια φορά την έλλειψη μια συλλογικής και οργανωμένης αντιμετώπισης, του μεταναστευτικού–προσφυγικού από την Ε.Ε., τα τελευταία χρόνια.
Ο συντονισμός αποφάσεων για την «επιστροφή στην κανονικότητα», όπως δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, μετά την τηλεδιάσκεψη κορυφής των 27 στην Ε.Ε., στις 26 Μαρτίου, είναι επιβεβλημένος. Τίθενται λοιπόν, εύλογα, τα ερωτήματα, πόσο «κανονική» είναι η κατάσταση στα πέντε νησιά της Ελλάδας και πόσο επιβεβλημένος είναι ένας συντονισμός ευρωπαϊκών πολιτικών για την αντιμετώπιση της μόνιμης πια κατάστασης έκτακτης ανάγκης σε αυτά;
*Η Ελισάβετ Παρασκευά-Γκίζη είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και μέλος της ερευνητικής ομάδας του Κέντρου Μεσογειακών Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών –ΚΕΜΜΙΣ.
1 European Commission, “Temporary Reintroduction of Border Control”, https://ec.europa.eu/home-affairs/what-we-do/policies/borders-and-visas/schengen/reintroduction-border-control_en , (ημ.πρόσβασης 29/03/2020).
2 The UN Refugee Agency (UNHCR), Σχετικά με τον Κορωνοϊό,https://help.unhcr.org/greece/el/shetika-me-ton-koronoio/ (ημ.πρόσβασης 29/03/2020)
3 UN News, UN rights chief urges quick action by governments to prevent devastating impact of COVID-19 in places of detention, (25/03/2020), https://news.un.org/en/story/2020/03/1060252?fbclid=IwAR1zYfVnpVKK-6OptKYx59_VU2WNqX_zu-Pc6SCLHpCkX4sjRJ1rU0B2gBQ (ημ.πρόσβασης 29/03/2020).
4 In.gr, Άμεση απόσυρση της απόφασης αναστολής ασύλου ζητούν 121 οργανώσεις, https://www.in.gr/2020/03/25/greece/amesi-aposyrsi-tis-apofasis-anastolis-asylou-zitoun-121-organoseis/ (ημ.πρόσβασης 29/03/2020).
5 Η Καθημερινή, Τι σημαίνουν τα μέτρα φύλαξης των συνόρων που αποφάσισε το ΚΥΣΕΑ, (02/03/2020), https://www.kathimerini.gr/1067191/article/epikairothta/ellada/ti-shmainoyn-ta-metra-fyla3hs-twn-synorwn-poy-apofasise-to-kysea (ημ.πρόσβασης 29/03/2020). Βλ. επίσης: New York Times, ‘We Are Like Animals’: Inside Greece’s Secret Site for Migrants, (10/03/2020), https://www.nytimes.com/2020/03/10/world/europe/greece-migrants-secret-site.html (ημ.πρόσβασης 29/03/2020).
6 Greek Council Of Refugees, Η ψήφιση του καινούριου νόμου σηματοδοτεί την υπαναχώρηση του δικαιώματος στο άσυλο, (26/03/2020), https://www.gcr.gr/el/news/press-releases-announcements/item/1414-i-psifisi-tou-kainoyriou-nomou-simatodotei-tin-ypanaxorisi-tou-dikaiomatos-sto-asylo (ημ. πρόσβασης 29/03/2020).
7 The Guardian, “Fears of catastrophe as Greece puts migrant camps into lockdown”, (21/03/2020), https://www.theguardian.com/global-development/2020/mar/21/fears-catastrophe-greece-migrant-camps-lockdown-coronavirus , (ημ.πρόσβασης 29/03/2020).
8 TIME, Coronavirus Is Closing Borders in Europe and Beyond. What Does That Mean for Refugees? (25/03/2020), https://time.com/5806577/coronavirus-refugees/ (ημ.πρόσβασης 29/03/2020).
9 The Guardian, EU urged to evacuate asylum seekers from cramped Greek island camps, (24/03/2020), https://www.theguardian.com/world/2020/mar/24/eu-urged-to-evacuate-asylum-seekers-from-cramped-greek-island-camps-coronavirus , (ημ.πρόσβασης 29/03/2020).
10 Reuters, EU asks Greece to move migrants most at risk from coronavirus out of crowded camps, (24/03/2020), https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-eu-greece-migratio/eu-asks-greece-to-move-migrants-most-at-risk-from-coronavirus-out-of-crowded-camps-idUSKBN21B2Y1 , (ημ.πρόσβασης 29/03/2020).
11 Ibid