Σκέφτονται οι γάτες; Μάλλον, τί σκέφτονται οι γάτες; Ήταν μία ερώτηση της κόρης μου για το επόμενο άρθρο μου, μιας και έχει γίνει cat-lover (ακολουθώ και εγώ και όχι μόνο, αλλά να μην διαδωθεί, παρακαλώ ). Ενδιαφέρουσα ερώτηση για τα μικρά αιλουροειδή που έχουν κατακλύσει τα σπίτια και ανέχονται τους χούμανς.
Εάν βρει κανείς το χρόνο να παρατηρήσει μία γάτα, όταν θα σταματήσει να τρέχει σαν παλαβή πάνω-κάτω στο σπίτι (η γάτα, όχι ο χούμαν), ίσως τελικά αναρωτηθεί τί είναι αυτό που οι γάτες βλέπουν σε εμάς. Παρατηρούν κάποια δίποδα πλάσματα που γελάνε, χορεύουν, κλαίνε, νευριάζουν, τρώνε με τα χέρια (απαράδεκτο, αφού έχουν στόμα) φεύγουν από το σπίτι το πρωί (γιατί φύγανε;) ξαναγυρνάνε (μα γιατί γύρισαν;), και κοιμούνται ελάχιστα, μόνο 7-8 ώρες το βράδυ (λογικά είναι πολύ κουρασμένοι), και γενικά, πιστεύω, θεωρούν τους χούμανς ανισόρροπα πλάσματα που ελέγχονται από τις ορμόνες τους.
Οκ, αυτό το τελευταίο μάλλον δεν το σκέφτονται αλλά σίγουρα μας θεωρούν παράλογους. Προσωπικά, εάν πριν από 25 χρόνια είχα ερωτηθεί εάν οι γάτες είναι έξυπνες, θα απάνταγα αρνητικά. Τώρα, η άποψη μου έχει αλλάξει και θεωρώ ότι έχει αλλάξει επειδή έχω αρχίσει να πιστεύω ότι οι γάτες έχουν εξελιχθεί….σε σκύλους. Προτού λοιπόν απαντήσουμε στο τί σκέφτονται πρέπει να δούμε το πώς! Στις γάτες δεν αρέσει (και το δείχνουν) τα ταξίδια. Μπαίνουν στο αμάξι και αρχίζει το μοιρολόι. Ο λόγος είναι ότι τους αρέσει το σπίτι τους και οι άνθρωποι που τις κάνουν να αισθάνονται άνετα και ασφαλείς. Μία γάτα που θα επιδείξει επιθετικότητα θα το κάνει διότι έχει εκνευριστεί με κάποιον/α, και ναι, κρατάνε μανιάτικο. Όταν έχουν κάνει αταξία, δεν δείχνουν σημάδια ενοχής, αλλά αντίδρασης (σε αντίθεση με τους σκύλους). Βασικό σημείο της συμπεριφοράς τους, στις οικόσιτες γάτες, είναι η διεκδίκηση του φαγητού και του χρόνου μας, εάν υπάρχουν πάνω από δύο τετράποδα (ΟΚ, ίσως και δίποδα). Οι γάτες λοιπόν, είναι χαρούμενες με τον ίδιο τρόπο που είναι και οι χούμανς – ήρεμες, γνωστικά ενεργές, φαγωμένες, και να έχουν ασχοληθεί μαζί τους (Τί να μου θυμίζει άραγες αυτό;).
Οι γάτες είναι έξυπνες με γνωστικές λειτουργίες που πλησιάζουν εκείνες των ανθρώπων, σε κάποια σημεία (κοινώς, γατόνια). Ένα βασικό σημείο της εξελικτικής ψυχολογίας είναι η αντίληψη της μονιμότητας του αντικειμένου (object permanence). Για παράδειγμα, βράζει κανείς νερό για χαμομήλι σε ένα μπρίκι και πάει στο άλλο δωμάτιο. Γνωρίζει ότι το νερό βράζει, χωρίς να το βλέπει. Αυτό ονομάζεται object permanence και το μαθαίνουμε από μωρά, δεν μας είναι έμφυτο. Σε αντίθεση με τους σκύλους, οι γάτες αντιλαμβάνονται τη μονιμότητα του αντικειμένου, πολύ καλύτερα1-5. Προσωπικά, το παρατήρησα στην μικρή γάτα που έχουμε. Κάθε πρωί που ξυπνάμε, ανεβαίνει στο κρεββάτι και προσπαθεί να κλέψει τις ωτοασπίδες μου κάτω από τα μαξιλάρια.
Κάθε πρωί.
Το ίδιο πράγμα.
Τραγικό.
Σαν μία ηρωίδα μπλεγμένη στα γρανάζια ενός καφκικού μυθιστορήματος. Τελικά, αναγκάζομαι να πετάγομαι από το κρεββάτι και να βάζω τις ωτοασπίδες μου στο συρτάρι. Take that, kitty!
Μπορούν όμως οι γάτες να κατανοήσουν πώς τα διάφορα αντικείμενα στο περιβάλλον τους, συσχετίζονται; Εδώ, τα πειραματικά δεδομένα είναι ασαφή, διότι υπάρχει μεγάλη στατιστική απόκλιση στα αποτελέσματα (όπως και στους ανθρώπους. Βλέπε Brexit, Trump, παρολίγον-Grexit κλπ.). Η στατιστική απόκλιση μας δείχνει όμως κάτι σημαντικό – ότι υπάρχουν πολύ έξυπνες γάτες άλλα και κάποιες που δεν είναι και τα πιο κοφτερά μαχαίρια στο συρτάρι, όπως με απαράμιλλο τακτ το παρομοιάζουν οι φίλοι μας οι Άγγλοι.
Εάν κρύψετε τροφή σε ένα σημείο, και το αιλουροειδές σας δει να το κάνετε ή το αντιληφθεί, να είστε σίγουροι ότι θα αναμένει την επόμενη φορά, με τον παραμικρό ήχο (άνοιγμα σακούλας, ντουλαπιού, συρταριού, αλλαγή αναπνοής κλπ.) να πεταχτεί από την άλλη άκρη του σπιτιού και να σπριντάρει έτσι ώστε να εμφανιστεί για να τραφεί. Επιπλέον, εάν εισέλθετε στον χώρο της κουζίνας, προφανώς και είναι λόγω του ότι θέλετε να ταΐσετε τη γάτα, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει άλλος λόγος. Το ένστικτο αυτό πηγάζει από την εποχή που οι πρόγονοι της γάτας (αγριόγατες) έπρεπε αμέσως να σχεδιάσουν το επόμενο γεύμα τους με το που ολοκλήρωναν το τωρινό τους. Είναι θέμα επιβίωσης.
Για αυτόν τον λόγο έχουν και εξαιρετική μνήμη. Πολλές φορές, μία γάτα μπορεί να κοιτάζει το υπερπέραν (ή τη ντουλάπα). Ουσιαστικά, είτε θυμάται κάτι που έλαβε χώρα στο ίδιο σημείο (μυρωδιά, εικόνα, θόρυβος) είτε φαντάζεται κάτι (day-dreaming). Ερχόμαστε λοιπόν και στο ανθρωποκεντρικό σημείο (που φυσικά μας αφορά όλους). Μας σκέφτονται; Η απάντηση είναι ναι! Εάν τύχει να γυρνάτε το κλειδί στην πόρτα εισόδου και ξαφνικά βρίσκεται εκεί το γατί, είναι πολύ πιθανό να σας σκέφτεται. Οι σπιτόγατες βρίσκονται σε μία κατάσταση συνεχόμενης εφηβείας (perpetual kittenhood) παρόλο που είναι 68 ετών (γατίσια χρόνια, δηλαδή 13 σε ανθρώπινα) και οι χούμανς με τους οποίους διαμένει είναι οι «γονείς». Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος που η γάτα σας τρέχει να σας καλέσει όταν βρει κάτι ενδιαφέρον. Eίστε πάντα στις σκέψεις τους για βοήθεια, υποστήριξη, αγάπη και παρέα. Και αυτό είναι αμφίδρομο καθώς μπορούν να αντιληφθούν αλλαγές στον καρδιακό παλμό σας.
Από εξελικτικής άποψης, η προσαρμογή στην αλλαγή του περιβάλλοντος είναι παραπλήσιο της υψηλής ευφυΐας, και οι γάτες φαίνεται να έχουν σημαντικό προβάδισμα, σε σχέση με πολλούς απροσάρμοστους ανθρώπους που σίγουρα όλοι έχουμε γνωρίσει. Take that, human!
1 Ashton, R. L. & De Lillo, C. Association, inhibition, and object permanence in dogs’ (Canis familiaris) spatial search. J Comp Psychol 125, 194-206, doi:10.1037/a0022584 (2011).
2 Miller, H. C., Gipson, C. D., Vaughan, A., Rayburn-Reeves, R. & Zentall, T. R. Object permanence in dogs: invisible displacement in a rotation task. Psychon Bull Rev 16, 150-155, doi:10.3758/PBR.16.1.150 (2009).
3 Goulet, S., Dore, F. Y. & Rousseau, R. Object permanence and working memory in cats (Felis catus). Journal of experimental psychology. Animal behavior processes 20, 347-365 (1994).
4 Gagnon, S. & Dore, F. Y. Cross-sectional study of object permanence in domestic puppies (Canis familiaris). J Comp Psychol 108, 220-232, doi:10.1037/0735-7036.108.3.220 (1994).
5 Dumas, C. Object permanence in cats (Felis catus): an ecological approach to the study of invisible displacements. J Comp Psychol 106, 404-410, doi:10.1037/0735-7036.106.4.404 (1992).