Οι μετανάστες με προσόντα που χαραμίζονται στην Ελλάδα και όχι μόνο

«Ζητήσαμε εργατικό δυναμικό...και ήρθαν άνθρωποι»

Μαξ Φρις (ελβετός θεατρικός συγγραφέας)

Ο τρόπος ενσωμάτωσης προσφύγων και μεταναστών στην αγορά εργασίας ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης, πολλές εκ των οποίων είτε βίωσαν μια σκληρή οικονομική κρίση είτε βλέπουν τους ρυθμούς ανάπτυξης να επιβραδύνουν, συνεχίζει να αποτελεί ένα ζήτημα σε εκκρεμότητα. Σε μια Ευρώπη όπως μου «γερνάει», δεν είναι λίγοι εκείνοι που βλέπουν σε αυτή τη δεξαμενή εργατικού δυναμικού τη λύση στο πρόβλημα.

Ποιον μετανάστη όμως «θέλει η κάθε χώρα», πώς θέλει να τον αξιοποιήσει αλλά και πώς και κατά πόσο τον έχει απορροφήσει μέχρι σήμερα στην αγορά εργασίας;

Η αλήθεια είναι πως σήμερα η τάση που παρατηρείται σε πολλές χώρες της ΕΕ -και όχι μόνο- είναι ένα σημαντικό ποσοστό αλλοδαπών εργαζομένων που διαθέτει αυξημένα προσόντα και δεξιότητες να απασχολείται σε δουλειές που απαιτούν χαμηλού επιπέδου ειδίκευση.

Ο ΟΟΣΑ σε σχετική έκθεση του 2018 που αφορά στην κοινωνική ενσωμάτωση προσφύγων και μεταναστών εστιάζει μάλιστα σε αυτό το φαινόμενο. Προσδιορίζει δε το ποσοστό εργαζόμενων με αυξημένα προσόντα (overqualified) εξετάζοντας τον αριθμό αυτών που έχουν λάβει ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση αλλά απασχολούνται σε θέσεις που, σύμφωνα με τον ISCO (International Standard Classification of Occupations), απαιτούν χαμηλές ή μέτριες δεξιότητες.

Σήμερα πάνω από το 1/3 των μεταναστών με υψηλή μόρφωση που εργάζονται σε χώρες του ΟΟΣΑ φαίνεται πως είναι overqualified για τις δουλειές που κάνουν, αν και τα ποσοστά αυτά παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές από χώρα σε χώρα.

Με εξαίρεση την Πορτογαλία, στις χώρες της Νοτίου Ευρώπης τα ποσοστά αυτά είναι αυξημένα καθώς είναι μεγάλος ο αριθμός των μεταναστών υψηλού μορφωτικού επιπέδου που απασχολούνται σε θέσεις χαμηλής και μεσαίας ειδίκευσης.

Πέραν λοιπόν μιας γενικότερης παρατήρησης περί ατυχούς αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού διαφαίνεται και μια προφανής γενικότερη αδυναμία αξιοποίησης των προσόντων ανθρώπων που μπορεί να φαίνεται πως φτάνουν σε μια χώρα μόνο με μια βαλίτσα, αλλά στην πραγματικότητα μεταφέρουν πολύ περισσότερα τα οποία η κοινωνία και η αγορά εργασίας συνειδητά ή ασυνείδητα παραβλέπει.

Συγκεκριμένα στην Ελλάδα το ποσοστό μεταναστών/προσφύγων υψηλού μορφωτικού επιπέδου που απασχολούνται σε χαμηλών απαιτήσεων θέσεις εργασίας, ξεπερνά το 60% και φέρνει τη χώρα μας δεύτερη μεταξύ των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ. Πρώτη είναι η Νότια Κορέα με ποσοστό 74,5% ενώ την Ελλάδα ακολουθούν δύο ακόμη χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, η Ισπανία και η Ιταλία με ποσοστά άνω του 50%.

Η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία μάλιστα, επισημαίνεται πως αποτελούν αξιοπρόσεκτα παραδείγματα χωρών της Νότιας Ευρώπης όπου το ποσοστό των overqualified εργαζομένων που έχουν γεννηθεί εκτός αυτών είναι υψηλότερο συγκριτικά με αυτό των γηγενών. Συγκεκριμένα τα ποσοστά των τελευταίων διαμορφώνονται στο 32%, 36,9% και 16,9%.

Η Νότια Κορέα έχει το υψηλότερο ποσοστό overqualified εργαζομένων που έχουν γεννηθεί στη χώρα αλλά και αυτοί που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μεγάλο ποσοστό επίσης.

Στις ΗΠΑ και το Μεξικό οι γηγενείς και ξένοι εργαζόμενοι τα ποσοστά τον μεν και των δε παρουσιάζουν πολύ μικρή διαφορά.

Δείτε αναλυτικά τα στοιχεία του ΟΟΣΑ στο Infographic του Statista.

Ένα βέβαια εκ των βασικότερων προβλημάτων που παρατηρείται γενικότερα στις περιπτώσεις των overqualified εργαζόμενων είναι πως σχετικά σύντομα θα διατυπώνουν απαιτήσεις για υψηλότερο μισθό, αφού η απόδοσή τους είναι κατά κανόνα υψηλότερη ενώ συχνά δηλώνουν μη ικανοποιημένοι από τη δουλειά του και οι πιθανότητες να παραιτηθούν είναι αυξημένες.

Θεωρητικά θα έλεγε λοιπόν κανείς πως πρόκειται για μια λανθασμένη αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού. Αυτό όμως ισχύει μόνο στη περίπτωση που η επιχείρηση επενδύει πραγματικά στον εργαζόμενο της. Και αυτό συμβαίνει σε ένα μικρό ποσοστό και για πολύ συγκεκριμένες θέσεις εργασίας, σε επίσης πολύ συγκεκριμένους κλάδους.

Η γενικότερη «τάση» για overqualified εργαζόμενους αποδίδει στον εργοδότη και την επιχείρηση (υψηλά προσόντα, χαμηλή αμοιβή) ευνοεί τους ρυθμούς ανάπτυξης και βασίζεται στην κυνική πραγματικότητα της εποχής. Δηλαδή στην ύπαρξη μιας μεγάλης δεξαμενής διαθέσιμου εργατικού δυναμικού overqualified ατόμων που αναζητούν δουλειά. Ο καλός, ικανός και με υψηλά προσόντα εργαζόμενος που θα αποχωρήσει θα αντικατασταθεί από τον επόμενο, διαθέσιμο καλό, ικανό και με υψηλά προσόντα εργαζόμενο, όπως ορίζουν οι άγραφοι κανόνες που διέπουν την αγορά εργασίας στο καπιταλιστικό σύστημα.

Μορφωμένος μετανάστης, «καλός μετανάστης»

Όπως παρατηρεί το Pew στο πλαίσιο πρόσφατης έρευνάς που δημοσίευσε και αφορά επίσης τον τρόπο που προσεγγίζονται πρόσφυγες/μετανάστες με αυξημένα προσόντα, «σε πολλές χώρες με προηγμένες οικονομίες, το ποσοστό των μεταναστών με απολυτήριο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή πτυχίου πανεπιστημίου είναι περίπου το ίδιο ή υψηλότερο με αυτό του γηγενούς πληθυσμού». Για παράδειγμα στο Ηνωμένο Βασίλειο που το ποσοστό των αλλοδαπών με ανώτατη εκπαίδευση είναι 10% υψηλότερο από αυτό του γηγενούς πληθυσμού.

Στην Ελλάδα, εκτιμάται πως το 22% των μεταναστών/προσφύγων έχουν λάβει υψηλού επιπέδου μόρφωση ενώ περίπου ίδια εικόνα υπάρχει και σε άλλες χώρες της ΕΕ όπως πχ σε Γερμανία (22%), σε Ισπανία (29%), σε Γαλλία (26%). Ωστόσο σε άλλες χώρες τα ποσοστά είναι πολύ υψηλότερα αφού αποτελούν παραδοσιακά χώρες που επιλέγουν πολλοί νέοι για να σπουδάσουν αλλά και για επαγγελματική αποκατάσταση όπως πχ Καναδάς (65%), Αυστραλία (63%), Ηνωμένο Βασίλειο (49%). Στις ΗΠΑ πάντως το αντίστοιχο ποσοστό είναι στο 36%.

Αξιοσημείωτο πάντως είναι πως η έρευνα αναδεικνύει και μια άλλη όψη του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζονται οι μετανάστες τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε άλλες χώρες με ανεπτυγμένες οικονομίες, της ΕΕ και εκτός αυτής. Συγκεκριμένα στις απαντήσεις των ερωτηθέντων διακρίνεται μια άλλη όψη συγκαλυμμένου ρατσισμού αφού διαχωρίζονται οι μετανάστες σε μορφωμένους και μη, με τους πρώτους να τυγχάνουν θετικής αντιμετώπισης και να χαρακτηρίζονται ως ευπρόσδεκτοι.

Συγκεκριμένα στις ΗΠΑ, όπου ειδικότερα μετά την εκλογή Τραμπ το μεταναστευτικό έχει αναδειχθεί σε μείζον θέμα, το 78% των πολιτών δηλώνει πως στηρίζει την μετανάστευση και την απασχόληση στις ΗΠΑ ατόμων με αυξημένες δεξιότητες. Ανάλογα τοποθετούνται και οι Σουηδοί (78%), οι κάτοικοι του Ηνωμένου Βασιλείου (85%), οι Καναδοί (84%), οι Γερμανοί (81%) και οι Αυστραλοί (79%).

Ποια είναι η απάντηση;

Όλα αυτά βέβαια δεν αποτελούν παρά ένα μόνο μέρος του προβλήματος, που απασχολεί πολλές ευρωπαϊκές χώρες που ακόμη και εάν αναζητούν «ποιοτικό εργατικό δυναμικό» δυσκολεύονται να ενσωματώσουν τον μεγάλο αριθμό αφίξεων μεταναστών/προσφύγων στην συνολικά στην αγορά εργασίας και στην κοινωνία.

Οι χώρες όμως που βλέπουν μπροστά, γνωρίζουν πολύ καλά, και αυτό θα φανεί τα χρόνια που θα ακολουθήσουν, πως σε αυτή την Ευρώπη που γερνάει, με τα υψηλά ποσοστά υπογεννητικότητας, τα γονατισμένα ασφαλιστικά συστήματα κλπ κλπ, η λύση στο πρόβλημα μπορεί να είναι η μετανάστευση. Αλλά, η οργανωμένη, νόμιμη μετανάστευση στην οποία χώρες όπως η Γερμανία, έχουν καταφύγει και στο παρελθόν για να στηρίξουν την οικονομία της χώρας.

Σε αυτή το μορφή μετανάστευσης αναφέρθηκε μάλιστα η Επίτροπος Ανταγωνισμού της ΕΕ, Μαργκρέτε Βεστάγκερ στο πλαίσιο μια ανοιχτής συζήτησης που διοργάνωσε η γερμανική έκδοση της HuffPost και στην οποία η HuffPost Greece είχε την ευκαιρία να απευθύνει τη δική της ερώτηση.

Συγκεκριμένα, η κ.Βεστάγκερ ερωτήθηκε για το πρόβλημα υπογεννητικότητας στην Ευρώπη, την μείωση του αριθμού νέων ανθρώπων που μπαίνουν στην αγορά εργασίας και την ενσωμάτωση μεταναστών και προσφύγων στην αγορά εργασίας.

Όπως τόνισε το θέμα δεν είναι μόνο «να ενσωματώσουμε τους ανθρώπους που είναι ήδη εδώ. Πρέπει να δημιουργήσουμε συνθήκες για νόμιμη μετανάστευση. Νομίζω ότι είναι προφανές ότι δεν πρέπει να μπορεί κάποιος να μεταναστεύει παράνομα στην Ευρώπη. Γιατί τότε, οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν κανένα δικαίωμα και υπάρχει τεράστιος κίνδυνος να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης στην γκρίζα ή μαύρη αγορά εργασίας.

Επίσης υπάρχει και μια ευθύνη που έχουμε, σε ανθρωπιστικό επίπεδο, να προστατεύσουμε τους πρόσφυγες. Όλοι μας θα αναζητούσαμε προστασία εάν είχαμε βρεθεί στη θέση που βρέθηκαν για οι σύριοι πρόσφυγες. Πρέπει να τους δώσουμε τη δυνατότητα να επουλώσουν τις πληγές τους, να εισέλθουν στην αγορά εργασίας, να αξιοποιήσουν τις δεξιότητες και τις ικανότητές τους».