Η μεγαλύτερη κρίση των τελευταίων ετών στο Ισραήλ και τα παλαιστινιακά εδάφη έχει φέρει ξανά τη Μέση Ανατολή στα πρόθυρα μιας περιφερειακής σύρραξης. Ο πόλεμος ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς είναι η σφοδρότερη κρίση σε μια αλυσίδα συγκρούσεων που έχουν διεξαχθεί τα τελευταία χρόνια με επίκεντρο τη Γάζα. Το μοτίβο παραμένει το ίδιο, όμως η βιαιότητα αυτής της νέας κρίσης είναι χωρίς προηγούμενο. Η εκτέλεση και απαγωγή εκατοντάδων αμάχων από την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς σόκαρε το Ισραήλ και τον πλανήτη. Η αντίδραση της ισραηλινής κυβέρνησης, με τον διαρκή και ανελέητο βομβαρδισμό της Γάζας, έχει φέρει τη στενή λωρίδα γης στο χείλος της ανθρωπιστικής καταστροφής, με χιλιάδες άμαχους νεκρούς, μεταξύ των οποίων εκατοντάδες παιδιά.
Οι ρίζες του παλαιστινιακού ζητήματος βρίσκονται σε πολύ σημαντικά ιστορικά γεγονότα των προηγούμενων εκατό ετών. Όμως το νέο βίαιο ξέσπασμα των τελευταίων δύο εβδομάδων είναι το άμεσο αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών επιλογών. Η επιλογή της Χαμάς να αναφλέξει το παλαιστινιακό ζήτημα με την τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου βασίζεται στον πολιτικό υπολογισμό πως μπορεί να έχει τη βοήθεια του Ιράν και της Χεζμπολά, αλλά και της Τουρκίας, στη σύγκρουση με το Ισραήλ. Η Χαμάς, παιδί της ανάδυσης του πολιτικού Ισλάμ κατά τη δεκαετία του 1980 και της πρώτης παλαιστινιακής εξέγερσης του 1987, συντηρεί τη δυναμική της μέσα από τη βίαιη στρατιωτική σύγκρουση με το Ισραήλ και τη ιδεολογική ριζοσπαστικοποίηση που δημιουργούν οι δραματικές συνθήκες διαβίωσης των Παλαιστινίων στη Λωρίδα της Γάζας. Με το βλέμμα στραμμένο σε μια Μέση Ανατολή που αναδιατάσσεται μετά τις αραβικές εξεγέρσεις και τον σφοδρό εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, η στρατιωτική ηγεσία της Χαμάς επέλεξε να επαναφέρει, με έναν εφιαλτικό τρόπο, το παλαιστινιακό ζήτημα στο επίκεντρο αυτής της γεωπολιτικής αναδιάταξης.
Όμως το παλαιστινιακό ζήτημα βρισκόταν ήδη σε οριακό σημείο. Οι πολιτικές επιλογές του κυβερνητικού συνασπισμού που σχηματίστηκε το 2015 υπό τον Μπέντζαμιν Νετανιάχου είχαν ήδη διαμορφώσει ένα ασφυκτικό πολιτικό πλαίσιο, με την επέκταση των εβραϊκών εποικισμών στη Δυτική Όχθη, την αποδυνάμωση του προέδρου της Παλαιστινιακής Αρχής Μαχμούντ Αμπάς και την επιδίωξη της διεύρυνσης του πολιτικού χάσματος ανάμεσα στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα.
Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών οι κυβερνήσεις του Νετανιάχου επέλεξαν τη συντήρηση της έντασης με τη Χαμάς, με στόχο την ιδεολογική και πολιτική στήριξη της ατζέντας της ασφάλειας του ισραηλινού πρωθυπουργού. Οι ακραίες πολιτικές επιλογές της νέα κυβέρνησης που συγκροτήθηκε από τον πρωθυπουργό Νετανιάχου τον Δεκέμβριο του 2022, με τη συμμαχία του Λικούντ και των ακροδεξιών και υπερεθνικιστικών κομμάτων, ρηγμάτωσε ακόμη περισσότερο το ήδη θρυμματισμένο πολιτικό πεδίο του παλαιστινιακού ζητήματος. Αυτήν τη ρηγμάτωση δεν μπόρεσε να διακρίνει η Ουάσιγκτον, η οποία είχε επικεντρωθεί στις Συμφωνίες του Αβραάμ και στην ενδυνάμωση των σχέσεων του Ισραήλ με τα αραβικά κράτη. Η πολιτική επιλογή της διακυβέρνησης Μπάιντεν να συνεχίσει την πολιτική του Τράμπ στη Μέση Ανατολή και να στηρίξει την οικονομική και στρατηγική σύνδεση του Ισραήλ με αραβικά κράτη του Κόλπου και της Βορείου Αφρικής δίχως την ουσιαστική προσπάθεια επίλυσης του παλαιστινιακού ζητήματος σήμαινε την περαιτέρω υπονόμευση από τις ΗΠΑ της λύσης των δύο κρατών, η οποία προβλέπει τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους.
Η αμερικανική οπτική για τη Μέση Ανατολή, προσηλωμένη εδώ και δεκαετίες στο Ιράν, παραμένει περιορισμένη σε ιδέες και σχήματα που δεν ευνοούν την πολιτική επίλυση του παλαιστινιακού, ενός ζητήματος με μεγάλη βαρύτητα στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν, αντιθέτως, αντιλαμβάνεται πλήρως τη βαρύτητα του παλαιστινιακού ζητήματος, όμως το χρησιμοποιεί για να πλήξει το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, αλλά και για να συντηρήσει την «αντιστασιακό» αφήγημα το οποίο η θρησκευτική και πολιτικο-στρατιωτική ηγεσία στην Τεχεράνη θεωρεί καθοριστικό για τη δική της επιβίωση. Συνεπώς, παρά το γεγονός πως η ιρανική οπτική μπορεί να διακρίνει τις ιστορικές και πολιτικές διαστάσεις του άλυτου παλαιστινιακού ζητήματος, η ιρανική πολιτική στο παλαιστινιακό ορίζεται από τις εσωτερικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει το καθεστώς και από τις σχέσεις του με τις παραστρατιωτικές οργανώσεις του Λιβάνου και της Γάζας που συνδέονται -στρατιωτικά, και ιδεολογικά- με την Τεχεράνη.
Καθώς, λοιπόν, ο νέος πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας ταλαντεύει έντονα τα γεωπολιτικά ρήγματα που διαπερνούν την περιοχή, η Μέση Ανατολή κινείται προς το χείλος μιας περιφερειακής ανάφλεξης. Το επόμενο στάδιο των ισραηλινών στρατιωτικών επιχειρήσεων θα καθορίσει την ενδεχόμενη διάχυση της κρίσης προς τη Δυτική Όχθη, τον Λίβανο, τη Συρία, αλλά και τη βαθύτερη εμπλοκή του Ιράν. Τα περιθώρια ελιγμών δεν είναι μεγάλα. Στη Γάζα, η Χαμάς αντιμετωπίζει τις στρατιωτικές συνέπειες της τρομοκρατικής επίθεσης που σχεδίασε και εκτέλεσε. Το στρατιωτικό πλήγμα για τη Χαμάς θα είναι βαρύ.
Στο Ισραήλ ο πρωθυπουργός Νετανιάχου αντιμετωπίζει έντονη κριτική για τους χειρισμούς του στο παλαιστινιακό. Έχοντας καλλιεργήσει εδώ και τρεις δεκαετίες το προφίλ του πολιτικού που μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια του Ισραήλ, η αποτυχία του τον ωθεί σε περαιτέρω σκλήρυνση της ισραηλινής στρατιωτικής αντίδρασης.
Στον Λίβανο, η ηγεσία της Χεζμπολά προσπαθεί να βρει μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην έμπρακτη στήριξη προς τη Χαμάς και στη διατήρηση μιας απόστασης από τη γενικευμένη σύρραξη.
Στο Ιράν, το θρησκευτικό-στρατιωτικό καθεστώτος συντηρεί μια επιθετική ρητορική προς το Ισραήλ με μια προσεκτική περιφερειακή πολιτική. Στόχος της Τεχεράνης είναι η φθορά του Ισραήλ και της αμερικανικής θέσης στην περιοχή χωρίς τον κίνδυνο μιας περιφερειακής ανάφλεξης. Όμως αυτή η εύθραυστη περιφερειακή ισορροπία δεν έχει σύμμαχο τον χρόνο.
Ένας πόλεμος διαρκείας στη Λωρίδα της Γάζας, ενδεχομένως και στη Δυτική Όχθη, θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε κλιμάκωση στα σύνορα του Ισραήλ με τον Λίβανο, εξέλιξη που θα ωθήσει την Τεχεράνη σε μια πιο επιθετική πολιτική και θα μετατρέψει τον νέο πόλεμο στη Γάζα σε έναν μεσανατολικό σεισμό.