Το διεθνές πρακτορείο Associated Press δημοσιεύει (7 Οκτωβρίου 2022) μια ανάλυση με αφορμή την διπλή τραγωδία με τα ναυάγια της 6ης Οκτωβρίου σε Λέσβο και Κύθηρα, όπου τουλάχιστον 18 μετανάστες πνίγηκαν και τουλάχιστον 12 παραμένουν αγνοούμενοι.
«Τα αλλεπάλληλα ναυάγια των πλοίων λαθρεμπορίας μεταναστών στα ανοιχτά της Ελλάδας έστρεψαν για άλλη μια φορά τα φώτα της δημοσιότητας στους κινδύνους της μεταναστευτικής οδού της Μεσογείου, στους κινδύνους που είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, καθώς και στις πολιτικές διαμάχες που δεν επέτρεψαν να δοθεί μία συγκροτημένη ευρωπαϊκή απάντηση στους ανθρώπους που επιλέγουν τη φυγή από τον πόλεμο, ή από τη φτώχεια και την κλιματική αλλαγή», αναφέρει στον πρόλογό του το πρακτορείο.
Τι έγινε με τα δύο σκάφη που βούλιαξαν την ίδια νύχτα στην Ελλάδα;
Στα Κύθηρα, τα πτώματα επέπλεαν ανάμεσα σε θραύσματα την Πέμπτη 6 Οκτωβρίου 2022, καθώς ο απολογισμός ανέβαζε τους νεκρούς από τα δύο ναυάγια σκαφών με μετανάστες στους 22, ενώ τουλάχιστον δώδεκα εξακολουθούν να αγνοούνται. Τα σκάφη έπλεαν σε απόσταση εκατοντάδων μιλίων μεταξύ τους, στη μια περίπτωση προκαλώντας μια δραματική προσπάθεια διάσωσης κατά τη διάρκεια της νύχτας, καθώς κάτοικοι του νησιού και πυροσβέστες ανέσυραν τους ναυαγούς μετανάστες σε απόκρημνους βράχους.
Η διπλή τραγωδία ήρθε λίγες μέρες αφότου η Ιταλία τίμησε την ένατη επέτειο ενός από τα πιο θανατηφόρα ναυάγια στη Μεσόγειο, την ανατροπή πλοίου μεταναστών στις 3 Οκτωβρίου 2013 στα ανοιχτά της Λαμπεντούζα της Σικελίας, κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους 368 άνθρωποι.
Ποιές είναι οι νέες τάσεις στις διαδρομές που επιλέγουν μετανάστες στη Μεσόγειο;
Μέχρι στιγμής φέτος, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης έχει καταγράψει περίπου 109.000 «παράτυπες» αφίξεις στις μεσογειακές χώρες της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Ελλάδας, της Κύπρου και της Μάλτας, μέσω ξηράς ή θαλάσσης. Αυτός ο αριθμός έχει κάνει τη μετανάστευση (και πάλι) ένα καυτό πολιτικό θέμα σε αυτά τα έθνη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αξιωματούχοι του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες σημειώνουν ότι ο συνολικός αριθμός των μεταναστών που επιδιώκουν να έρθουν στην Ευρώπη με αυτόν τον τρόπο έχει μειωθεί με τα χρόνια, σε περίπου 120.000 κατά μέσο όρο ετησίως.
Τον θεωρούν σχετικά «διαχειρίσιμο» αριθμό, ειδικά σε σύγκριση με τα 7,4 εκατομμύρια Ουκρανούς που εγκατέλειψαν την πατρίδα τους φέτος για να γλιτώσουν από την εισβολή της Ρωσίας και έγιναν δεκτοί από τις ευρωπαϊκές χώρες.
«Είδαμε πόσο γρήγορα δόθηκε μια απάντηση για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης με έναν πολύ ανθρώπινο και αξιέπαινο τρόπο», δήλωσε η Σαμπία Μαντού, εκπρόσωπος της υπηρεσίας προσφύγων του ΟΗΕ στη Γενεύη. «Αν μπορούμε να δούμε αυτό να συμβαίνει πολύ συγκεκριμένα σε αυτήν την κατάσταση, γιατί δεν μπορεί να εφαρμοστεί για 120.000 άτομα που έρχονται στην Ευρώπη σε ετήσια βάση;»
Ορισμένοι (όχι λίγοι) βλέπουν ως ρατσιστική τη σκληρή συμπεριφορά της Ευρώπης στους μετανάστες της Μεσογείου, που συχνά προέρχονται από την Αφρική, σε αντίθεση με την υποδοχή των Σλάβων Ουκρανών μεταναστών. Έχουν άδικο;
Πόσο επικίνδυνη είναι η Μεσόγειος;
Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης έχει αναφέρει 1.522 για φέτος νεκρούς ή αγνοούμενους μετανάστες στη Μεσόγειο. Συνολικά, αναφέρει ότι 24.871 μετανάστες έχασαν τη ζωή τους ή χάθηκαν στη Μεσόγειο από το 2014, με τον πραγματικό αριθμό να πιστεύεται ότι είναι ακόμη μεγαλύτερος, δεδομένου του αριθμού των ναυαγίων που δεν αναφέρθηκαν ποτέ.
«Το ταξίδι προς την Ιταλία έχει επιβεβαιωθεί ότι είναι το πιο επικίνδυνο», δήλωσε το ίδρυμα ISMU στην Ιταλία, το οποίο διεξάγει έρευνα για τις μεταναστευτικές τάσεις.
Η μεταναστευτική οδός της Κεντρικής Μεσογείου που οδηγεί τους μετανάστες από τη Λιβύη ή την Τυνησία βόρεια στην Ευρώπη είναι η πιο θανατηφόρα γνωστή μεταναστευτική οδός στον κόσμο, αντιπροσωπεύοντας περισσότερους από τους μισούς αναφερόμενους θανάτους στη Μεσόγειο από το 2014. Η διαδρομή έχει ως πρωταρχικό προορισμό την Ιταλία.
Ποιά είναι τα πλέον πολύνεκρα, γνωστά ναυάγια;
Στις 18 Απριλίου 2015, συνέβη το πιο θανατηφόρο γνωστό ναυάγιο στη Μεσόγειο όταν ένα υπερπλήρες αλιευτικό σκάφος συγκρούστηκε 77 ναυτικά μίλια ανοιχτά της Λιβύης με ένα φορτηγό πλοίο, που προσπαθούσε να το σώσει. Μόνο 28 άνθρωποι επέζησαν. Αρχικά υπήρχε φόβος ότι το κύτος έκρυβε μέσα του τα λείψανα 700 ανθρώπων. Οι ιατροδικαστές που ξεκίνησαν την προσπάθεια για να ταυτοποιήσουν όλους τους νεκρούς κατέληξαν στο συμπέρασμα το 2018: στο πλοίο υπήρχαν αρχικά 1.100 άτομα.
Στις 3 Οκτωβρίου 2013, μια τράτα με περισσότερα από 500 άτομα, πολλοί από την Ερυθραία και την Αιθιοπία, πήρε φωτιά και αναποδογύρισε μπροστά σε μια ακατοίκητη νησίδα στα ανοιχτά της νότιας ιταλικής νήσου Λαμπεντούζα. Οι ντόπιοι ψαράδες έσπευσαν να σώσουν ζωές. Τελικά, 155 επέζησαν και 368 άνθρωποι πέθαναν.
Μια εβδομάδα αργότερα, ένα νέο ναυάγιο συνέβη στις 11 Οκτωβρίου 2013, πιο έξω στη θάλασσα, 60 μίλια νότια της Λαμπεντούζα σε αυτό που έχει γίνει γνωστό στην Ιταλία ως «σφαγή παιδιών». Συνολικά, περισσότεροι από 260 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ανάμεσά τους 60 παιδιά. Η ιταλική εβδομαδιαία εφημερίδα L’Espresso το 2017 δημοσίευσε ηχογραφημένα αποσπάσματα των απεγνωσμένων εκκλήσεων των μεταναστών για βοήθεια και των ιταλικών και των μαλτέζικων αρχών, που φαινομενικά καθυστερούσαν τη διάσωση.
Ποιοί άλλοι βασικοί μεταναστευτικοί δρόμοι υπάρχουν προς την Ευρώπη;
Η διαδρομή της Δυτικής Μεσογείου χρησιμοποιείται από μετανάστες που θέλουν να φτάσουν στην Ισπανία από το Μαρόκο ή την Αλγερία. Η διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου, όπου σημειώθηκαν τα ναυάγια αυτή την εβδομάδα στα ανοιχτά της Ελλάδας, χρησιμοποιείται παραδοσιακά από Σύρους, Ιρακινούς, Αφγανούς και άλλους μη Αφρικανούς μετανάστες, που καταφεύγουν πρώτα στην Τουρκία και στη συνέχεια προσπαθούν να φτάσουν στην Ελλάδα ή σε άλλους ευρωπαϊκούς προορισμούς.
Η Ελλάδα ήταν βασικό σημείο διέλευσης για εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες και πρόσφυγες που εισήλθαν στην ΕΕ το 2015-16. Πολλοί διέφυγαν από πολέμους στο Ιράκ και τη Συρία, αν και οι αριθμοί μειώθηκαν απότομα μετά τη συμφωνία ΕΕ και Τουρκίας το 2016 για τον περιορισμό των λαθρεμπόρων. Η Ελλάδα έκτοτε έχει θωρακίσει τα σύνορά της και έχτισε ένα ατσάλινο τείχος κατά μήκος των χερσαίων συνόρων με την Τουρκία. Η Ελλάδα έχει κατηγορηθεί κατά καιρούς από την Τουρκία (και από ορισμένες ΜΚΟ) ότι απωθεί τους μετανάστες (pushback), μια κατηγορία που η ίδια αρνείται.
Από την πλευρά της, η Ελλάδα λέει ότι η Τουρκία απέτυχε σκόπιμα να σταματήσει τους λαθρέμπορους που δραστηριοποιούνται στην ακτογραμμή της και χρησιμοποιεί τους μετανάστες για να ασκήσει πολιτική πίεση σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πώς δίχασε το μεταναστευτικό τους 27 της ΕΕ;
Οι μεσογειακές χώρες παραπονιούνται εδώ και χρόνια ότι έχουν αφεθεί να σηκώνουν το βάρος της υποδοχής και της επεξεργασίας στοιχείων για εκατομμύρια μετανάστες και έχουν ζητήσει από καιρό από άλλες ευρωπαϊκές χώρες να μοιραστούν το βάρος και να υποδέχονται αντίστοιχα μετανάστες, ώστε να κατανέμεται δικαιότερα η πίεση.
Η Πολωνία, η Ουγγαρία και άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης απέρριψαν ένα σχέδιο της ΕΕ για διαμοιρασμό του βάρους υποδοχής των μεταναστών.
Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταδίκασαν τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ τα τελευταία χρόνια ανέθεσε σε εξωτερικούς συνεργάτες τη διάσωση μεταναστών (για παράδειγμα, στη λιβυκή ακτοφυλακή, η οποία επαναφέρει τους μετανάστες σε φρικτούς καταυλισμούς στο έδαφός της, όπου πολλοί ξυλοκοπούνται, βιάζονται και κακοποιούνται).
«Με τα χρόνια, οι διαδρομές άλλαξαν αλλά οι τραγωδίες επαναλαμβάνονται», δήλωσε η καθολική κοινότητα κοινωνικής προσφοράς Sant’Egidio καθώς τιμούσε την επέτειο της Λαμπεντούζα (του 2013) αυτή την εβδομάδα. Σε συνεργασία με άλλες χριστιανικές ομάδες, η Καθολική φιλανθρωπική οργάνωση έχει φέρει περισσότερους από 5.000 πρόσφυγες στην Ιταλία μέσω «ανθρωπιστικών διαδρόμων» και έχει ζητήσει να οργανωθούν ασφαλέστερα περάσματα, ώστε οι μετανάστες να μην διακινδυνεύουν από τις επικίνδυνες διελεύσεις στη Μεσόγειο, συναλλασσόμενοι με αδίστακτους λαθρέμπορους.