Περπατώντας κατά μήκος της ακτής του χωριού Νέα Ηράκλεια όπου πήγαινε για μπάνιο ως νεαρός, ο Γιώργος Περπέρης δείχνει εκεί που κάποτε υπήρχε μια παραλία, η οποία τώρα βυθίζεται κάτω από το νερό της θάλασσας.
«Εδώ ήταν μια παραλία πλάτους 20 μέτρων, που έχει εξαφανιστεί εντελώς», λέει 59χρονος άνδρας. «Οι οικογένειες μαζεύονταν εδώ για μπάνιο και οι ψαράδες άπλωναν τα δίχτυα τους».
Η επιταχυνόμενη διάβρωση των ακτών λόγω της κλιματικής αλλαγής αποτελεί υπαρξιακή απειλή για μέρη όπως η Νέα Ηράκλεια στη δυτική Χαλκιδική, μια χερσόνησος με πλούσια δάση και χρυσαφένια αμμουδιά που ζει από τον τουρισμό.
Η περιοχή ήταν μία από αυτές που επλήγησαν περισσότερο από τη χρηματοπιστωτική κρίση που κατέστρεψε την Ελλάδα από το 2010 έως το 2018, συρρικνώνοντας την οικονομία κατά ένα τέταρτο και οδηγώντας πολλούς στη φτώχεια.
Τώρα ο αντίκτυπος της αύξησης της θερμοκρασίας, του αλλοπρόσαλλου καιρού και της επιταχυνόμενης διάβρωσης των ακτών σε βασικούς τομείς όπως ο τουρισμός και η γεωργία θα μπορούσε να θέσει ξανά σε κίνδυνο τα οικονομικά της πιο υπερχρεωμένης χώρας της Ευρώπης.
«Τα χρόνια της κρίσης ήταν πραγματικά δύσκολα, πολλά καταστήματα έκλεισαν και ο τουρισμός μειώθηκε. Μετά ήρθε ο κορονοϊός» περιγράφει στο Reuters o συνταξιούχος μηχανικός και πρόεδρος της τοπικής κοινότητας.
«Αλλά η κλιματική αλλαγή μπορεί να είναι χειρότερη. Τι θα κάνει ένας τουρίστας εδώ αν δεν έχει απομείνει παραλία;» διερωτάται εύλογα.
Οι ειδικοί λένε ότι η διάβρωση των ακτών στη Χαλκιδική, η οποία προσελκύει περίπου το 10% από τους 30 εκατομμύρια ετήσιους επισκεπτών της Ελλάδας, έχει ενταθεί τα τελευταία χρόνια.
Ενα παρατηρητήριο που δημιουργήθηκε πριν από δύο χρόνια στη Θεσσαλονίκη, παρακολουθεί το φαινόμενο χρησιμοποιώντας δορυφορικές φωτογραφίες, θαλάσσια πλωτά και αλγόριθμους. Δεκαοκτώ περιοχές με ευάλωτες ακτές, τις οποίες οι αρχές αποκαλούν «κόκκινα σημεία», έχουν καταγραφεί στην περιοχή.
«Δυστυχώς βλέπουμε περιοχές όπου θα έχουμε σοβαρά προβλήματα σε όλη την ακτογραμμή», λέει ο Κώστας Γιουτίκας, αντιπεριφερειάρχης Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Κεντρικής Μακεδονίας. «Βλέπουμε τις παραλίες κυριολεκτικά να εξαφανίζονται», τονίζει.
Πληρώνοντας το τίμημα
Πριν από την πανδημία, ο τουρισμός αντιπροσώπευε περίπου το ένα πέμπτο της ελληνικής οικονομίας και παρόμοιο ποσοστό θέσεων εργασίας, αποφέροντας έσοδα 18 δισ. ευρώ το 2019.
Οι οικονομολόγοι προειδοποιούν ότι οι προκλήσεις που θέτει η κλιματική αλλαγή - τρελά καιρικά μοτίβα, παλίρροιες που πλημμυρίζουν παραλίες, καυτά καλοκαίρια και μείωση των βροχοπτώσεων - θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην αναπτυξιακή προοπτική της Ελλάδας.
Ερευνα της Κεντρικής Τράπεζας της Ελλάδας από το 2009 - η πιο πρόσφατη διαθέσιμη - έδειξε ότι το κόστος της αδράνειας για την κλιματική αλλαγή στην ελληνική οικονομία θα ξεπεράσει τα 700 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2100, οδηγώντας σε μείωση τουλάχιστον 2% της εθνικής οικονομικής απόδοσης κάθε χρόνο.
Με δημόσιο χρέος που εκτιμάται στο 196,6% του ΑΕΠ, η Ελλάδα είναι η πιο υπερχρεωμένη οικονομία στη ζώνη του ευρώ, καθιστώντας ζωτικής σημασίας τη διατήρηση της ανάπτυξης για να συνεχίσει τις αποπληρωμές της.
«Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η Ελλάδα πρέπει να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των χωρών που ξεκινούν πολιτικές μετριασμού (σ.σ. των συνεπειών της κλιματικής κρίσης)», επισημαίνει ο Σταύρος Ζένιος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και συνεργάτης στη δεξαμενή σκέψης Bruegel. «Για χώρες όπως η Ελλάδα, ο αναμενόμενος ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ θα μπορούσε να πέσει στο ένα τρίτο μέχρι το τέλος του αιώνα», προσθέτει.
Ο Γιάννης Στουρνάρας, Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Ελλάδας, δήλωσε στο Reuters ότι τα οικονομικά της χώρας είναι διαχειρίσιμα.
Οι πληρωμές τόκων για το βουνό χρέους της χώρας - το μεγαλύτερο μέρος του αναχρηματοδοτήθηκε με πολύ χαμηλά επιτόκια της τάξης του 1,5% - μεταφράζονται σε λιγότερο από το 3% της εθνικής απόδοσης ετησίως. Οι ρυθμοί ανάπτυξης θα πρέπει να υπερβαίνουν το κόστος δανεισμού για να κρατηθεί ένα όριο σε αυτό το χρέος, υπογραμμίζει ο Στουρνάρας.
Ομως, στον απόηχο της Διάσκεψης COP26 των παγκόσμιων ηγετών στη Γλασκώβη για το κλίμα, ανησυχεί ότι δεν έχουν γίνει αρκετά για την αντιμετώπιση των πιο καταστροφικών επιπτώσεων της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
«Δεν είναι μόνο μια θεωρία ή ένα ακαδημαϊκό ζήτημα, είναι εδώ μαζί μας τώρα και φοβάμαι ότι ο κόσμος δεν κάνει αρκετά», αναφέρει ο Στουρνάρας. «Ο ορίζοντας είναι τόσο μακρινός που κανείς δεν πιστεύει ότι πρέπει να αναλάβουμε δράση τώρα για να λύσουμε αυτό που θα εμφανίζεται κυρίως σε 50 χρόνια από τώρα».
Καυτές ημέρες, τρελός καιρός
Το καλοκαίρι που πέρασε η Ελλάδα είχε ήδη δει μια γεύση από το τι μπορεί να φέρει ένα πιο ζεστό μέλλον, με χιλιάδες εκτάσεις δάσους να καίγονται για μέρες στις δασικές πυρκαγιές που κατέκαψαν τα περίχωρα της Αθήνας, τη Βόρεια Εύβοια και άλλες περιοχές.
Μελετώντας ένα σενάριο αύξησης 2,5 βαθμών Κελσίου έως την περίοδο 2046-2065, σε σύγκριση με το διάστημα 1971-2000, μια ομάδα του Πανεπιστημίου Αθηνών προβλέπει ότι οι ημέρες καύσωνα - που ορίζονται από τουλάχιστον 3 ημέρες με πάνω από 40 βαθμούς Κελσίου - θα αυξάνονται κατά 15-20 ημέρες ετησίως έως το 2050, ενώ οι βροχοπτώσεις θα μειωθούν κατά 10% έως 30%.
Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η στάθμη της θάλασσας θα μπορούσε να ανέβει κατά 20 έως 50 cm την ίδια περίοδο. Αυτό θα μπορούσε να καταστήσει ευάλωτη την ελληνική ακτογραμμή των 16.000 χιλιομέτρων, καθώς το ένα τρίτο του πληθυσμού ζει σε απόσταση έως και 2 χιλιομέτρων από την ακτή και το 90% της τουριστικής υποδομής της χώρας βρίσκεται σε παράκτιες περιοχές.
Ολοένα και περισσότερες εξάρσεις ακραίων καιρικών φαινομένων αναμένονται επίσης.
Τη νύχτα της 11ης Ιουλίου 2019, τουλάχιστον επτά άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 100 τραυματίστηκαν από μια βίαιη, σύντομη «υπερκυταρρική» καταιγίδα, που έπληξε τη Χαλκιδική.
«Φυσικά όλα συνδέονται με τις διαταραχές του κλίματος», εκτιμά ο Χρήστος Ζερεφός, καθηγητής στην Ακαδημία Αθηνών και ειδικός για το κλίμα. «Αν δεν γίνει τίποτα για να σταθεροποιηθεί το κλίμα, τέτοια φαινόμενα θα συνεχιστούν και θα αυξηθούν τα επόμενα χρόνια», καταλήγει.