Το διαγωνιστικό στοιχείο
Ο αθλητισμός είναι μέρος του πολιτισμού όπως φυσικά και η τέχνη.
Υπάρχει όμως και μια άλλη, αναπάντεχη παράμετρος, που ένωνε τέχνη και αθλητισμό και δεν είναι άλλη από την κοινή τους παρουσία σε αγώνες της αρχαίας εποχής! Ο αθλητισμός και η τέχνη συνυπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα και μάλιστα σε «αγωνιστικά» πλαίσια.
Όπως ξέρουμε οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν οι σημαντικότεροι από τους πανελλήνιους αγώνες της Αρχαίας Ελλάδας. Οι άλλοι ήταν τα Πύθια, τα Νέμεα, και Ίσθμια. Στα Νέμεα διεξάγονταν αγώνες γυμνικοί και ιππικοί. Οι αθλητές διαγωνίζονταν στο τρέξιμο με πολεμικές πανοπλίες, στην πάλη, και την τοξοβολία. Αργότερα όμως προστέθηκαν και μουσικοί αγώνες.
Ακριβώς την αντίθετη πορεία είχαν τα Πύθια. Στην αρχή διοργανώνονταν κάθε οκτώ χρόνια και περιλάμβαναν αποκλειστικά μουσικούς αγώνες. Με την πάροδο των ετών όμως καθιερώθηκαν στο πρόγραμμα και οι αθλητικοί αγώνες.
Αν αναλογιστεί κανείς ότι και τα μεγάλα θεατρικά έργα της αρχαιότητας γράφτηκαν στα πλαίσια δραματικών αγώνων, καταλαβαίνει κανείς ότι το διαγωνιστικό στοιχείο και η αναζήτηση της υπεροχής ήταν εμποτισμένα στην αρχαία ελληνική σκέψη. Αυτό μας λέει ότι οι Έλληνες έβλεπαν την τέχνη και τον αθλητισμό ως μια ενότητα με κοινά χαρακτηριστικά και παράλληλο εκπαιδευτικό ρόλο για την κοινωνία.
Εκτός βέβαια από τη γλυπτική και η ποίηση ήταν στενά συνδεδεμένη με τους αγώνες.
Οι ποιητές έγραφαν τους ύμνους των νικητών με κορυφαίους στο είδος τους τον Θηβαίο Πίνδαρο και τον Σιμωνίδη.
Το θεατρικό στοιχειό των Ολυμπιακών Αγώνων
Ο αθλητισμός όπως και το μεγαλύτερο μέρος της τέχνης είναι εξωστρεφείς, για να «ζήσουν» χρειάζονται το κοινό. Κάποιος μπορεί να γράψει ένα ποίημα που θα το κρατήσει κρυφό από τον κόσμο αλλά πόσο συχνά συμβαίνει αυτό; Το θέατρο, η μουσική, η λογοτεχνία συνήθως καταδεικνύουν την ανάγκη των δημιουργών να επικοινωνήσουν πράγματα. Το ίδιο ακριβώς κάνει και ο πρωταθλητισμός.
Πόσο σημαντικό είναι ένα παγκόσμιο ρεκόρ στην προπόνηση; Πρέπει να ξέρουμε ότι ο αθλητής που πάει στην Ολυμπιάδα έχει πολύ διαφορετικές επιδιώξεις από όλους εμάς που τρέχουμε δυο φόρες την εβδομάδα για να γυμναστούμε και να συγκεντρώσουμε τις σκέψεις μας. Ο πρωταθλητής συμμετέχει σε μια τελετουργία. Μια εξωστρεφής, ειρηνική, επίδειξη υπεροχής στα πλαίσια ενός κοινού αγώνα για το καλύτερο.
Αν δούμε πως αντιδρούν οι δρομείς στην παρουσίαση τους, οι καλαθοσφαιριστές μετά από ένα εντυπωσιακό κάρφωμα και πως η ομάδα βόλεϊ συγκεντρώνεται στο κέντρο του γηπέδου μετά από κάθε κερδισμένο πόντο, θα καταλάβουμε ότι κάθε τους δράση καλεί τους θεατές σε συμμετοχή σε αυτήν την τελετουργία, ακριβώς όπως καλεί ο ηθοποιός ο μουσικός ακόμα και ο εικαστικός τον κάθε έναν από εμάς να γίνουμε μέρος του έργου. Ο αθλητής αγώνων, όπως και ο καλλιτέχνης αποζητά την αναγνώριση.
Ο πρωταθλητισμός δεν σε καλεί να δεις απλά τους αγωνιζόμενους, σε καλεί να γίνεις μέρος της επιτυχίας τους, να πάρεις ένα κομμάτι από αυτή. Αν λοιπόν είσαι ίδια ομάδα ή ίδια εθνικότητα με τον πρωταθλητή, η επιτυχία του «σου ανήκει» σε έναν μικρό βαθμό. Όπως σου ανήκει η αισθητική ανάταση όταν ατενίζεις ένα πίνακα ή ακούς μια αγαπημένη μελωδία.
Η «καθαρότητα» και η μαζικότητα
Οι τέχνες -μεταξύ μας- πάντα ζήλευαν τον αθλητισμό. Ζήλευαν την «καθαρότητα» και την μαζικότητα του.
Όσο αφορά την καθαρότητα δεν έχουμε παρά να αναλογιστούμε ότι στον αθλητισμό δεν υπάρχει υποκειμενικότητα. Αν τρέξεις πιο γρήγορα θα κερδίσεις. Στην τέχνη όμως; Ποιος είναι καλύτερος ζωγράφος; Εγώ ή ο Γιάννης Μόραλης; (Αυτό στην πραγματικότητα είναι εύκολο πολύ, ο Γιάννης Μόραλης ξεκάθαρα...)
Όσο αφορά πάλι τη μαζικότητα, από όλες τις τέχνες, μόνο η μουσική μπορεί να συγκριθεί με τον αθλητισμό στην πλατύτητα της απεύθυνσης, στο πόσο δηλαδή αγγίζει τους άλλους. Ίσως ούτε καν ο κινηματογράφος.
Όσο για εμάς τους εικαστικούς καλλιτέχνες, του συγγραφείς ή τους χορογράφους αρκούμαστε στην -πολύ συχνά- ψευδαίσθηση ότι παρέχουμε περιεχόμενο που απευθύνεται σε «υψηλότερα ένστικτα» ενώ συχνά κατηγορούμε τον αθλητισμό ότι μέσω του οπαδισμού «γαργαλά τα χαμηλότερα ένστικτα του ανθρώπου» όπως περίπου ο εθνικισμός, ο ρατσισμός κ.λ.π.
Όλα τα παραπάνω όμως, σπάνια έχουν να κάνουν με τους αθλητές και τον αθλητισμό ως πράξη. Κυρίως γίνονται από τις διοικήσεις των ομάδων, του οπαδούς ή τους εκάστοτε κρατικούς φορείς.
Όπως είδαμε, τέχνη και αθλητισμός πορεύονταν μαζί, ειδικά στην αρχαιότητα. Για ένα μικρό διάστημα μάλιστα, συνυπήρχαν διαγωνιστικά και στην αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων από το 1912 έως και το 1948.
Στο δεύτερο μέρος αυτού του μικρού αφιερώματος θα δούμε περισσότερα για την ίδια την ιδέα της αναβίωσης.
Δεύτερο μέρος: Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων και η τελετουργία της φλόγας